تالاب های
رنجور در برزخ انقراض12 بهمن-97
بحرانی بودن تالاب ها جای خود دارذ
چون حاکمان رژیم و لایت فقیه عزم جزم کرده اند تا می توانند غارتگری کنند و
آسیب به محیط زیست بزنند و هوا را آلوده و بالاخره ایران را تبدیل به کویر کنند.
اصفهان
-ایرنا- کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط
انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و برداشت های
علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر
اقلیم و خشکسالی ازجمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته و چنانچه برای
نجات آنها اقدامی نشود گستره وسیعی از این اکوسیستم طبیعی باقیمانده به مرگ تدریجی
از بین می رود.
به گزارش
ایرنا، تالاب ها یکی از مهمترین اکوسیستم های طبیعی هستند که سه درصد از سطح کره
زمین را به خود اختصاص داده اند.
به گفته صاحبنظران، از سال 1970 تاکنون 35 درصد از تالاب های جهان خشک شدند که گاز متصاعد شده از آنها چیزی معادل 10 درصد انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از سوخت های فسیلی است و بر این اساس تاثیر زیادی بر تغییر اقلیم دارند.
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و 1.8 دهم درصد مساحت آن را تالاب تشکیل می دهد،
دریاچه های پریشان و ارومیه، تالاب های کمیجان، گاوخونی، انزلی، شادگان، هامون، شورگل و امیرکلایه نمونه هایی از تالاب های پر اهمیت کشور هستند که برخی در سال اخیر از مرگ نجات یافتند اما شماری در شرایط نامناسبی به سرمی برند.
در حال حاضر به گفته مسوولان، 6 تالاب ایران در وضعیت قرمز به سر می برند، تالاب های انزلی، هامون، نیریز و کمجان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی جزو این تالاب ها هستند، البته بر اساس گزارش ها تالاب انزلی در صف خروج از این فهرست می باشد.
بنابه اظهار کارشناسان، احیای هر یک از این تالاب ها و بازگشت به شرایط یک یا دو دهه قبل آن ها نیازمند بیش از دو یا سه دهه زمان است.
بر اساس آمار موجود، از 84 تالاب مهم و مطالعه شده در ایران، 31 تالاب بتدریج تمام و یا قسمتی از مساحت خود را از دست داده و یا به منشاء گرد و غبار تبدیل شده است.
برآیند گزارش ها نشان می دهد برغم همه تلاش ها به نظر می رسد، گام های موثر برداشته شده در این زمینه کافی نبوده چرا که هشدارها در خصوص وضعیت تالاب ها هنوز ادامه دارد، تنش های آبی در مناطقی که تا پیش از این از جریان تالاب ها تغذیه می کردند، گواهی بر این ادعا است، این تنش ها در مناطق مرکزی کشور بیشتر بوده است.
کارشناسان معتقدند تالاب ها اصلی ترین و مهمترین زیست بوم های محیط زیست به شمار می روند که چند سالی است با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند، تامین غذا و آب، پاکسازی و تلطیف هوا، جذب آلاینده ها، کنترل سیلاب و خشکسالی، ذخیره کربن، تعدیل خرده اقلیم ها، مصارف شیلات، رونق گردشگری، حفظ فرهنگ های بومی و حفظ گونه های زیستی گیاهی و جانوری گوشه ای از کارکردهای این زیست بوم های مهم به شمار می رود.
تالاب ها همچنین در ثبات سطح آب های زیرزمینی، تامین منابع آبی تالاب های پایین دست، جلوگیری از نفوذ آب های شور، کنترل بادهای سخت و نمکی و رسوب زدایی از آب ها نقش پررنگی دارند که به طور حتم اخلال در چرخه زیستی تالاب ها هر یک از این کارکردها را به مخاطره انداخته و محیط زیست اطراف را دچار بحران می سازد.
افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه های آبریز بالا دست، دریاچه ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و برداشت های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته است.
به گفته مسوولان، در زمان حاضر معاش 70 هزار نفر در اطراف تالاب هامون، 12 هزار نفر در هورالعظیم و پنج هزار نفر در شادگان به این تالاب ها وابسته است.
صاحبنظران هشدار داده اند تالاب که خشک شود، ساکنان اطراف آن کوچ را پیشه می کنند و به شهر های بزرگ و پرآب مهاجرت می کنند، صنعت کشاورزی و شیلات در این مناطق به گوشه ای رفته و دیگر کشاورزی امکان پذیر نخواهد بود. تالاب که نباشد فرهنگ بومی منطقه همراه با ساکنان آن کوچ خواهد کرد و در دل فرهنگ های دیگر نابود می شود، ریزگردها از بستر خشک تالاب به هوا برخاسته و در ریه نه تنها ساکنان محلی بلکه مناطق دوردست نشین جا خوش می کنند. تالاب که نباشد، زندگی نیست، حیات معنا ندارد و سرزمین خشک بر جای مانده دیگر پذیرای هیچ انسان و گیاه و حیوانی نخواهد بود.
با توجه به اهمیت موضوع، شهر رامسر در شمال ایران در دوم فوریه سال ١٩٧٠ زادگاه یک کنوانسیون بین المللی با هدف حفاظت از تالاب های جهان شد که به کنوانسیون رامسر معروف است، در آن سال، 18 کشور به آن پیوستند و امروز ١٧٠ کشور عضو این کنوانسیون هستند همچنین2 هزار و 337 تالاب جهان در آن به ثبت رسیده است.
ایران هم 24 عنوان در قالب 35 تالاب را در این کنوانسیون به ثبت رسانده است؛ یک و نیم میلیون هکتار از سه میلیون هکتار تالاب های کشور در کنوانسیون رامسر ثبت شده است، اگرچه شروع آینده نگری در خصوص این بخش مهم طبیعت از ایران بود اما ما بین 170 کشور عضو این کنوانسیون، تاکنون نتوانستیم سهمی در مدیریت تالاب ها داشته باشیم.
این کنوانسیون قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است که کشور های عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالابهای با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آنها می نماید.
** توسعه ناپایدار تیر خلاص بر قلب تالاب ها
دبیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: اگر قرار است تالاب ها را حفظ کنیم و خدمات و کارکردهای این حوضه آبی طولانی مدت ادامه یابد باید مراقب حریم اکولوژیک آنها باشیم.
ابوالفضل آبشت در گفت وگو با ایرنا افزود: چون کشور ما گرم و خشک است از این رو کاهش سطح تالاب ها در تابستان طبیعی است، تالاب هایی داریم که در یک سال کامل خشک می شوند چون بارندگی نیست اما همان تالاب در یک سال بارانی آبگیری می شود، بنابراین باید شرایط تالاب را ببنیم بعد تصمیم بگیریم، اگر حد بستر تغییر کند خیلی اتفاقات دیگری خواهد افتاد مثل این می مانند که داریم به خودمان می قبولانیم که نمی توانیم این تالاب را حفظ و یا احیا کنیم پس دیگر تلاش نکنیم.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران، توسعه ناپایدار را عامل عمده به مخاطره افتادن تالاب ها و دریاچه های ایران عنوان کرد و گفت: توسعه ناپایدار بیشترین بار را روی دوش منابع طبیعی انداخته است در حالی که در سایر کشورهای توسعه یافته و پیشرفته بار توسعه اقتصادی بر بخش هایی چون خدمات و فناوری گذاشته می شود.
آبشت ادامه داد: اگر دست روی دست بگذاریم، زیست بوم های بسیاری را از دست می دهیم که منابع تغذیه بسیاری از افراد، گیاهان و حیوانها هستند.
این مسئول سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه به پیامدهای از بین رفتن تالاب ها اشاره و اضافه کرد: تالاب ها که از بین روند انواع بیماری های پوستی و تنفسی به سراغ ساکنان بومی و حتی نقاط دیگر خواهد آمد، معیشت اقتصادی جوامع محلی به مخاطره افتاده و مردم دیگر منبعی برای کسب درآمد نخواهد داشت چرا که تالاب ها اصلی ترین منابع درآمدزایی مردم محلی در مناطق به شمار می روند.
** نقش برجسته جوامع محلی در احیای تالاب ها
آبشت الگوبرداری از مدیریت کشورهای خارجی را در کنترل بحران های زیست محیطی نظیر آنچه در دریاچه ارومیه رخ داد، راهکار مناسبی برای نجات تالاب ها ذکر کرد و گفت: در زمینه احیای تالاب ها نخستین نگاه ها به سمت بومیان ساکن و جوامع محلی است.
آبشت با اشاره به برنامه و اقدامات دفتر حفاظت از تالاب ها عنوان کرد: در تلاش برای مدیریت زیست بومی 18 تالاب مهم کشور هستیم. ما به دنبال گسترش این نگاه هستیم که تمام ذینفعان برای حفظ و احیای محیط زیست مشارکت داشته باشند. کمیته های محلی نقش پررنگی در حفاظت و احیای تالاب ها ایفا می کنند. در حفظ و نگه داری این زیست بوم های مهم، عملکردهای جزیره ای نتیجه ای در برنخواهد داشت بلکه همکاری و همیاری سازمان و ارگان های مختلف در کنار کمک جوامع محلی اصلی ترین راه حفظ تالاب ها و دریاچه ها است.
**قانون جامع حفاظت از تالاب ها در دولت یازدهم
مدیر دفتر اکوسیستم های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه حفظ و حراست از تالاب ها از اولویت های زیست محیطی دولت است، مهرماه سال جاری در نشست برنامه ریزی اجرای برنامه های مدیریت جامع تالاب های کشور، افزود: برای نخستین بار حقابه تالابها در دولت یازدهم به رسمیت شناخته شد.
'مسعود باقرزاده کریمیگ افزود: پیش از دولت تدبیر و امید، آب موجود در کشور برای بخش های آشامیدنی، کشاورزی و صنعت تخصیص می یافت اما در دولت یازدهم حقابه محیط زیست آن هم با اولویت دوم یعنی بعد از آب آشامیدنی تعیین شد که نشان از آگاهی دولت نسبت به اهمیت حفظ محیط زیست دارد.
وی بیان کرد: برای حفاظت از تالاب ها نیازمند وضع قانون جدید بودیم که دراین راستا دولت یازدهم آیین نامه اجرایی حفاظت و مدیریت تالاب ها را مصوب و با حمایت مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و برای اولین بار قانون جامع حفاظت از تالاب ها شکل گرفت.
مدیر دفتر اکوسیستم های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: طبق ماده یک این قانون هر نوع تخریب تالاب ها ممنوع بوده و برای حراست، حفاظت و ارتقای آن باید به مواردی از جمله رویکرد مدیریت زیست بومی و تامین حقابه آن توجه داشت.
او با بیان اینکه تالاب ها مختص منطقه خاصی نیستند بلکه ارزش بین المللی دارند، اضافه کرد: تالاب ها ارزش منطقه ای، ملی و جهانی دارند و برای موفقیت باید جهانی فکر کرد و منطقه ای عمل کرد.
وی با بیان اینکه تنوع زیستی را نمی توان با ارزش مادی قیمت گذاری کرد، اظهارداشت: از بین بردن تالاب ها در واقع از بین بردن ارزش های بین المللی است.
به گفته باقرزاده، محیط زیست و تنوع زیستی را عده ای فدای منافع خود می کنند در حالی که اگر این روند ادامه یابد در آینده نه چندان دور بشر با همه امکانات در آرزوی دیدن چشم اندازهای زیبای طبیعی و محیط زیست خواهد بود.
**احیای تالاب ها نیازمند افزون بر 500 میلیارد ریال اعتبار
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در هفت بهمن امسال در حاشیه دیدار از تالاب گندمان شهرستان بروجن به ایرنا گفت: احیای تالاب های کشور بین 500 تا 600 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
'عیسی کلانتری' با بیان اینکه در ابتدا تالاب های انزلی و بختگان در دستور کار قرار گرفته است، تصریح کرد: امسال 200 میلیارد ریال اعتبار برای احیای تالاب ها در نظر گرفته شد و پیش بینی می شود سال آینده نیز 250 میلیارد ریال اعتبار به این حوزه تخصیص داده شود.
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مشکل ریزگردها در کشور، اظهارداشت: ریزگردها ناشی از سیاست های نادرست گذشتگان و رعایت نکردن حقابه زیست محیطی بوده که امسال 150 میلیون دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به این امر اختصاص یافت.
**برای 14 تالاب هنوز کاری انجام نشده است
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیاز آبی ٢٧ تالاب در کشور مشخص و برای تامین به وزارت نیرو ابلاغ شده است.
'حمید ظهرابی' در گفت وگو با ایرنا افزود: همچنین نیاز آبی ٢٠ تالاب دیگر در دست مطالعه است و برای ١٤ تالاب نیز هنوز کاری انجام نشده است.
وی درباره تامین حقابه تالاب ها گفت: با توجه به شرایط منابع آلی کشور، برای تامین کامل حقابه تالاب ها فاصله زیادی داریم اما برای اینکه این فاصله کاهش یابد سیستم نظارت و پایش را در برخی تالاب های کشور فعال کردیم تا بر اساس آن میزان آب تخصیص یافته را رصد کنیم.
وی ادامه داد: اولویت سازمان محیط زیست برای راه اندازی این سیستم دریاچه ارومیه است که بر اساس آن مشخص شد حدود 53 درصد از آب تالاب های اقماری دریاچه به آنها رسیده است.
ظهرابی تأکید کرد: بخش زیاد و مهمی از احیای تالاب ها به تامین منابع آبی برمی گردد که با وجود چالش هایی که در خصوص منابع آب در کشور وجود دارد برای رسیدن به این هدف نیازمند عزمی جدی هستیم تا مانع تخریب تالاب ها و احیای تالاب های خشک شده شویم.
وی با اشاره به وضعیت نامناسب برخی تالاب ها در بخش‌های مرکزی کشور گفت: اگر فشار خود را همچنان ادامه دهیم به طور قطع تمام تالاب های ما نابود خواهند شد، باید به وضعیت تالاب های مرکزی در کشور نگاه کنیم و تلاش کنیم تا دیگر تالاب ها به این سرنوشت دچار نشوند.
ظهرابی تاکید کرد: در راستای حفاظت و احیای تالاب ها اکنون برای 14 تالاب کشور برنامه مدیریت زیست بومی تصویب شده، برنامه هفت تالاب تدوین شده و در مرحله تصویب است و برنامه 6 تالاب نیز در مرحله تدوین قرار دارد که در این برنامه ها نقش و مشارکت جوامع محلی و ذینفعان بسیار پررنگ دیده شده است.
وی ادامه داد: برخی تالاب ها مانند گاوخونی در انتهای حوزه آبی قرار گرفته اند که تأمین حقابه این نوع تالاب ها بسیار دشوار است اما برخی در ابتدای حوزه قرار دارند که مشکلی برای تأمین حقوق آنها وجود ندارد. حیات برخی تالاب ها نیز متکی به منابع آب های زیرزمینی است.
ظهرابی تاکید کرد: حفاظت از محیط زیست اگر در تقابل با منافع مردم باشد شکست خواهد خورد و حفاظت پایدار شکل نمی گیرد شاید در زمان کوتاهی موفق شویم اما در بلندمدت شکست می خوریم.
وی در ادامه به تفویض اختیار به ادارات کل استانی اشاره کرد و گفت: تفویض اختیار به ادارات کل استانی یکی از بهترین اقداماتی است که در زمان مدیریت فعلی سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد.
وی با اشاره به ایجاد دفتر اکوسیستم های تالابی در سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در راستای ساختار فرابخشی درصدد ایجاد ستاد ملی احیای تالابها به ریاست معاون اول رئیس جمهور و دبیری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هستیم که مراحل پایانی تصویب را می گذراند.
ظهرابی بیان کرد: البته در این راستا، ستاد استانی در استان های آذربایجان غربی ،آذربایجان شرقی، اصفهان، فارس و خوزستان تشکیل شده و فعالیت آن به ریاست استاندار انجام می شود.
**گاوخونی؛ تالاب رنجور و غریب ایران
تالاب گاوخونی که منطقه ای به وسعت 476 کیلومتر مربع واقع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 470 متر و بیشینه عمق آن 150 سانتی متر است که بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال 95، آب را به خود ندیده است.
این تالاب در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت که همواره یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود اما اکنون خبری از موجودات زنده در آن نیست.
برخی از کارشناسان معتقدند اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود، آنها سمی آلوده به فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم و سونامی کلرید و سدیم بوده و شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
تالاب بین المللی گاوخونی یکی از تالاب های مشهور در جلگه مرتفع مرکزی ایران به شمار می آید، این تالاب که منطقه ای به وسعت 476 کیلومتر مربع را پوشانده، در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع است.
این تالاب با داشتن منابع زیستی غنی، پناهگاهی برای پرنده‌های مهاجر است و با همه این ویژگی ها یکی از جاذبه های گردشگری محسوب می شود.
چند سالی است که بدلیل خشکسالی، تخصیص بیش از حد آب به صنایع و کشاورزی و تامین نکردن حقابه زاینده رود، آبی وارد این تالاب نشد تا اینکه در اوایل تیر سال 1394با اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست، آب رودخانه زاینده رود دوباره به تالاب بین المللی گاو خونی رسید و این تالاب پس از 10سال آبگیری شد.
از سوی دیگر در چند سال اخیر توسعه نا‌متوازن استان اصفهان سبب ایجاد مشکلات و چالش‌های زیست محیطی بسیاری شامل آلودگی هوا، آلودگی آب، کم آبی، خشکی تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده رود و افت شدید آب های زیرزمینی شده است.
تالاب بین المللی گاوخونی در سال های اخیر بدلیل کاهش بارش ها در حوضه زاینده رود و برداشت بی رویه در این حوضه آبی، به منطقه ای خشک بدل شده است، این تالاب نقش عمده ای در اکوسیستم منطقه بویژه پراکنش ریزگردها تا کویر مرکزی ایران دارد.
**گرد و غبار تالاب گاوخونی به فلزات سنگین آلوده است
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت وگو با ایرنا اظهار کرد: وضعیت تالاب های کشور بخش عمده آن با مشکل رو به رو است و به طور تقریبی مشکلات آنها شبیه هم است.
احمد جلالیان بیان کرد: در گذشته تالاب بین المللی گاوخونی یک پیکره مهم منحصر به فرد آبی بود ولی در زمان حاضر به شکلی در آمده که می تواند پتانسیل بالایی برای تولید گرد و غبار باشد.
وی افزو : براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی، خطر ریزگردها و سونامی نمک اراضی این منطقه را تهدید می کند.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود آنها سمی آلوده به فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم و سونامی کلرید و سدیم بوده و شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
جلالیان که تاکنون 2 تحقیق و پژوهش در باره تالاب انجام داده و سومین نیز در حال انجام است، خاطرنشان کرد: در حقیقت تالاب بین المللی گاوخونی برای استان اصفهان با اهمیت است و تمدن ایران مرکزی را در بر دارد.
وی ادامه داد: این پیکره آبی در سال 1975 در کنوانسیون رامسر ثبت شد و از بین بیش از 2 هزار و 200 تالاب ثبت شده در این کنوانسیون رتبه 53 را دارد.
جلالیان تصریح کرد: گاوخونی در کنترل فرسایش بادی، جلوگیری از سیل، از نظر شرایط تنوع زیست محیطی، گردشگری اجتماعی و اقتصادی یک مجموعه منحصر به فرد بوده است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: این تالاب به علل مختلف خشک شده و اکنون فقط مرطوب است، این خشکسالی ها از سال 1387 شروع شده و 10 سال است ادامه دارد و این موضوع فقط اقلیمی نبوده بلکه عامل هیدرولوژیکی( آب شناسی) در آن دخیل بوده است.
وی اضافه کرد: حدود 45 سال در حوضه زاینده رود و با حوضه های آبخیز کشور ارتباط دارم، هر سال شاهد تخریب این حوضه ها، رانش زمین و فرونشست زمین هستم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: حوضه های آبخیز، حوضه های تولید آب هستند، اتفاقی که در زاینده رود افتاده قسمت های کوهستانی را تبدیل به دیم و باغ، یعنی مراتع تبدیل به باغ شدند و از سرچشمه که از کوهرنگ تا پل کله آب بی رویه برداشت می شود.
به گفته وی، در این عرصه ها به اندازه تونل کوهرنگ 270 میلیون مترمکعب و چشمه لنگان حدود 120 آب مصرف روی شیب های تند با خاک کم پمپاژ می شود.
جلالیان اظهارداشت: به عنوان یک خاک شناس وقتی در این مکان درخت کاشته شود بعد از مدتی چون به لایه سخت برخورد می کند خشک می شود یعنی مدیریت منابع آب در حوزه آبخیز درست نیست این در حالی است که حدود 40 درصد ورودی آب نسبت به سالهای قبل کمتر است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد: طبق آمار 93 و 94 هزار و 200 تا هزار و 400 میلی متر بارندگی داشتیم یعنی 10تا 15 میلی متر در سال کاهش بارندگی داشتیم و رودخانه خشک است و سد هم آب ندارد، آب در بالا دست دارد هدر می رود.
وی بیان داشت: برنامه حوضه آبخیز این است که ما منابع را حفظ کنیم که آن منابع بتوانند وظیفه خودشان که استحصال آب و تولید اکسیژن است را به وجود بیاورد.
جلالیان گفت: چرا مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز که شورای عالی آب تصویب کرد اجرا نمی شود،چندین میلیون مترمکعب آب اضافه می توان در رودخانه و تالاب داشته باشیم.
به تاکید وی، مسولان کشور و استان را به این باور برسند تالاب گاوخونی ارزش زیست محیطی بسیار بالایی دارد و اگر احیای نشود مشکلات حاد زیست محیطی برای سلامتی تعداد زیادی از استان ها از جمله خود تهران ایجاد می کند.
به گفته وی، چند سال قبل فائو اهواز را آلوده ترین شهر دنیا معرفی کرد و اگر این موضوع را جدی نگیرم اصفهان هم این چنین و شاید هم بدتر می شود.
جلالیان یادآور شد: در سال 94 و 95 پژوهش و تحقیقاتی با همکاری اداره کل محیط زیست استان روی تالاب گاو خونی انجام دادیم که نتایج نشان داد تالاب به فلزات سنگینی مثل کادمیوم، سرب و روی غنی شده آلوده است، چشمه های تولید ریزگرد آن اگر شکل بگیرد نگران کننده خواهد بود.
جلالیان ادامه داد: همچنین در شرق اصفهان برخلاف آن چیزی که در سجزی می بینیم باد با سرعت زیاد ریزگردها را به سمت اصفهان و استان های همجوار می برد و همانند یک غول خفته است که اگر بیدار شود خطرناک است و فاجعه در کمین ماست.
به گفته وی، در زمستان اگر خدایی نکرده چمشه های ریزگرد ها فعال شود همه چیز فراهم است تا ریزگردهای سمی به خصوص کادمیوم تا تهران هم کشیده شود.
وی با اشاره به اینکه ریزگردهای صنعت، ترافیک و سجزی در شرق اصفهان به غیر از تالاب گاوخونی به اندازه کافی مشکل حاد زیست محیطی دارند، گفت: اصفهان شهری است که در آن سرطان زیاد است و مرتب باید تالاب پایش شود.
جلالیان با تاکید بر تشکیل یک کارگروه احیای تالاب بین المللی گاوخونی و ضرورت اقدام های علمی و علمی، گفت: باید کارگروهی فعال و به یک طریقی تالاب ها را مرطوب نگه داریم تا از ریزگردها جلوگیری شود.
وی با تاکید بر اهمیت مدیریت آب حوضه زاینده رود تصریح کرد : تالاب گاوخونی برای سلامتی همه اهمیت دارد و همان طور که جنگل 75 درصد ارزش زیست محیطی دارد، 25 درصد استفاده، مراتع 75 درصد ارزش زیست محیطی و 25 درصد استفاده و این مهم در کشور ما بر عکس شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: کجا اکوسیستم پایدار داریم، زاگرس مرکزی 40 درصد تخریب شده و دارد از بین می رود و ما تبعات آن را می بینیم که با یک بارندگی چطور سیل راه می افتد.
** سونامی ریزگردهای گاوخونی باید جدی گرفت
رئیس اداره امور آزمایشگاه های حفاظت محیط زیست اصفهان هشدار داد: جلوی سونامی ریزگرد تالاب گاوخونی گرفته شود
بابک صادقیان با بیان اینکه تاکنون خداوند کمک کرده و کانون های ریزگردهای تالاب گاوخونی فعال نشدند که در صورت فعال شدن آن و با ورود کادمیوم و سرب موجود در آن در سیستم تنفسی یک فاجعه و سونامی درست شود.
وی با بیان شرایط استان اصفهان با توجه به بارگذاری های بیش از حد ظرفیت و رعایت نکردن موازین زیست محیطی شکننده است، گفت: اگر عوامل طبیعی به داد اصفهان نرسد هر روز شرایط بدتر می شود.
صادقیان یادآور شد: وقتی رودخانه خشک می شود ریزگردها فعال می شوند و روی میزان بارش تاثیر می گذارد و بر عکس اندازه گیرهای هواشناسی روی میزان بارش و آلودگی روی هواشناسی و بارندگی تاثیر می گذارند.
وی اضافه کرد: شرق اصفهان خود بحرانی است و اگر روزی کانون های گاوخونی فعال شود فاجعه رخ می دهد، وضعیت به شدت بحرانی است و اولویت مدیران این موضوعات نیست که باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
**سایه سنگین سیاست بر حیات گاوخونی
مدیر دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای اصفهان در این باره تصریح کرد: یکی از مهمترین این مشکلات ورود سیاسیون به این موارد است که در باره آن اطلاع لازم را ندارند و برای آب و زاینده رود نسخه می پیچند که اظهار نظرهای غیر فنی می کنند.
احمدرضا صادقی گفت : در سال 1372 بسیاری از کارشناشان آب منطقه ای با توسعه بخش کشاورزی مخالفت کردند و یک نماینده سیاسی پیگیری حفر کانال مهیار و جرقویه توسعه چاهای آب را پیگیری می کند که اکنون دنبال این روند هستند.
وی تصریح کرد : هنور مسئولان ارشد سیاسی کشور مساله بحران آب و محیط زیست را یک مساله لوکس می دانند و در ذهنشان تصور می کنند یکسری کارشناسان بزرگ نمایی می کند که با یک بارندگی خوب مشکلات حل می شود.
وی تاکید کرد: از دهه 40 بیلان آبی مان منفی بود همه خواب بودند و هنوز هم خیلی ها خواب هستند، یک عده ای از کارشاسان که بیدار شدند و حرفشان اثر ندارد.
** تامین آب تالاب گاوخونی نیاز فوری
مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت و گو با ایرنا در این خصوص اظهار کرد: درباره موضوع آب و تامین نیاز آبی تالاب بین المللی گاوخونی باید از تعصب های بی مورد دوری کرد و ملی اندیشید و تصمیم گیری کرد.
سید رحمان دانیالی افزود: آب منطقه ای و وزارت نیرو اعتقادی به چیزی تحت عنوان حق آبه یا همان نیاز آبی ندارند.
وی با بیان اینکه طبق قانون بعد از آشامیدنی، نیاز آبی تالاب باید اولویت دوم باشد، افزود: تا وقتی بحث آشامیدنی و کشاورزی است، توجه ای به حق آبه تالاب نداریم.
وی ادامه داد : از بالا دست مراتع به دیم تبدیل و با وام ها، باغ درست می شود که با حق آبه ای از آب منطقه ای گرفتند آب را پمپاژ کردند، عرض رودخانه ها از 50 متر به دو سه متر رسید، خودمان در حریم و بستر رودخانه ورود پیدا کردیم.
دانیالی اضافه کرد : بزرگترین اشتباهی که در تالاب بین المللی گاوخونی افتاد تعصب ملی را سعی کردیم بگیرم و تهی از معنا کنیم.
به گفته وی در بالا دست زاینده رود با ساماندهی غلط دانش آموختگان کشاورزی را تشویق کردند مراتع را تبدیل به باغ کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان کرد : در این مناطق 270 میلیون متر مکعب به اندازه تونل دوم کوهرنگ و 120 میلیون دیگر به اندازه چشمه لنگان آب پمپاژ می شود.
وی اضافه کرد : اگر به تالاب توجه می کردیم نیاز نبود700 میلیارد ریال چاه عمیق در اصفهان زده شود و مشکلات آب و فاضلاب، کشاوری وجود نداشت.
دانیالی خاطرنشان کرد : به جای اینکه دست به دست هم بدهیم و در باره موضوع آب ملی بیندیشم که بعد از آشامیدنی، تالاب بین المللی گاوخونی مهم است اشتباه عمل می کنیم.
وی عدم توجه به بحث آمایش سرزمین ، اعتبارات ، عملگرایی در حوزه آبخیز تالاب، مدیریت جزیره ای، نبود تصمیم گیری واحد و عدم استفاده از مدیران قوی را از دیگر مشکلات حوضه زاینده رود برشمرد.
** احیای تالاب گاوخونی نیازمند مدیریت ملی
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: ای کاش قانون مند بودیم که چه کسانی چنین مجوزهای را در حوضه های مختلف زاینده رود صادر کردند و هیچ وقت هم به اشتباه خود اعتراف نکردند.
حسین اکبری با بیان اینکه اخلاق حکم می کند در خشک شدن یک تالاب و تخریب محیط زیست حق و حقوق هزاران زیستمندان دیگر رعایت شود، گفت: چه کسی گناه انقراض دویست برابری تمام موجودات را می پردازد.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان داشت : مشکلات زیست محیطی دیر خودشان را نشان می دهد و وقتی هم خودشان را نشان داد متاسفانه در بحران های مختلف به طور تقریبی کار از کار گذشته است.
وی ترجیح منافع شخصی، فردی، گروهی و بخشی نگری بر منافع پایدار جامع و آینده نگر این مرز بوم را یکی دیگر از علل این مشکلات برشمرد.
به تاکید وی در زاینده رود بارگذاری بیش از حد ظرفیت واقعا وحشتناک است که ناشی از کشاورزی ، صنعت و افزایش جمعیت است.
اکبری با بیان اینکه احیای تالاب گاوخونی و زاینده رود همت و اراده ملی می خواهد و از عهده یک استان خارج است، افزود : این مشکلات با یک مدیریت ثابت و ملی قابل حل است.
** تخریب 80 درصد پوشش گیاهی گاوخونی به دنبال نبود حق آبه
رئیس اداره پژوهش و فناوری اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه در دهه اخیر تخصیص حق آبه زیست محیطی ضعیف و بارها به صفر رسیده است، گفت: در ابتدا برنامه مدونی برای مشخص شدن حقابه محیط زیست انجام شد و بنابراین طبق قانون حفظ و احیا و مدیریت تالابهای کشور سازمان حفاظت محیط زیست مکلف شد که این حق آبه را تعیین کند که وزارت نیرو مکلف شد آن را تامین کند.
به گفته کیوان نعمتی، اداره کل محیط زیست استان در سال 93 دو قرارداد مهم درباره تعیین حق آبه زیست محیطی رودخانه و تالاب بین المللی گاوخونی و بررسی اثرات زیست محیطی خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی منعقد کرد.
نعمتی گفت: در طرح تحقیقاتی تعیین نیاز آبی با دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه شهرکرد قرارداد منعقد شد که کل حوضه زاینده رود را بتوانند بررسی کنند.
این مسوول محیط زیست اصفهان بیان کرد : در این طرح رودخانه زاینده رود را به هفت پهنه از سرمنشا تا پایین دست تقسیم کردند که در پهنه اول نیاز آبی حداقل 10 متر مکعب در ثانیه تعیین شد.
وی ادامه داد : از بالا دست تا سد آبشار پنج پهنه اول بود و بعد آن پهنه ششم از سد آبشار تا ورزنه و پهنه هفت خود تالاب بین المللی گاوخونی بود که برای ورود آب به تالاب 176 متر مکعب تعیین شد که قرار شد، تخصیص داده شود.
نعمتی تصریح کرد: در تالاب به خاطر نبود آب سال 80 ، پنجاه درصد پوشش گیاهی نداشته است در سال 92 رسیده به 73 درصد و در سال 97 به طور قطع رسیده به 80 درصد که پوشش گیاهی از بین رفته است.
تالاب بین المللی گاوخونی اصفهان از جمله تالاب های در حال نابودی ایران است که در صورت ندادن حق آبه آن، به تاکید کارشناسان ریزگردهای سمی آن اهالی 10 استان کشور را درگیر و بیمار می کند.
حفاظت از این اکوسیستم های آبی ارزشمند بسیار حائز اهمیت است از این رو هر ساله در روز جهانی حفاظت از تالابها مراسمی با هدف ارتقای آگاهی برای حفاظت از آنها برگزار می‌شود که امسال این مراسم در بندر خمیر خواهد بود.
شعار امسال روز جهانی تالاب ها «ما در مواجهه با تغییر اقلیم ناتوان نیستیم» تعیین شده زیرا دنیا به این نتیجه رسیده است که تالاب ها نقش بسیار مهمی در مقابله با تغییر اقلیم دارند.
به گفته صاحبنظران، از سال 1970 تاکنون 35 درصد از تالاب های جهان خشک شدند که گاز متصاعد شده از آنها چیزی معادل 10 درصد انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از سوخت های فسیلی است و بر این اساس تاثیر زیادی بر تغییر اقلیم دارند.
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و 1.8 دهم درصد مساحت آن را تالاب تشکیل می دهد،
دریاچه های پریشان و ارومیه، تالاب های کمیجان، گاوخونی، انزلی، شادگان، هامون، شورگل و امیرکلایه نمونه هایی از تالاب های پر اهمیت کشور هستند که برخی در سال اخیر از مرگ نجات یافتند اما شماری در شرایط نامناسبی به سرمی برند.
در حال حاضر به گفته مسوولان، 6 تالاب ایران در وضعیت قرمز به سر می برند، تالاب های انزلی، هامون، نیریز و کمجان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی جزو این تالاب ها هستند، البته بر اساس گزارش ها تالاب انزلی در صف خروج از این فهرست می باشد.
بنابه اظهار کارشناسان، احیای هر یک از این تالاب ها و بازگشت به شرایط یک یا دو دهه قبل آن ها نیازمند بیش از دو یا سه دهه زمان است.
بر اساس آمار موجود، از 84 تالاب مهم و مطالعه شده در ایران، 31 تالاب بتدریج تمام و یا قسمتی از مساحت خود را از دست داده و یا به منشاء گرد و غبار تبدیل شده است.
برآیند گزارش ها نشان می دهد برغم همه تلاش ها به نظر می رسد، گام های موثر برداشته شده در این زمینه کافی نبوده چرا که هشدارها در خصوص وضعیت تالاب ها هنوز ادامه دارد، تنش های آبی در مناطقی که تا پیش از این از جریان تالاب ها تغذیه می کردند، گواهی بر این ادعا است، این تنش ها در مناطق مرکزی کشور بیشتر بوده است.
کارشناسان معتقدند تالاب ها اصلی ترین و مهمترین زیست بوم های محیط زیست به شمار می روند که چند سالی است با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند، تامین غذا و آب، پاکسازی و تلطیف هوا، جذب آلاینده ها، کنترل سیلاب و خشکسالی، ذخیره کربن، تعدیل خرده اقلیم ها، مصارف شیلات، رونق گردشگری، حفظ فرهنگ های بومی و حفظ گونه های زیستی گیاهی و جانوری گوشه ای از کارکردهای این زیست بوم های مهم به شمار می رود.
تالاب ها همچنین در ثبات سطح آب های زیرزمینی، تامین منابع آبی تالاب های پایین دست، جلوگیری از نفوذ آب های شور، کنترل بادهای سخت و نمکی و رسوب زدایی از آب ها نقش پررنگی دارند که به طور حتم اخلال در چرخه زیستی تالاب ها هر یک از این کارکردها را به مخاطره انداخته و محیط زیست اطراف را دچار بحران می سازد.
افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه های آبریز بالا دست، دریاچه ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و برداشت های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته است.
به گفته مسوولان، در زمان حاضر معاش 70 هزار نفر در اطراف تالاب هامون، 12 هزار نفر در هورالعظیم و پنج هزار نفر در شادگان به این تالاب ها وابسته است.
صاحبنظران هشدار داده اند تالاب که خشک شود، ساکنان اطراف آن کوچ را پیشه می کنند و به شهر های بزرگ و پرآب مهاجرت می کنند، صنعت کشاورزی و شیلات در این مناطق به گوشه ای رفته و دیگر کشاورزی امکان پذیر نخواهد بود. تالاب که نباشد فرهنگ بومی منطقه همراه با ساکنان آن کوچ خواهد کرد و در دل فرهنگ های دیگر نابود می شود، ریزگردها از بستر خشک تالاب به هوا برخاسته و در ریه نه تنها ساکنان محلی بلکه مناطق دوردست نشین جا خوش می کنند. تالاب که نباشد، زندگی نیست، حیات معنا ندارد و سرزمین خشک بر جای مانده دیگر پذیرای هیچ انسان و گیاه و حیوانی نخواهد بود.
با توجه به اهمیت موضوع، شهر رامسر در شمال ایران در دوم فوریه سال ١٩٧٠ زادگاه یک کنوانسیون بین المللی با هدف حفاظت از تالاب های جهان شد که به کنوانسیون رامسر معروف است، در آن سال، 18 کشور به آن پیوستند و امروز ١٧٠ کشور عضو این کنوانسیون هستند همچنین2 هزار و 337 تالاب جهان در آن به ثبت رسیده است.
ایران هم 24 عنوان در قالب 35 تالاب را در این کنوانسیون به ثبت رسانده است؛ یک و نیم میلیون هکتار از سه میلیون هکتار تالاب های کشور در کنوانسیون رامسر ثبت شده است، اگرچه شروع آینده نگری در خصوص این بخش مهم طبیعت از ایران بود اما ما بین 170 کشور عضو این کنوانسیون، تاکنون نتوانستیم سهمی در مدیریت تالاب ها داشته باشیم.
این کنوانسیون قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است که کشور های عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالابهای با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آنها می نماید.
** توسعه ناپایدار تیر خلاص بر قلب تالاب ها
دبیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: اگر قرار است تالاب ها را حفظ کنیم و خدمات و کارکردهای این حوضه آبی طولانی مدت ادامه یابد باید مراقب حریم اکولوژیک آنها باشیم.
ابوالفضل آبشت در گفت وگو با ایرنا افزود: چون کشور ما گرم و خشک است از این رو کاهش سطح تالاب ها در تابستان طبیعی است، تالاب هایی داریم که در یک سال کامل خشک می شوند چون بارندگی نیست اما همان تالاب در یک سال بارانی آبگیری می شود، بنابراین باید شرایط تالاب را ببنیم بعد تصمیم بگیریم، اگر حد بستر تغییر کند خیلی اتفاقات دیگری خواهد افتاد مثل این می مانند که داریم به خودمان می قبولانیم که نمی توانیم این تالاب را حفظ و یا احیا کنیم پس دیگر تلاش نکنیم.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران، توسعه ناپایدار را عامل عمده به مخاطره افتادن تالاب ها و دریاچه های ایران عنوان کرد و گفت: توسعه ناپایدار بیشترین بار را روی دوش منابع طبیعی انداخته است در حالی که در سایر کشورهای توسعه یافته و پیشرفته بار توسعه اقتصادی بر بخش هایی چون خدمات و فناوری گذاشته می شود.
آبشت ادامه داد: اگر دست روی دست بگذاریم، زیست بوم های بسیاری را از دست می دهیم که منابع تغذیه بسیاری از افراد، گیاهان و حیوانها هستند.
این مسئول سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه به پیامدهای از بین رفتن تالاب ها اشاره و اضافه کرد: تالاب ها که از بین روند انواع بیماری های پوستی و تنفسی به سراغ ساکنان بومی و حتی نقاط دیگر خواهد آمد، معیشت اقتصادی جوامع محلی به مخاطره افتاده و مردم دیگر منبعی برای کسب درآمد نخواهد داشت چرا که تالاب ها اصلی ترین منابع درآمدزایی مردم محلی در مناطق به شمار می روند.
** نقش برجسته جوامع محلی در احیای تالاب ها
آبشت الگوبرداری از مدیریت کشورهای خارجی را در کنترل بحران های زیست محیطی نظیر آنچه در دریاچه ارومیه رخ داد، راهکار مناسبی برای نجات تالاب ها ذکر کرد و گفت: در زمینه احیای تالاب ها نخستین نگاه ها به سمت بومیان ساکن و جوامع محلی است.
آبشت با اشاره به برنامه و اقدامات دفتر حفاظت از تالاب ها عنوان کرد: در تلاش برای مدیریت زیست بومی 18 تالاب مهم کشور هستیم. ما به دنبال گسترش این نگاه هستیم که تمام ذینفعان برای حفظ و احیای محیط زیست مشارکت داشته باشند. کمیته های محلی نقش پررنگی در حفاظت و احیای تالاب ها ایفا می کنند. در حفظ و نگه داری این زیست بوم های مهم، عملکردهای جزیره ای نتیجه ای در برنخواهد داشت بلکه همکاری و همیاری سازمان و ارگان های مختلف در کنار کمک جوامع محلی اصلی ترین راه حفظ تالاب ها و دریاچه ها است.
**قانون جامع حفاظت از تالاب ها در دولت یازدهم
مدیر دفتر اکوسیستم های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه حفظ و حراست از تالاب ها از اولویت های زیست محیطی دولت است، مهرماه سال جاری در نشست برنامه ریزی اجرای برنامه های مدیریت جامع تالاب های کشور، افزود: برای نخستین بار حقابه تالابها در دولت یازدهم به رسمیت شناخته شد.
'مسعود باقرزاده کریمیگ افزود: پیش از دولت تدبیر و امید، آب موجود در کشور برای بخش های آشامیدنی، کشاورزی و صنعت تخصیص می یافت اما در دولت یازدهم حقابه محیط زیست آن هم با اولویت دوم یعنی بعد از آب آشامیدنی تعیین شد که نشان از آگاهی دولت نسبت به اهمیت حفظ محیط زیست دارد.
وی بیان کرد: برای حفاظت از تالاب ها نیازمند وضع قانون جدید بودیم که دراین راستا دولت یازدهم آیین نامه اجرایی حفاظت و مدیریت تالاب ها را مصوب و با حمایت مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و برای اولین بار قانون جامع حفاظت از تالاب ها شکل گرفت.
مدیر دفتر اکوسیستم های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: طبق ماده یک این قانون هر نوع تخریب تالاب ها ممنوع بوده و برای حراست، حفاظت و ارتقای آن باید به مواردی از جمله رویکرد مدیریت زیست بومی و تامین حقابه آن توجه داشت.
او با بیان اینکه تالاب ها مختص منطقه خاصی نیستند بلکه ارزش بین المللی دارند، اضافه کرد: تالاب ها ارزش منطقه ای، ملی و جهانی دارند و برای موفقیت باید جهانی فکر کرد و منطقه ای عمل کرد.
وی با بیان اینکه تنوع زیستی را نمی توان با ارزش مادی قیمت گذاری کرد، اظهارداشت: از بین بردن تالاب ها در واقع از بین بردن ارزش های بین المللی است.
به گفته باقرزاده، محیط زیست و تنوع زیستی را عده ای فدای منافع خود می کنند در حالی که اگر این روند ادامه یابد در آینده نه چندان دور بشر با همه امکانات در آرزوی دیدن چشم اندازهای زیبای طبیعی و محیط زیست خواهد بود.
**احیای تالاب ها نیازمند افزون بر 500 میلیارد ریال اعتبار
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در هفت بهمن امسال در حاشیه دیدار از تالاب گندمان شهرستان بروجن به ایرنا گفت: احیای تالاب های کشور بین 500 تا 600 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
'عیسی کلانتری' با بیان اینکه در ابتدا تالاب های انزلی و بختگان در دستور کار قرار گرفته است، تصریح کرد: امسال 200 میلیارد ریال اعتبار برای احیای تالاب ها در نظر گرفته شد و پیش بینی می شود سال آینده نیز 250 میلیارد ریال اعتبار به این حوزه تخصیص داده شود.
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مشکل ریزگردها در کشور، اظهارداشت: ریزگردها ناشی از سیاست های نادرست گذشتگان و رعایت نکردن حقابه زیست محیطی بوده که امسال 150 میلیون دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به این امر اختصاص یافت.
**برای 14 تالاب هنوز کاری انجام نشده است
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیاز آبی ٢٧ تالاب در کشور مشخص و برای تامین به وزارت نیرو ابلاغ شده است.
'حمید ظهرابی' در گفت وگو با ایرنا افزود: همچنین نیاز آبی ٢٠ تالاب دیگر در دست مطالعه است و برای ١٤ تالاب نیز هنوز کاری انجام نشده است.
وی درباره تامین حقابه تالاب ها گفت: با توجه به شرایط منابع آلی کشور، برای تامین کامل حقابه تالاب ها فاصله زیادی داریم اما برای اینکه این فاصله کاهش یابد سیستم نظارت و پایش را در برخی تالاب های کشور فعال کردیم تا بر اساس آن میزان آب تخصیص یافته را رصد کنیم.
وی ادامه داد: اولویت سازمان محیط زیست برای راه اندازی این سیستم دریاچه ارومیه است که بر اساس آن مشخص شد حدود 53 درصد از آب تالاب های اقماری دریاچه به آنها رسیده است.
ظهرابی تأکید کرد: بخش زیاد و مهمی از احیای تالاب ها به تامین منابع آبی برمی گردد که با وجود چالش هایی که در خصوص منابع آب در کشور وجود دارد برای رسیدن به این هدف نیازمند عزمی جدی هستیم تا مانع تخریب تالاب ها و احیای تالاب های خشک شده شویم.
وی با اشاره به وضعیت نامناسب برخی تالاب ها در بخش‌های مرکزی کشور گفت: اگر فشار خود را همچنان ادامه دهیم به طور قطع تمام تالاب های ما نابود خواهند شد، باید به وضعیت تالاب های مرکزی در کشور نگاه کنیم و تلاش کنیم تا دیگر تالاب ها به این سرنوشت دچار نشوند.
ظهرابی تاکید کرد: در راستای حفاظت و احیای تالاب ها اکنون برای 14 تالاب کشور برنامه مدیریت زیست بومی تصویب شده، برنامه هفت تالاب تدوین شده و در مرحله تصویب است و برنامه 6 تالاب نیز در مرحله تدوین قرار دارد که در این برنامه ها نقش و مشارکت جوامع محلی و ذینفعان بسیار پررنگ دیده شده است.
وی ادامه داد: برخی تالاب ها مانند گاوخونی در انتهای حوزه آبی قرار گرفته اند که تأمین حقابه این نوع تالاب ها بسیار دشوار است اما برخی در ابتدای حوزه قرار دارند که مشکلی برای تأمین حقوق آنها وجود ندارد. حیات برخی تالاب ها نیز متکی به منابع آب های زیرزمینی است.
ظهرابی تاکید کرد: حفاظت از محیط زیست اگر در تقابل با منافع مردم باشد شکست خواهد خورد و حفاظت پایدار شکل نمی گیرد شاید در زمان کوتاهی موفق شویم اما در بلندمدت شکست می خوریم.
وی در ادامه به تفویض اختیار به ادارات کل استانی اشاره کرد و گفت: تفویض اختیار به ادارات کل استانی یکی از بهترین اقداماتی است که در زمان مدیریت فعلی سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد.
وی با اشاره به ایجاد دفتر اکوسیستم های تالابی در سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در راستای ساختار فرابخشی درصدد ایجاد ستاد ملی احیای تالابها به ریاست معاون اول رئیس جمهور و دبیری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هستیم که مراحل پایانی تصویب را می گذراند.
ظهرابی بیان کرد: البته در این راستا، ستاد استانی در استان های آذربایجان غربی ،آذربایجان شرقی، اصفهان، فارس و خوزستان تشکیل شده و فعالیت آن به ریاست استاندار انجام می شود.
**گاوخونی؛ تالاب رنجور و غریب ایران
تالاب گاوخونی که منطقه ای به وسعت 476 کیلومتر مربع واقع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 470 متر و بیشینه عمق آن 150 سانتی متر است که بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال 95، آب را به خود ندیده است.
این تالاب در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت که همواره یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود اما اکنون خبری از موجودات زنده در آن نیست.
برخی از کارشناسان معتقدند اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود، آنها سمی آلوده به فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم و سونامی کلرید و سدیم بوده و شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
تالاب بین المللی گاوخونی یکی از تالاب های مشهور در جلگه مرتفع مرکزی ایران به شمار می آید، این تالاب که منطقه ای به وسعت 476 کیلومتر مربع را پوشانده، در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع است.
این تالاب با داشتن منابع زیستی غنی، پناهگاهی برای پرنده‌های مهاجر است و با همه این ویژگی ها یکی از جاذبه های گردشگری محسوب می شود.
چند سالی است که بدلیل خشکسالی، تخصیص بیش از حد آب به صنایع و کشاورزی و تامین نکردن حقابه زاینده رود، آبی وارد این تالاب نشد تا اینکه در اوایل تیر سال 1394با اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست، آب رودخانه زاینده رود دوباره به تالاب بین المللی گاو خونی رسید و این تالاب پس از 10سال آبگیری شد.
از سوی دیگر در چند سال اخیر توسعه نا‌متوازن استان اصفهان سبب ایجاد مشکلات و چالش‌های زیست محیطی بسیاری شامل آلودگی هوا، آلودگی آب، کم آبی، خشکی تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده رود و افت شدید آب های زیرزمینی شده است.
تالاب بین المللی گاوخونی در سال های اخیر بدلیل کاهش بارش ها در حوضه زاینده رود و برداشت بی رویه در این حوضه آبی، به منطقه ای خشک بدل شده است، این تالاب نقش عمده ای در اکوسیستم منطقه بویژه پراکنش ریزگردها تا کویر مرکزی ایران دارد.
**گرد و غبار تالاب گاوخونی به فلزات سنگین آلوده است
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت وگو با ایرنا اظهار کرد: وضعیت تالاب های کشور بخش عمده آن با مشکل رو به رو است و به طور تقریبی مشکلات آنها شبیه هم است.
احمد جلالیان بیان کرد: در گذشته تالاب بین المللی گاوخونی یک پیکره مهم منحصر به فرد آبی بود ولی در زمان حاضر به شکلی در آمده که می تواند پتانسیل بالایی برای تولید گرد و غبار باشد.
وی افزو : براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی، خطر ریزگردها و سونامی نمک اراضی این منطقه را تهدید می کند.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود آنها سمی آلوده به فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم و سونامی کلرید و سدیم بوده و شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
جلالیان که تاکنون 2 تحقیق و پژوهش در باره تالاب انجام داده و سومین نیز در حال انجام است، خاطرنشان کرد: در حقیقت تالاب بین المللی گاوخونی برای استان اصفهان با اهمیت است و تمدن ایران مرکزی را در بر دارد.
وی ادامه داد: این پیکره آبی در سال 1975 در کنوانسیون رامسر ثبت شد و از بین بیش از 2 هزار و 200 تالاب ثبت شده در این کنوانسیون رتبه 53 را دارد.
جلالیان تصریح کرد: گاوخونی در کنترل فرسایش بادی، جلوگیری از سیل، از نظر شرایط تنوع زیست محیطی، گردشگری اجتماعی و اقتصادی یک مجموعه منحصر به فرد بوده است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: این تالاب به علل مختلف خشک شده و اکنون فقط مرطوب است، این خشکسالی ها از سال 1387 شروع شده و 10 سال است ادامه دارد و این موضوع فقط اقلیمی نبوده بلکه عامل هیدرولوژیکی( آب شناسی) در آن دخیل بوده است.
وی اضافه کرد: حدود 45 سال در حوضه زاینده رود و با حوضه های آبخیز کشور ارتباط دارم، هر سال شاهد تخریب این حوضه ها، رانش زمین و فرونشست زمین هستم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: حوضه های آبخیز، حوضه های تولید آب هستند، اتفاقی که در زاینده رود افتاده قسمت های کوهستانی را تبدیل به دیم و باغ، یعنی مراتع تبدیل به باغ شدند و از سرچشمه که از کوهرنگ تا پل کله آب بی رویه برداشت می شود.
به گفته وی، در این عرصه ها به اندازه تونل کوهرنگ 270 میلیون مترمکعب و چشمه لنگان حدود 120 آب مصرف روی شیب های تند با خاک کم پمپاژ می شود.
جلالیان اظهارداشت: به عنوان یک خاک شناس وقتی در این مکان درخت کاشته شود بعد از مدتی چون به لایه سخت برخورد می کند خشک می شود یعنی مدیریت منابع آب در حوزه آبخیز درست نیست این در حالی است که حدود 40 درصد ورودی آب نسبت به سالهای قبل کمتر است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد: طبق آمار 93 و 94 هزار و 200 تا هزار و 400 میلی متر بارندگی داشتیم یعنی 10تا 15 میلی متر در سال کاهش بارندگی داشتیم و رودخانه خشک است و سد هم آب ندارد، آب در بالا دست دارد هدر می رود.
وی بیان داشت: برنامه حوضه آبخیز این است که ما منابع را حفظ کنیم که آن منابع بتوانند وظیفه خودشان که استحصال آب و تولید اکسیژن است را به وجود بیاورد.
جلالیان گفت: چرا مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز که شورای عالی آب تصویب کرد اجرا نمی شود،چندین میلیون مترمکعب آب اضافه می توان در رودخانه و تالاب داشته باشیم.
به تاکید وی، مسولان کشور و استان را به این باور برسند تالاب گاوخونی ارزش زیست محیطی بسیار بالایی دارد و اگر احیای نشود مشکلات حاد زیست محیطی برای سلامتی تعداد زیادی از استان ها از جمله خود تهران ایجاد می کند.
به گفته وی، چند سال قبل فائو اهواز را آلوده ترین شهر دنیا معرفی کرد و اگر این موضوع را جدی نگیرم اصفهان هم این چنین و شاید هم بدتر می شود.
جلالیان یادآور شد: در سال 94 و 95 پژوهش و تحقیقاتی با همکاری اداره کل محیط زیست استان روی تالاب گاو خونی انجام دادیم که نتایج نشان داد تالاب به فلزات سنگینی مثل کادمیوم، سرب و روی غنی شده آلوده است، چشمه های تولید ریزگرد آن اگر شکل بگیرد نگران کننده خواهد بود.
جلالیان ادامه داد: همچنین در شرق اصفهان برخلاف آن چیزی که در سجزی می بینیم باد با سرعت زیاد ریزگردها را به سمت اصفهان و استان های همجوار می برد و همانند یک غول خفته است که اگر بیدار شود خطرناک است و فاجعه در کمین ماست.
به گفته وی، در زمستان اگر خدایی نکرده چمشه های ریزگرد ها فعال شود همه چیز فراهم است تا ریزگردهای سمی به خصوص کادمیوم تا تهران هم کشیده شود.
وی با اشاره به اینکه ریزگردهای صنعت، ترافیک و سجزی در شرق اصفهان به غیر از تالاب گاوخونی به اندازه کافی مشکل حاد زیست محیطی دارند، گفت: اصفهان شهری است که در آن سرطان زیاد است و مرتب باید تالاب پایش شود.
جلالیان با تاکید بر تشکیل یک کارگروه احیای تالاب بین المللی گاوخونی و ضرورت اقدام های علمی و علمی، گفت: باید کارگروهی فعال و به یک طریقی تالاب ها را مرطوب نگه داریم تا از ریزگردها جلوگیری شود.
وی با تاکید بر اهمیت مدیریت آب حوضه زاینده رود تصریح کرد : تالاب گاوخونی برای سلامتی همه اهمیت دارد و همان طور که جنگل 75 درصد ارزش زیست محیطی دارد، 25 درصد استفاده، مراتع 75 درصد ارزش زیست محیطی و 25 درصد استفاده و این مهم در کشور ما بر عکس شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان اظهارداشت: کجا اکوسیستم پایدار داریم، زاگرس مرکزی 40 درصد تخریب شده و دارد از بین می رود و ما تبعات آن را می بینیم که با یک بارندگی چطور سیل راه می افتد.
** سونامی ریزگردهای گاوخونی باید جدی گرفت
رئیس اداره امور آزمایشگاه های حفاظت محیط زیست اصفهان هشدار داد: جلوی سونامی ریزگرد تالاب گاوخونی گرفته شود
بابک صادقیان با بیان اینکه تاکنون خداوند کمک کرده و کانون های ریزگردهای تالاب گاوخونی فعال نشدند که در صورت فعال شدن آن و با ورود کادمیوم و سرب موجود در آن در سیستم تنفسی یک فاجعه و سونامی درست شود.
وی با بیان شرایط استان اصفهان با توجه به بارگذاری های بیش از حد ظرفیت و رعایت نکردن موازین زیست محیطی شکننده است، گفت: اگر عوامل طبیعی به داد اصفهان نرسد هر روز شرایط بدتر می شود.
صادقیان یادآور شد: وقتی رودخانه خشک می شود ریزگردها فعال می شوند و روی میزان بارش تاثیر می گذارد و بر عکس اندازه گیرهای هواشناسی روی میزان بارش و آلودگی روی هواشناسی و بارندگی تاثیر می گذارند.
وی اضافه کرد: شرق اصفهان خود بحرانی است و اگر روزی کانون های گاوخونی فعال شود فاجعه رخ می دهد، وضعیت به شدت بحرانی است و اولویت مدیران این موضوعات نیست که باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
**سایه سنگین سیاست بر حیات گاوخونی
مدیر دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای اصفهان در این باره تصریح کرد: یکی از مهمترین این مشکلات ورود سیاسیون به این موارد است که در باره آن اطلاع لازم را ندارند و برای آب و زاینده رود نسخه می پیچند که اظهار نظرهای غیر فنی می کنند.
احمدرضا صادقی گفت : در سال 1372 بسیاری از کارشناشان آب منطقه ای با توسعه بخش کشاورزی مخالفت کردند و یک نماینده سیاسی پیگیری حفر کانال مهیار و جرقویه توسعه چاهای آب را پیگیری می کند که اکنون دنبال این روند هستند.
وی تصریح کرد : هنور مسئولان ارشد سیاسی کشور مساله بحران آب و محیط زیست را یک مساله لوکس می دانند و در ذهنشان تصور می کنند یکسری کارشناسان بزرگ نمایی می کند که با یک بارندگی خوب مشکلات حل می شود.
وی تاکید کرد: از دهه 40 بیلان آبی مان منفی بود همه خواب بودند و هنوز هم خیلی ها خواب هستند، یک عده ای از کارشاسان که بیدار شدند و حرفشان اثر ندارد.
** تامین آب تالاب گاوخونی نیاز فوری
مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت و گو با ایرنا در این خصوص اظهار کرد: درباره موضوع آب و تامین نیاز آبی تالاب بین المللی گاوخونی باید از تعصب های بی مورد دوری کرد و ملی اندیشید و تصمیم گیری کرد.
سید رحمان دانیالی افزود: آب منطقه ای و وزارت نیرو اعتقادی به چیزی تحت عنوان حق آبه یا همان نیاز آبی ندارند.
وی با بیان اینکه طبق قانون بعد از آشامیدنی، نیاز آبی تالاب باید اولویت دوم باشد، افزود: تا وقتی بحث آشامیدنی و کشاورزی است، توجه ای به حق آبه تالاب نداریم.
وی ادامه داد : از بالا دست مراتع به دیم تبدیل و با وام ها، باغ درست می شود که با حق آبه ای از آب منطقه ای گرفتند آب را پمپاژ کردند، عرض رودخانه ها از 50 متر به دو سه متر رسید، خودمان در حریم و بستر رودخانه ورود پیدا کردیم.
دانیالی اضافه کرد : بزرگترین اشتباهی که در تالاب بین المللی گاوخونی افتاد تعصب ملی را سعی کردیم بگیرم و تهی از معنا کنیم.
به گفته وی در بالا دست زاینده رود با ساماندهی غلط دانش آموختگان کشاورزی را تشویق کردند مراتع را تبدیل به باغ کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان کرد : در این مناطق 270 میلیون متر مکعب به اندازه تونل دوم کوهرنگ و 120 میلیون دیگر به اندازه چشمه لنگان آب پمپاژ می شود.
وی اضافه کرد : اگر به تالاب توجه می کردیم نیاز نبود700 میلیارد ریال چاه عمیق در اصفهان زده شود و مشکلات آب و فاضلاب، کشاوری وجود نداشت.
دانیالی خاطرنشان کرد : به جای اینکه دست به دست هم بدهیم و در باره موضوع آب ملی بیندیشم که بعد از آشامیدنی، تالاب بین المللی گاوخونی مهم است اشتباه عمل می کنیم.
وی عدم توجه به بحث آمایش سرزمین ، اعتبارات ، عملگرایی در حوزه آبخیز تالاب، مدیریت جزیره ای، نبود تصمیم گیری واحد و عدم استفاده از مدیران قوی را از دیگر مشکلات حوضه زاینده رود برشمرد.
** احیای تالاب گاوخونی نیازمند مدیریت ملی
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: ای کاش قانون مند بودیم که چه کسانی چنین مجوزهای را در حوضه های مختلف زاینده رود صادر کردند و هیچ وقت هم به اشتباه خود اعتراف نکردند.
حسین اکبری با بیان اینکه اخلاق حکم می کند در خشک شدن یک تالاب و تخریب محیط زیست حق و حقوق هزاران زیستمندان دیگر رعایت شود، گفت: چه کسی گناه انقراض دویست برابری تمام موجودات را می پردازد.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان داشت : مشکلات زیست محیطی دیر خودشان را نشان می دهد و وقتی هم خودشان را نشان داد متاسفانه در بحران های مختلف به طور تقریبی کار از کار گذشته است.
وی ترجیح منافع شخصی، فردی، گروهی و بخشی نگری بر منافع پایدار جامع و آینده نگر این مرز بوم را یکی دیگر از علل این مشکلات برشمرد.
به تاکید وی در زاینده رود بارگذاری بیش از حد ظرفیت واقعا وحشتناک است که ناشی از کشاورزی ، صنعت و افزایش جمعیت است.
اکبری با بیان اینکه احیای تالاب گاوخونی و زاینده رود همت و اراده ملی می خواهد و از عهده یک استان خارج است، افزود : این مشکلات با یک مدیریت ثابت و ملی قابل حل است.
** تخریب 80 درصد پوشش گیاهی گاوخونی به دنبال نبود حق آبه
رئیس اداره پژوهش و فناوری اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه در دهه اخیر تخصیص حق آبه زیست محیطی ضعیف و بارها به صفر رسیده است، گفت: در ابتدا برنامه مدونی برای مشخص شدن حقابه محیط زیست انجام شد و بنابراین طبق قانون حفظ و احیا و مدیریت تالابهای کشور سازمان حفاظت محیط زیست مکلف شد که این حق آبه را تعیین کند که وزارت نیرو مکلف شد آن را تامین کند.
به گفته کیوان نعمتی، اداره کل محیط زیست استان در سال 93 دو قرارداد مهم درباره تعیین حق آبه زیست محیطی رودخانه و تالاب بین المللی گاوخونی و بررسی اثرات زیست محیطی خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی منعقد کرد.
نعمتی گفت: در طرح تحقیقاتی تعیین نیاز آبی با دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه شهرکرد قرارداد منعقد شد که کل حوضه زاینده رود را بتوانند بررسی کنند.
این مسوول محیط زیست اصفهان بیان کرد : در این طرح رودخانه زاینده رود را به هفت پهنه از سرمنشا تا پایین دست تقسیم کردند که در پهنه اول نیاز آبی حداقل 10 متر مکعب در ثانیه تعیین شد.
وی ادامه داد : از بالا دست تا سد آبشار پنج پهنه اول بود و بعد آن پهنه ششم از سد آبشار تا ورزنه و پهنه هفت خود تالاب بین المللی گاوخونی بود که برای ورود آب به تالاب 176 متر مکعب تعیین شد که قرار شد، تخصیص داده شود.
نعمتی تصریح کرد: در تالاب به خاطر نبود آب سال 80 ، پنجاه درصد پوشش گیاهی نداشته است در سال 92 رسیده به 73 درصد و در سال 97 به طور قطع رسیده به 80 درصد که پوشش گیاهی از بین رفته است.
تالاب بین المللی گاوخونی اصفهان از جمله تالاب های در حال نابودی ایران است که در صورت ندادن حق آبه آن، به تاکید کارشناسان ریزگردهای سمی آن اهالی 10 استان کشور را درگیر و بیمار می کند.
حفاظت از این اکوسیستم های آبی ارزشمند بسیار حائز اهمیت است از این رو هر ساله در روز جهانی حفاظت از تالابها مراسمی با هدف ارتقای آگاهی برای حفاظت از آنها برگزار می‌شود که امسال این مراسم در بندر خمیر خواهد بود.
شعار امسال روز جهانی تالاب ها «ما در مواجهه با تغییر اقلیم ناتوان نیستیم» تعیین شده زیرا دنیا به این نتیجه رسیده است که تالاب ها نقش بسیار مهمی در مقابله با تغییر اقلیم دارند.