دهم دی،
سالگرد سفر کارتر به تهران جزیره ثباتی که فقط یک سال دوام آورد 11دی-97
یکی از تاثیرات سخنرانی کارتر در ایران
این بود که شاه را به مبارزه‌‌‌ی آشکارا با مخالفان مذهبی و سیاسی خود مصمم کرد.
اگر سال 56 کارتر رئیس جمهور دمکرات آمریکا همراه همسرش وارد
تهران شد و کنار شاه و فرح تصاویر
خندان گیلاس مشروب بردست شان
از شبکه تلویزیون پخش شد وشاه بااتکای حمایت آمریکا مدعی جزیره ثبات شد .
پس ازآن هواگوفنگ جایگزین مائو رهبرچین وارد تهران شد و کنارشاه مشابه صحنه گیلاس
مشروب بردست کارتر ازتلویزیون پخش گردید تادستآویزی برای آخوندها شود .
گرچه شاه نه مستقل که وابسته بود ومجبور شد سال 54 تن
به رعایت حقوق بشر کارتر بدهد .اما چون این تسلیم شدن یا رفرم دیرهنگام بود زیرا بازشدن فضای بازسیاسی تبدیل
به شکاف عمیق پرناشدنی میان دربار
سلطنتی که آلوده به فساد ومورد تنفر عمومی
بود بااقشارجامعه شد .
طوری که درا دامه موجب هم صدا و پررنگ شدن صداهای
اعتراضی درجامعه شد غرب هم به این نتیجه
رسید ادامه حکومت شاه سبب رادیکال شدن بیشتر اعتراضات عمومی خارج از کنترل شان نه غرب پسند در ایران خواهد
شد . زیرا که سمت وسو ی فریادهای اعتراضی مرگ برشاه شده بود . پس برای پیشبرد اهداف خود دست بکار شدند . لذا باورود ژنرال هویزر به تهران قول و قرارها برای تشکیل حکومت راست ارتجاعی مقابل پیشروی شوروی سابق گذاشته شد .شاه وفرح هم مجبورشدند باچشم گریان ایران را ترک کنند و
اعلام حکومت نظامی هم مانع از ورود خمینی شیاد بی احساس نشد درنهایت با انحلال
ساواک از سوی دکتر بختیار و اعلام بی
طرفی وسپس اعلام همبستگی ارتش شاه منتهی به
سقوط شاه گردید .
لذایادآوری
سفر کارتر به تهران درد هم دی -56 ازسوی خبرگزاری پاسداران فارس با چاشنی ادعای جزیره ثبات شاه فقط یک سال دوام
آورد باید گفت دلیل بر جزیره ثبات بودن رژیم ولایت فقیه نمی شود که
تازگی یک فرمانده سپاه مدعی اش شده است .
برای اینکه درست است رژیم ولایت فقیه همچون رژیم
شاه وابسته نیست و چون تجربه زمان شاه را دارد زیربار رعایت حقوق بشر نمی رود ونه
اینکه همچون زمان شاه فضارا بازنمی کند که تلاش می کند فضای انقباظی و اختناق و
رعب و وحشت را با سیاست مستمر شدید سانسور و سرکوب و ضرب وشتم و بازداشت و زندان
واعدام اعمال کند .
همچنین برای دفع
خطر فروپاشی روی به اعمال سیاست برج مقابل بارو آورده واقدام
به موازی کاری کرده است چون ارگان های
گوناگون نظامی و شبه نظامی و
اطلاعاتی و امنیتی دائر کرده است .
بااین وجود به
دلیل آشکار شدن ماهیت ارتجاعی و قرون ئسطایی ولایت فقیه که هرروز بیشتر موجب فاش
شدن نامشروع بودنش و تنفرش در اذهان عمومی
می شود .
مهمتراینکه
سیاست تنش آفرینی و جنگ افروزی برون مرزی
اش مکمل شرایط بحران اقتصادی وارزی داخلی شده
که ناشی از تحریم ها است .در مجموع
موجب شده تا روند رشد نرخ تورم و
گرانی قیمت کالاها و بیکاری وفقر ومحرومیت و نارضایتی رو به رشد گردد.
طوریکه اعتراضات
ضد حکومتی اقشارجامعه زنجیر وار ادامه دارد تاجایی که شعارها ازخط سرخ خامنه ای و
پاسداران عبور می کند چون تبدیل به فریادمرگ بر دیکتاتور وخامنه ای شده است چنانچه
این شعار همه گیر شود و شامل ارگان های سرکوبگر همچون پاسداران و نیروی انتظامی و قوه فاسد قضاییه و شورای نگهبان آلت دست گرد آن موقع سریع شیرازه جزیره ثبات یا امن ترین
کشورجهان ولایت فقیه ازهم می پاشد.
مجله فارس‌پلاس؛ اشکان مقدم: سابقه‌ی
نسبتاً طولانی روابط ایران و آمریکا به شاه آموخته بود که با حزب جمهوری‌خواه بهتر
می‌تواند کنار بیاید تا بادموکرات‌ها. هرچقدر که دموکرات‌ها در امور نظامی او را
محدود می‌کردند و درباره‌ی حقوق بشر و اصلاحات به او فشار می‌آوردند، اما دولت‌های
جمهوری‌‌خواهی مانند مانند آیزنهاور و نیکسون به درخواست‌های نظامی او پاسخ مثبت
می‌دادند. انتخابات 1976 برای شاه که سال‌های پایانی سلطنطت متزلزلش را می‌پیمود،
مهم و سرنوشت‌ساز بود. هرچند که شاه اعلام کرد که برای کمک به فوردِ جمهوری‌خواه،
یعنی رقیب انتخاباتی کارتر، قیمت نفت را تا پایان انتخابات تغییری نمی‌دهد و نیز
حتی طبق برخی گزارش‌ها تا 120 میلیون دلار برای ستاد تبلیغاتی فورد نیز هزینه کرد،
اما در نهایت این کارتر بود که گوی رقابت را در انتخابات آمریکا ربود.
پیامی که با سردی پاسخ گرفت
شاه خیلی زود تصمیم گرفت تا خسارتی را
که بابت شکست انتخاباتی‌اش متحمل شده بود، جبران کند. او اولین قدم را با فرستادن
یک پیام تبریک بیش از حد مفصل برداشت. اما کارتر جواب پیام تبریک شاه را یک ماه
بعد و البته بسیار کوتاه‌تر از آن‌چه که شاه نگاشته بود، ارسال کرد. تأخیر او در
پاسخ دادن تعابیر زیادی نزد مشاوران شاه داشت، که هیچ‌کدام برای شاه خوشایند نبود.
با این‌حال شاه سعی کرد که در تمام مصاحبه‌هایش این نکته را نشان بدهد که با روی
کار آمدن کارتر هیچ تغییری در روابط دو کشور حاصل نخواهد شد.
پنداشت شاه از یک جهت درست نیز بود؛ او
از نظر آمریکایی‌ها یک متحد روشن‌بین و قابل اعتماد محسوب می‌گشت که خط‌مشی کلی‌اش
با سیاست‌های آمریکا هماهنگ بود. اما از سوی دیگر با توجه به احترامی که کارتر
برای حقوق بشر قائل بود و از آن‌جا که شاه یک رژیم غیر دموکراتیک بود، کارتر نیز
از درون و به ویژه از جهت حزب دموکرات تحت فشار بود، البته این فشار مانع از دعوت
رسمی کارتر از شاه برای سفر به آمریکا نشد، اگرچه سولیوان، سفیر آمریکا، پیش از
سفر به شاه گفت که مطلب مهمی برای مذاکره پیرامون روابط دو کشور وجود ندارد ولی
حتماً درباره حقوق بشر و شیوه‌ی حکومت ایران با او مذاکره خواهد شد.
این سفر البته بدون حاشیه باقی نماند و
با تظاهرات خیابانی در بسیاری از شهر‌های جهان روبه‌رو شد. در هنگام حضور شاه در
ویلیامزبورگ در خیابان‌های نزدیک اسکانش، عده‌ای از دانشجویان در حالی‌که در بعضی
از شعارها، شاه را نوکر آمریکا معرفی می‌کردند و برخی از آنها تصویری از امام
خمینی را نیز در دست داشتند، تظاهرات کردند. مطالبق معمول همه دیکتاتورها، پرویز
عدل، سخنگوی وزارت خارجه پهلوی آنها را بی‌هویت، عوامل بیگانه (!)، دشمنان
استقلال و قاطعیت ایران و معتقد به آنارشیسم معرفی کرد.
سفر کارتر به تهران
سفر کارتر به ایران در حقیقت با برنامه‌ریزی
قبلی محمدرضا و دعوت او در میهمانی کاخ سفید اتفاق افتاد. بعد از چند بار تأخیر در
برنامه سفر، نهایتاً هویدا در اعلامیه‌ای که از سوی وزارت دربار منتشر کرد، اعلام
کرد که کارتر و همسرش در تاریخ 10 دی 1356 از ایران بازدید خواهند کرد. شاه بی‌نهایت
از سفر کارتر به ایران خوش‌حال بود؛ زیرا از یک‌سو نشان‌دهنده روابط مستحکم دو
کشور بود و از سوی دیگر این می‌توانست شاه را فردی که رضایت خاطر رئیس جمهور
آمریکا را درباره مسأله حقوق بشر فراهم کرده است، معرفی کند.
شاه و فرح در فرودگاه مهرآباد از کارتر
و همسرش استقبال کردند. پس از انجام مراسم رسمی در فرودگاه، شاه ورود میهمانان
برجسته را خوش‌آمد گفت و کارتر را دوستی عالی‌‌قدر و میهمانی عزیر خطاب کرد؛ در
حالی‌که هنگام سفر شاه به آمریکا، کارتر و همسرش برای او چنین استقبالی نکردند.
شاه به خوبی می‌دانست که دو گروه با سفر کارتر به ایران مخالفند: اول اسلام‌‌گرایان
تحت رهبری آیت‌الله خمینی و دیگری چپ‌های مارکسیست. بنابراین از دو روز قبل از سفر
کارتر تمام مسیر مهرآباد تا کاخ بر روی وسایل نقلیه بسته شد و پلیس همه‌جا را زیر
نظر گرفت. مذاکرات 17 ساعته آنان در کاخ سفید در حالی انجام شد که تقریباً نخست‌وزیر
وقت یعنی آموزگار هیچ جا و جایگاهی در آن مذاکرات نداشت.
جزیره ثباتی که پس از یک سال فروپاشید
«ایران تحت رهبری عظیم شاه، جزیره ثبات
در یکی از پرآشوب‌ترین مناطق جهان است. این امر مرهون شما اعلیحضرت و رهبری شما و
احترام و ستایش و عشقی است که مردم نسبت به شما دارند.»
هیچ‌کس آماده شنیدن چنین عباراتی از
رئیس جمهور آمریکا نبود. در حقیقت این سخنرانی کارتر خارج از برنامه‌ریزی قبلی بود
که توسط مشاورانش تنظیم شده بود. سیاست‌مداران آمریکایی حاضر در جلسه از این عبارت
کارتر تعجب کردند، زیرا که قرار بود او مطابق برنامه انتخاباتی‌اش مسائل حقوق بشر
را مطرح کند. با اینکه تا این زمان سازمان عفو بین‌الملل بارها شاه را به شکنجه‌‌های
متعدد محکوم کرده بود، اما همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود، کارتر نقش ایران به
عنوان متحدی وفادار در شرایط پرآشوب تنش اعراب و اسرائیل را مهم‌تر می‌دانست.
سفر کارتر به ایران پیامدها و تقابلات
فراوانی بر جای گذاشت. واکنش و اعتراض برخی مراکز دانشگاهی داخل ایران به سفر
کارتر، سه روز تعطیلی بود و دانشجویان ایرانی مقیم لندن در اعتراض به چشم‌پوشی کارتر
از مسائل حقوق بشری تظاهرات خیابانی برگزار کردند.
از تاثیرات دیگر سخنرانی کارتر این بود
که شاه را به مبارزه‌‌‌ی آشکارا با مخالفان مذهبی و سیاسی خود مصمم کرد. باعث شد
که او به سیاست متناوب اصلاحات و سرکوب ادامه دهد. اشتباه بزرگ‌تر شاه این بود که
در مقاله‌ای که به دستور خود او در 17 دی سال 56 در رونامه اطلاعات با نام مستعار
احمد رشدی مطلق چاپ شد، به امام خمینی بی‌احترامی کرد. شاه با این اقدام درصدد بود
تا مخالفانش را به میدان بکشد و سپس آنها را سرکوب کند. او از این راه می‌توانست
خطرات باز کردن فضای سیاسی در ایران را به واشینگتن نشان بدهد.
منبع: کتاب روابط سیاسی محمدرضا پهلوی و
آمریکا در دوره کارتر، فریبا اسدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
