مطالعات محققان نشان میدهد در بخش‌های مختلف گسل مشا زلزله‌هایی با بزرگای ۵ تا ۷.۵ رخ داده و دوره بازگشت زلزله‌های با بزرگای ۷ بخش شرقی این گسل ۱۶۵ سال عنوان شده و این در حالی است که از دوره بازگشت زلزله‌های ۷ این گسل چند ۱۰ سال گذشته و این مساله صاحبنظران را نگران کرده است، ضمن آنکه این بخش از گسل تقریبا هر ۹۰ سال زلزله‌هایی با بزرگی محدود ۵ دارد که آخرین آنها در ۱۹۳۰ و ۲۰۲۰ میلادی رخ داده است، ضمن آنکه به طور متوسط تهران هر ۲۰۰ سال یک زلزله مخرب دارد.
به گزارش ایسنا، اکرم السادات علیجان‌زاده، کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری در نشست وبیناری علمی این سازمان که امروز برگزار شد، از اجرای مطالعاتی با موضوع "تهیه نقشه و آنالیز استرین پوسته با استفاده از مشاهدات ایستگاه‌های دائمی GNSS در فلات ایران" خبر داد و گفت: این مطالعات بر اساس مشاهدات و داده‌های شبکه GPS از کل فلات ایران انجام شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر پلیت عربی از جنوب و پلیت اوراسیا از شمال پوسته ایران را تحت تاثیر قرار داده است. پلیت اوراسیا محل تلاقی البرز و پلیت عربی محل تلاقی فلات مرکزی ایران و رشته کوه‌های زاگرس است و به دلیل فشار این دو پلت شاهد کوهزایی و رخدادهای لرزه‌ای در ایران هستیم.
علیجان‌زاده با تاکید بر اینکه وجود چنین شرایطی موجب شده که ایران جزو ۱۰ کشور اول دنیل از نظر خطر زلزله باشد، خاطر نشان کرد: این امر به گونه‌ای است که در سوابق تاریخی کشور، زلزله‌های مخربی ثبت شده است که از آن جمله می‌توان به زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا با بزرگای ۷.۲ اشاره کرد که طی آن ۱۲ هزار نفر کشته شدند.
این محقق سازمان نقشه‌برداری، زلزله رودبار-منجیل در سال ۶۹ با بزرگای ۷.۴ را از دیگر زلزله‌های مخرب کشور دانست که طی آن ۳۷ هزار نفر کشته شدند و ۲۰۰ هزار خانه ویران شد، یادآور شد: زلزله بم در دی ماه سال ۸۲ با بزرگای ۶.۶ و کشته شدن ۳۲ هزار نفر، زلزله اهر ورزقان در سال ۹۱، زلزله سراوان سال ۹۲ و زلزله سرپل ذهاب در سال ۹۵ از دیگر زمینلرزه‌های مخرب کشور است.
این کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری، اضافه کرد: پس از رخداد زلزله‌های تاریخی کشور اقداماتی چون تشکیل سازمان نظام مهندسی ساختمان و آیین‌نامه ۲۸۰۰ ضوابط ساخت و ساز پس از زمینلرزه رودبار، تشکیل سازمان مدیریت بحران زیر نظر وزارت راه و ترابری آن زمان و گسترش شبکه لرزه‌نگاری کشور با کمک بانک جهانی پس از زلزله رودبار در دستور کار مسؤولان وقت قرار گرفت.
به گفته وی، در گذشته به دلیل عدم پراکندگی ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در کشور، امدادرسانی به زلزله‌زدگان با تاخیر صورت می‌گرفت.
علیجان‌زاده تشکیل شبکه دائمی GPS برای تشخیص تغییر شکل پوسته ایران پس از زلزله بم را از دیگر اقدامات کشور بعد از زلزله‌های تاریخی عنوان کرد و یادآور شد: شبکه GPS قادر به پایش تغییر گسل‌ها و پوسته ایران است و این امر بعد از زلزله بم بیشتر احساس شد.
داده‌های به دست آمده از شبکه GPS
وی به بیان برخی از نتایج به دست آمده از داده‌های شبکه GPS پرداخت و یادآور شد: نتایج به دست آمده حاکی از وقوع جا به جایی‌های زمین و زلزله در طول زمان بوده است، ضمن آنکه در داده‌های این ایستگاه‌ها، پدیده فرونشست در ایران آشکارسازی شد.
این محقق سازمان نقشه‌برداری، "بردارهای سرعت" را از دیگر خروجی‌های این ایستگاه‌ها نام برد و ادامه داد: در اثر فشار پلیت عربستان به پلیت ایران، ایستگاه‌های ژئودینامیک ایجاد شده بسته به موقعیتی که دارند، در جهت و اندازه‌های مختلف در حال حرکت هستند که این امر اعوجاج در پوسته ایران را نشان میدهد.
وی با تاکید بر اینکه این فشار پلیت عربستان در همه مناطق یکسان نیست، افزود: از این رو ضرورت آشکارسازی این تغییرات و استرین‌ها احساس شد.
این محقق، استرین را اتفاقی دانست که در یک جسم بر اثر وارد شدن نیرو رخ میدهد و بر اثر آن جا به جایی به صورت دورانی بدون تغییر شکل حول یک محور ایجاد میشود.
علیجان‌زاده با بیان این که آنالیز و تفسیر بردارهای این شبکه پیچیده و کار تخصصی است، اظهار کرد: هدف ما این است که این داده‌ها را برای دستگاه‌ها و عموم مردم کاربردی کنیم که برای این منظور محاسباتی را اجرایی کردیم و در نهایت به ترسیم نقشه استرین پوسته با استفاده از مشاهدات ایستگاه‌های دائمی GNSS در فلات ایران دست یافتیم.
وی با تاکید بر اینکه بر اساس این نقشه، به مناطق با بیشترین و کمترین میزان استرین دست یافتیم، یادآور شد: بر این اساس ۳ منطقه دارای بیشترین نرخ جابه جایی و استرین است که شامل "شمال غرب (تبریز و آذریایجان شرقی و غربی)" در محل تلاقی دو رشته کوه زاگرس و البرز، "کپه داغ محل تلاقی پلیت عربی و اوراسیا" و "فلات مرکزی" میشود.
وی با بیان اینکه در این نقشه به ۳ رنگ مشخص رسیدیم، در این باره توضیح داد: مناطقی با رنگ صورتی و صورتی روشن دارای بالاترین نرخ استرین پوسته نسبت به مناطق دیگر هستند و بخشی از تغییر شکل موجود در این مناطق عموما به صورت رخداد رمینلرزه با فراوانی زیاد و دوره بازگشت متوسط و یا کوتاه آشکار می‌شوند که نشان دهنده احتمال زیاد رخداد زلزله در این مناطق است.
به گفته وی، بخش دیگری از تغییرات این ناحیه به صورت غیر لرزه‌ای و به صورت رانش و خزش آزاد میشود.
علیجان‌زاده با اشاره به مناطق سبز موجود در این نقشه، اظهار کرد: این مناطق دارای کمترین نرخ استرین در پوسته نسبت به باقی مناطق هستند که این امر به دلیل سلب بودن منطقه است. به دلیل سلب بودن، تغییر شکل در آن پایین است و یا سازوکار پوسته در آن به صورت تجمع نیرو به دلیل پدیده قفل شدگی گسل است.
به گفته وی، در این مناطق احتمال رخداد زمینلرزه‌ها با دوره بازگشت طولانی بیشتر است.
محقق این طرح با اشاره به مناطق با رنگ‌های زرد و نارنجی و قهوه‌ای در این نقشه، اظهار کرد: این مناطق دارای نرخ تغییر شکل متوسط و نرخ لرزه خیزی متوسط است.
مناطق با نرخ لرزه‌خیزی بالا
وی ادامه داد: به منظور صحت سنجی این داده‌ها، نقشه زمینلرزه‌های با بزرگای ۴ و بیشتر در مدت ۱۲۰ سال اخیر ایران بر روی این نقشه تطبیق داده و بررسی‌هایی انجام شد و نتایج این مطالعات نشان داد که در مناطق آذربایجان شرقی و غربی، کپه‌داغ، هرمزگان و کرمان بیشترین میزان زلزله‌ها رخ میدهد و در مقابل در فلات مرکزی ایران با تراکم پایین زلزله مواجه هستیم که این امر نیز با نقشه به دست آمده در این مطالعات تطبیق دارد.
علیجان‌زاده گفت: علاوه بر آن زلزله‌های از شهریور تا آذرماه سال جاری با بزرگای ۵ و بیشتر را بر روی این نقشه تطبیق دادیم و نتایج نشان داد که زلزله عنبرآباد کرمان با بزرگای ۴.۲ و زلزله ۵.۵ قوچان در ناحیه صورتی این نقشه قرار گرفت.
وضعیت لرزه خیزی تهران
این محقق سازمان نقشه برداری با بیان اینکه از این داده‌ها برای بررسی لرزه خیزی تهران استفاده کردیم، یادآور شد: برای این منظور از داده‌های ۴۰ ایستگاه GPS بهره بردیم و نرخ استرین این منطقه را محاسبه کردیم.
وی اضافه کرد: گسل فعال مشا یکی از گسل‌های تهران است که به طول ۴۰۰ کیلومتر از غرب فیروز کوه آغاز شده و در ادامه از دشت مشا، شمال بومهن، پردیس، شمال سد لتیان، آهار، قشم و لواسانات عبور کرده و تا گسل طالقان ادامه می‌یابد. سازوکار این گسل فشارشی است و در برخی مناطق همراه با چپگردی است.
علیجان‌زاده آخرین زلزله تاریخی این گسل را مربوط به سال ۱۸۳۰ یعنی حدود ۱۹۰ سال پیش با بزرگای حدود ۷ دانست.
کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری، گسل شمال تهران را از دیگر گسل‌های شهر تهران نام برد و خاطر نشان کرد: این گسل به طول ۱۰۰ کیلومتر بین شاخه غربی گسل مشا و شهر تهران قرار دارد و محل تلاقی آن در شمال سد لتیان و منطقه کلان لواسان است. سازوکار آن فشارشی و امتداد لغز است و از لشگرک، سوهانک، نیاوران، فرمانیه، الهیه، تجریش و فرحزاد عبور کرده و تا غرب تهران و کرج ادامه دارد.
وی افزود: بخش شرقی این گسل کاملا فعال است، ولی بخش غربی آن دچار قفل شدگی و تجمیع نیرو است، ضمن آنکه حرکات گسل مشا باعث فعال شدن گسل شمال تهران میشود.
وی گسل‌های ایوانکی، پیشوا، شمال و جنوب ری و کهریزک را از دیگر گسل‌های کلانشهر تهران نام برد و گفت: این گسل‌ها در جنوب، جنوب شرق، جنوب غرب شهر تهران گسترده شده‌اند و تمامی آنها می‌توانند به عنوان یک چشمه لرزه‌زا برای تهران تلقی شوند.
زلزله‌های تاریخی تهران
علیجان‌زاده به زلزله‌های تاریخی گسل‌های مهم تهران اشاره کرد و افزود: در بخش‌های مختلف گسل مشا زلزله‌هایی با بزرگای ۵ تا ۷.۵ رخ داده است و آخرین زلزله با بزرگای ۷ در سال ۱۸۳۰ در بخش شرقی آن اتفاق افتاده است و زلزله قبلی آن در سال ۱۶۶۵ رخ داده است.
وی دوره بازگشت زلزله‌های با بزرگای ۷ بخش شرقی این گسل را ۱۶۵ سال ذکر کرد و یادآور شد: این در حالی است که از دوره بازگشت زلزله‌های ۷ این گسل چند ۱۰ سال گذشته و این مساله صاحبنظران را نگران کرده است، ضمن آنکه این بخش از گسل تقریبا هر ۹۰ سال زلزله‌هایی با بزرگی محدود ۵ دارد که آخرین آنها در ۱۹۳۰ و ۲۰۲۰ میلادی رخ داده است.
به گفته وی، بخش غربی گسل مشا، سابقه زلزله‌های ۷.۷ در سال ۹۵۸ میلادی را دارد که زلزله بسیار مخربی بوده و بازگشت دوباره آن نیز بسیار نگران‌کننده است.
وی به لرزه خیزی گسل شمال تهران اشاره کرد و گفت: این گسل دارای دوره بازگشت ۳ هزار تا ۳۵۰۰ سال است، به طوری که آخرین رخداد زلزله آن مربوط به ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد است و بر اثر آن تمدن منطقه قیطریه نابود شد.
علیجان‌زاده زلزله‌های گسل‌های تهران را شامل گسل‌های ایوانکی، پیشوا، ری و کهریزک دانست که آخرین زلزله مخرب آنها در ۸۵۵ میلادی بوده است که کل منطقه ری را نابوده کرده است.
به گفته وی، به طور متوسط تهران هر ۲۰۰ سال یک زلزله مخرب دارد.
این محقق سازمان نقشه برداری اظهار کرد: بر این اساس در مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۱۵ و ۱6 زلزله‌های کوچک رخ میدهد، ولی به دلیل آنکه در این منطقه بافت فرسوده وجود دارد، حتی در صورت بروز زلزله‌های کم، آثار مخربی در پی دارد.
به گفته وی، ۱۷۰ ساختمان اداری، ۲۶ بیمارستان مرجع و اصلی، ۱۱۵ درمانگاه و مرکز درمانی، ۱۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی، ۵۰۰ مدرسه و مجتمع آموزشی، مسکن مهر پردیس، ۴۵ جایگاه عرضه سوخت، ۱۱ ایستگاه آتش‌نشانی، ۴۷ مرکز خرید و ۳۶ هتل بر روی گسل‌های فعال تهران مستقر شده‌اند.
نتایج به دست آمده از مطالعات
وی به بیان برخی از نتایج به دست آمده از این مطالعات پرداخت و گفت: لازم است این روش با گسترش ایستگاه‌های شبکه GPS برای تمام پهنه‌های زمین شناختی و برای بررسی وضعیت خطرپذیری آنها تعمیم داده شود و نسبت به تهیه لایه‌های اطلاعاتی برای این مناطق اقدام شود.
وی به ضرورت کاربردی شدن این لایه اطلاعاتی در مقررات ملی ساختمان و رعایت اصول ساخت و ساز در مناطق پرخطر تاکید کرد و ادامه داد: همچنین باید این داده‌ها در مدیریت بحران به منظور اطلاع رسانی و کاهش هزینه در رخدادهای زمینلرزه‌های احتمالی به کار گرفته شود.
