ریسک‌های
جهانی کسب و کار برای ۱۸ ماه پس از کووید ۱۹ - 12-مرداد-99
علی داوری عضو هیات علمی دانشکده کارآفرینی
دانشگاه تهران
تهران- ایرنا- بحران کرونا و ابهام در
خصوص روند تغییر و تحول آن، اقتصاد کشورها و به تبع آن کسب و کارها را در سراسر
جهان با ریسک‌های متعددی مواجه کرده است؛ ریسک‌هایی که بررسی احتمال موقوع آن بر
اساس کشور و نوع صنعت مرتبط، می‌تواند در انتخاب استراتژی و راهکار به بنگاه‌های
اقتصادی و کسب و کارها کمک کند.
بحران کووید ۱۹، پس از گذشت ۶ماه، هنوز
یکی از مهمترین ابرچالش‌های جهان از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می شود. پیشگیری از
این بحران به افزایش هزینه دولت ها، شرکت ها و کاهش فعالیت‌های اقتصادی منجر شده
است، با این حال چشم انداز جهانی اقتصاد هنوز مبهم است و مشخص نیست چه زمانی یک
درمان قطعی برای این ویروس می توان یافت. آیا این مشکل در یک سال آینده حل می
شود یا چند سال به درازا خواهد کشید؟ این ویروس جهش می‌یابد یا ضعیف
خواهد شد؟ همه چیز در هاله ای از ابهام است و نمی توان پاسخ دقیقی به این پرسش‌ها
داد. آنچه قطعی است لزوم تشدید مراقبت های بهداشتی و کاهش روابط اجتماعی چه
در زندگی عادی و چه در محیط کار(دورکاری) است. در نتیجه پیش بینی می شود که
میانگین رشد اقتصادی جهان کاهش یابد و رکود ایجاد شود.در نهایت این احتمال وجود دارد
که تاب‌آوری اقتصادی کشورها در مواجه با بحران کرونا کاهش یابد. این مشکلات
همگی ریسک‌های متعددی را ایجاد کرده اند.
ریسک به مفهوم در معرض خطر قرار گرفتن
است. برخی ریسک را خطری می‌دانند که باعث انحراف از وضعیت مطلوب است. در تعریف
دیگر، ریسک به مفهوم احتمال وقوع حوادث غیرمنتظره و زیان است. ریسک،
رویدادهای غیرمنتظره است که بر زندگی انسان تاثیر دارد. موضوع ریسک در
اقتصاد و کسب و کار اهمیت جدی دارد. زیرا همه کسب و کارها در معرض ریسک
قرار دارند. می‌توان این ریسک‌ها را به ریسک‌های تجاری و غیرتجاری تقسیم
کرد. ریسک‌های تجاری ریسک‌هایی هستند که یک شرکت نسبت به آنها آگاهی دارد و با
فرصت‌یابی می تواند به ایجاد مزیت رقابتی منجر شود. این ریسک‌ها به بازار محصولات
و خدماتی که بنگاه در آنها فعالیت می‌کند بستگی دارد و می تواند به نوآوری‌های
تکنولوژیکی، طراحی خدمات و محصولات جدید و ورود به بازارهای جدید کمک کند.
ریسک‌های غیرتجاری شامل تمامی ریسک‌ها غیر از ریسک‌های تجاری است مانند تغییرات
در محیط‌های اقتصادی یا سیاسی و یا تلاطم های زیست محیطی مانند کووید ۱۹ است.
مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در خصوص ریسک‌های
جهانی گزارشی را منتشر کرده است. در این گزارش ریسک به عنوان رویداد یا
شرایطی نامشخص با پتانسیل تأثیرگذاری منفی بر کشورها و صنایع مختلف تعریف شده است.
در این گزارش ۳۱ ریسک جهانی بر اساس نظر کارشناسان رتبه بندی شده اند. ریسک های
ناشی کووید۱۹به پنج دسته اصلی تقسیم شده است که به ترتیب اهمیت عبارتند از:عوامل
اقتصادی(۱۰ریسک)، عوامل اجتماعی( ۹ ریسک)، عوامل جغرافیای سیاسی/ ژئوپلیتیک(۶
ریسک)، عوامل تکنولوژیکی(۴ ریسک) وعوامل زیست‌محیطی( ۲ ریسک).
در ادامه این ریسک‌ها در پنج گروه و
چارچوبی برای انتخاب‌های استراتژیک مبتنی بر ریسک معرفی شده اند.
۱)ریسک‌های اقتصادی
به دلیل شیوع کرونا تولید و مصرف کالاها
و خدمات در جهان دچار تغییر شده است و در هر دو طرف عرضه و تقاضا شوک ایجاد شده
است. این بحران تغییرات اقتصادی جهانی تشدید کرده است و ریسک‌های
اقتصادی احتمالاً درآینده نزدیک تهدیدکننده خواهند بود. بانک‌های مرکزی میلیاردها
دلار برای حل مشکل هزینه می کنند و بدهی‌های کشورها بیشتر می‌شود. در این زمینه ده
ریسک شناسایی شده است که عبارتند از:
| ردیف | ریسک‌های اقتصادی | درصد |
|---|---|---|
| ۱ | رکود بلندمدت اقتصاد جهانی | ۶۹ |
| ۲ | افزایش ناگهانی ورشکستگی‌شرکت‌های بزرگ و بنگاه‌های کوچک و متوسط) و موج ادغام صنعتی | ۵۷ |
| ۳ | ورشکستگی صنایع یا بخش‌های اقتصادی در برخی کشورها | ۵۶ |
| ۴ | افزایش بیکاری به‌ویژه جوانان | ۴۹ |
| ۵ | تضعیف جایگاه و موقعیت‌های مالی اکثر اقتصادها | ۴۶ |
| ۶ | نوسان و اختلال بلندمدت زنجیره تأمین جهانی | ۴۲ |
| ۷ | فروپاشی اقتصاد کشورهای در حال توسعه | ۳۸ |
| ۸ | افزایش شدید تورم در جهان | ۲۰ |
| ۹ |
خروج گسترده سرمایه‌ها و رکود در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)
| ۱۸ |
| ۱۰ |
کاهش بودجه های بازنشستگی به دلیل مشکلات مالی صندوق های بازنشستگی
| ۱۸ |
۲)ریسک های اجتماعی
باوجودتلاش‌های جهانی هنوز احتمال شیوع کووید۱۹ یا جهش بیماری وجود دارد. با کاهش سطح محدودیت ها و قرنطینه، برخی از ریسک ها پیچیده تر می‌گردند. همچنین نابرابری اجتماعی بیشتر شده و ممکن است رفاه اجتماعی کاهش یابد. عدم اطمینان نسبت به آینده، بیکاری و فقر بیشتر را به همراه دارد. تغییر نگرش آحاد جامعه و اولویت ها نیز از مشکلات پیش رو هستند. بر این اساس برخی ریسک های اجتماعی عبارتند از:
| ردیف | ریسک‌های اجتماعی | درصد |
|---|---|---|
| ۱۱ | شکل گیری موج دوم بحران کرونا و حتی یک بیماری متفاوت | ۳۱ |
| ۱۲ | بحران دولتی ناشی از اجرای محدویت ها در مواقع اضطراری وکاهش آزادی‌های فردی | ۲۳ |
| ۱۳ | تشدید مشکلات سلامت روانی | ۲۲ |
| ۱۴ | افزایش نابرابری اجتماعی | ۲۱ |
| ۱۵ | عصبانیت مردم از مدیران سیاسی و بی اعتمادی به دولت ها | ۱۸ |
| ۱۶ | تضعیف و یا فروپاشی نظام ملی تامین اجتماعی | ۱۶ |
| ۱۷ | گران شدن و ناکارآمدی مراقبت‌های بهداشتی | ۱۵ |
| ۱۸ | ورشکستگی نظام ها و موسسات تحصیلی و آموزشی در صورت طولانی شدن بحران | ۱۲ |
| ۱۹ | شکل گیری گرایشات ضد کسب و کار | ۳ |
۳)ریسک‌های جغرافیای سیاسی/ژئوپلیتیکی
جغرافیای سیاسی یا عوامل ژئوپلیتیکی به مفهوم تأثیر عوامل جغرافیایی بر رفتار و قدرت دولت‌ها است. ویژگی‌های سرزمین، آب و هوا، منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های جمعیتی و خصوصیات فرهنگی بر شکل و عملکرد نظام سیاسی، گزینه‌های سیاست خارجی دولت ها را تعیین می‌کند.
یکی از چالش هایی که بعد از شروع بحران کرونا شکل گرفته است، موضوعات ژئوپلیتیکی، منطقه جغرافیایی و بین کشوری است. این موضوع می تواند به محدودیت‌های بیشتر در تجارت بین کشوری شود که فشار بیشتری را بر تشدید بحران ها دارد.
| ردیف | ریسک‌های ژئوپلیتیک | درصد |
|---|---|---|
| ۲۰ | بسته ماندن مرزها و مشکلات جابجایی کالا و افراد | ۴۹ |
| ۲۱ | بهره‌برداری دولت ها از بحران کووید۱۹ برای منافع ژئوپلیتیک | ۲۴ |
| ۲۲ | تشدید بحران‌ها با کاهش کمک‌های خارجی به برخی کشورها | ۲۰ |
| ۲۳ | دولتی تر شدن صنایع استراتژیک در بعضی از کشورها | ۱۷ |
| ۲۴ | ناکامی در حمایت و سرمایه‌گذاری سازمان های بین المللی برای حل بحران | ۸ |
| ۲۵ | تشدید مناقشات نظامی بلندمدت | ۲ |
۴)ریسک های فناوری
فناوری افراد را قادر به پیشگیری از گسترش کووید۱۹ کرده است. ابزارهای دیجیتالی، کار از راه دور را به صورت گسترده برای مشاغل امکان‌پذیر ساخته است. با این حال برخی تحلیلگران معتقدند که حملات سایبری به دلیل کار از راه دور یک نگرانی رو به رشد است. اتوماسیون بیشتر ممکن است به بیکاری بیشتر هم منجر گردد.
| ردیف | ریسک‌های فناوری | درصد |
|---|---|---|
| ۲۶ | حملات سایبری و سواستفاده از داده‌ها به دلیل تغییر الگوهای کاری(مجازی شدن و دورکاری) | ۳۸ |
| ۲۷ | بیکاری بیشتر نیروی کار به دلیل اتوماسیون و طراحی فرایندهای کاری با ارتباط انسانی کمتر | ۲۵ |
| ۲۸ | پذیرش اجباری قواعد و فناوری های جدید( مانند درمان و مراقبت از راه دور) | ۱۴ |
| ۲۹ | اختلال در زیرساخت‌ها و شبکه‌های IT | ۷ |
۵)ریسک‌های زیست‌محیطی
در ابتدای شروع بحران کرونا به دلیل کم شدن فعالیت ها با کاهش آلودگی و تولید گازهای گلخانه‌ای روبرو بودیم، ولی وقتی که اقتصادها مجدداً رونق یابند موضوعات زیست محیطی چندان مود توجه قرار نخواهند گرفت. بنابراین سرمایه‌گذاری‌های زیست‌محیطی با تأخیرمواجه شده و اقدامات جهانی با تاخیر و عقبگرد مواجه می شوند. مسائل زیست محیطی بزرگترین ریسک جهانی در سال جاری محسوب می‌شود.
| ردیف | ریسک‌های زیست‌محیطی | درصد |
|---|---|---|
| ۳۰ | ریسک کاهش سرمایه گذاری های زیست محیطی و آب و هوا | ۱۸ |
| ۳۱ | کاهش تلاش‌های جهانی کربن‌زدایی | ۵ |
ارزیابی احتمال وقوع و پیامدهای ریسک
این سوال اساسی وجود دارد که آیا این ریسک ها برای کسب و کارها اهمیت یکسان دارند یا خیر؟ پاسخ به این سوال منفی است. این ریسک ها بر حسب نوع صنعت یا کشور با هم متفاوت هستند. برای درک جایگاه کسب و کار خود بهتر است ریسک ها را بر اساس احتمال وقوع به کم تا زیاد مشخص کنید. در مرحله بعد پیامدها (کاهش و یا افزایش فروش) ها را بر اساس میزان اثرگذاری از کم تا زیاد مشخص کنید. ترکیب این دو عامل ۹ ناحیه را ایجاد می کند که در انتخاب استراتژی‌ها و راهکارها برای شرکت و یا کسب و کار می تواند مفید باشد.
