اوین نامه ی کیهان
یکشنبه 15 آذر ماه سال 1394
يادداشت روز اوین نامه ی کیهان "اردوغان نگران ضربه متقابل"
يادداشت روز اوین نامه ی کیهان "اردوغان نگران ضربه متقابل"
تنش بين
ترکيه و روسيه، شرايط منطقه و به خصوص وضعيت آينده امنيتي ترکيه را با سوالات
زيادي مواجه کرده است از اين رو سقوط سوخو 24 روسي توسط اف 16 ترکيه علامت رمزي
است که از تشديد اوضاع امنيتي منطقه خبر مي دهد.
درخصوص اين تحولات نکاتي وجود دارد:
- اقدام جسارت آميز ترکيه در ساقط کردن يک جنگنده روسي در خاک سوريه حساس تر از آن بود که ارتش ترکيه، پيش از اقدام از درک تبعات آن عاجز باشد و دقيقاً به همين دليل نمي توان پذيرفت که ارتش اردوغان اين اقدام را خودسرانه و بدون هماهنگي با يک «قدرت موثر» انجام داده است. ترکيه اگرچه عضو ناتو است اما با نگاه به سوابق ناتو- و بخصوص تجربه عملکرد آن در بحران اوکراين- اين قدرت موثر، ناتو نيست. مواضع احتياط آميز ناتو در مواجهه با اين بحران و دعوت از سران دو کشور براي خويشتنداري نشان مي دهد، اردوغان با اتکا به ناتو نمي توانسته به جنگنده روسيه حمله کرده باشد. مواضع متحدانه آمريکايي ها و قرار گرفتن آنان کنار ترکيه به خوبي از اطلاع و هماهنگي آمريکايي ها حکايت مي کند اما واقعيت اين است که بعد از شکست مداخله در عراق و افغانستان، استراتژي آمريکايي ها در منطقه خاورميانه مداخله مستقيم نيست و از اين رو بايد گفت آمريکايي ها به طور واقعي و عملياتي کنار اردوغان قرار نمي گيرند و در واقع در اين صحنه او تنها خواهد بود.
2- بعضي از تحليلگران مدعي شده اند که اين اقدام ارتباطي با اردوغان نداشته و اقدامي است که از سوي ارتش ترکيه به وقوع پيوسته است اما دلايل روشني وجود دارد که اين گمانه زني را رد مي کند. اين درست است که ميان دولت اردوغان و ارتش ترکيه اختلاف نظرهايي وجود دارد اما در اين اختلافات طرف افراطي، اردوغان و طرف متعادل، ارتش است. در بحران سوريه، ارتش سياست دولت ترکيه را نادرست مي داند با اين وصف چطور ممکن است، ارتش عليه دولت سوريه و متحد آن علي رغم مخالفت اردوغان دست به عمليات نظامي بزند؟ بنابراين مي توان گفت عده اي با آسمان و ريسمان کردن مي خواهند گريزگاهي براي اردوغان بيابند و حال آنکه اردوغان با اصرار به سياست، خود راه گريز را بر خويش بسته است.
3- شواهد و قرائن بيانگر آن است که ترکيه به شدت از عواقب اقدام نظامي خود عليه روسيه ترسيده است. تغيير پي درپي مواضع ترکيه عمق اين نگراني را برملامي کند. در حالي که اردوغان بلافاصله پس از اقدام عليه جنگنده روسي، سرنگون شدن سوخو 24 را اقدامي درست در راستاي امنيت و حقوق ترکيه معرفي کرده بود، فرداي آن روز احمد داوود اوغلو- نخست وزير- گفت که پدافند هوايي ترکيه، مليت هواپيما را نمي دانسته است. پس از آن اردوغان درصدد برآمد با پوتين صحبت کند ولي به گفته خودش با امتناع رئيس جمهور روسيه مواجه شده است و دو روز بعد اردوغان گفت که از حادثه به وجود آمده، عميقاً متاسف است و پس از آن اوغلو گفت کشورش نمي خواهد در واکنش به اقدامات مقابله جويانه روسيه، اقدام مشابهي انجام دهد. اينکه ترکيه به سرعت از هجوم به بيان اظهار تاسف رسيده است، نشان دهنده نگراني عميق آن مي باشد.
4- برخلاف رفتار عجولانه و رنگ به رنگ ترکيه، دولت روسيه با طمانينه، اقداماتي را به عمل آورد که از تسلط رهبران آن و توانايي مديريتي آنها خبر مي دهد. پوتين در اولين واکنش گفت کشورش از پشت خنجر خورده است. اشاره پوتين از يک سو به توافقي بود که هفتم سپتامبر 2015- 16 شهريور 94- ميان دو دولت روسيه و ترکيه درباره عمليات هوايي در آسمان سوريه موسوم به «قرارداد آسمان باز» امضاء شده و براساس آن جنگنده هاي روسيه در آسمان سوريه به پرواز درآمده اند به همين دليل استناد دولت بر اينکه چند دقيقه يا چند ثانيه هواپيماي روسي در آسمان ترکيه بوده اند، وجهي ندارد. پوتين از سوي ديگر در اين اظهارات نگاهي هم به خيانت آمريکايي ها داشت چرا که روسيه، آمريکا را در جريان پروازها و هواپيماهاي پروازي قرار داده بود و اين موضوع ضمن آنکه از هماهنگي بين آمريکا و ترکيه در اسقاط هواپيماي روسي خبر مي دهد، مخاطبان سخن پوتين را هم مشخص مي نمايد.
روسيه در اقدامي ديگر، پس از واقعه مذکور، حرکت هواپيماهاي خود به سمت شمال و به خصوص شمال غرب سوريه را توسعه داد تا ثابت کند که اهميتي براي حساسيت هاي ترکيه قايل نيست. ترکيه پيش از اين از انجام پروازهاي روسيه در منطقه شمال غربي سوريه ابراز نگراني کرده و آن را عاملي براي گسيل بيشتر پناهجويان ساکن ادلب به مناطق جنوبي ترکيه دانسته بود، به همين جهت روس ها تا حد زيادي رعايت مي کردند اما پس از اقدام ترکيه روس ها اين ملاحظه امنيتي را کنار گذاشتند و از اين رو در محافل امنيتي ترکيه انتقادات عليه اقدام اردوغان بالاگرفت.
اقدام ديگر روسيه وضع بعضي از مقررات فلج کننده عليه دولت اردوغان بود مسکو اعلام کرد که صادرات گاز به ترکيه را متوقف مي کند و حال آنکه ترکيه هم اينک ضمن وابستگي 60 درصدي به صادرات گاز روسيه، زمستان را پيش رو دارد و اين اقدام مي تواند فشار زيادي را به دولت وارد کند. علاوه بر آن کرملين فعاليت بخش زيادي از حدود 2000 شرکت ترکيه که در روسيه فعاليت مي کردند را به حالت تعليق درآورد. بعضي از اين شرکت ها در حوزه گردشگري فعاليت مي کردند و به کار ساماندهي 3 تا 4 ميليون توريست روسي که سالانه به ترکيه سفر مي کردند، مشغول بودند.
دولت پوتين در اقدامي ديگر اعلام کرد که براي مجازات نظامي منتظر مصوبه دوما مي ماند و حال آنکه همزمان رئيس دوماي روسيه اعلام کرد که ما خواهان اقدام متقابل روسيه هستيم. به ميان کشيدن پاي پارلمان از يک سو، واکنش احتمالي نظامي روسيه را در حد و اندازه «واکنش ملي» ارتقاء مي دهد و از سوي ديگر اضطراب زيادي را به دولت مهاجم ترکيه وارد مي کند.
5- روسيه در اين ميان علي القاعده واکنش نظامي خواهد داشت چرا که تنبيهات اقتصادي که در جاي خود تيغ دو لبه به حساب مي آيد، نمي تواند ضربه امنيتي ترکيه را جبران کند کما اينکه واکنش ارتش روسيه در روز واقعه هم از در پيش بودن اقدام نظامي حکايت مي کرد. مقامات روسيه مي گويند در انتظار عذرخواهي ترکيه نشسته اند و در عين حال مقامات ارشد ترکيه اگرچه اظهارات رو به تنازلي داشته اند اما در مفهوم رسمي، عذرخواهي نکرده اند. عذرخواهي ترکيه به اين معنا خواهد بود که مسئوليت خطا در شليک به هواپيماي نظامي روسيه را پذيرفته است. چنين پذيرشي توام با تبعات خاص خواهد بود و به روسيه حق مي دهد تا اقدام متقابل انجام داده و خسارات وارده را از دولت ترکيه مطالبه کند. پذيرش چنين مسئوليتي، موقعيت اردوغان را متزلزل مي کند و هزينه هاي ترکيه در اين ماجرا را به گردن اردوغان مي اندازد.
6- با وضعيت پيش آمده، بيش از گذشته، امکان برقراري منطقه پرواز ممنوع در شمال سوريه دشوار شده است. شايد اين سنگين ترين هزينه اي است که ترکيه در اين ماجرا پرداخت کرده است. ترکيه در طول سه سال گذشته همواره بر لزوم برقراري منطقه پرواز ممنوع شمال سوريه تاکيد داشته و در اين موضوع، مدت ها با آمريکا اختلاف داشت و آمريکا با نگاه به شرايط روي زمين منطقه شمال و حضور گروه هاي مختلف که همه مسلح هستند، ايجاد منطقه پرواز ممنوع را غيرممکن ارزيابي مي کرد. بعد از وقايع پاريس آمريکايي ها به طور غيرمترقبه از لزوم ايجاد منطقه پرواز ممنوع سخن گفتند. هدف مشترک آمريکا و ترکيه در اين موضوع اين بود که با ايجاد منطقه پرواز ممنوع امکان حرکت زميني نيروهاي شبه نظامي وابسته به ارتش ترکيه و ارتش آمريکا را فراهم نمايند و از سوي ديگر به مخالفان وابسته به خود در سوريه موقعيت مطمئن تري ببخشند. اسقاط هواپيماي نظامي روسيه، وضعيت منطقه شمال سوريه به ضرر طرح ايجاد منطقه پرواز ممنوع را متحول کرده و دسترسي به آن را به شدت دشوار کرده است. در عين حال واقعيت اين است که مقامات آمريکايي علي رغم آنکه از امکان پذير بودن ايجاد منطقه پرواز ممنوع سخن گفته اند اما هنوز موانعي که در گذشته وجود داشت و باعث بروز اختلاف بين آمريکا و ترکيه درباره ايجاد چنين منطقه اي شده بود، وجود دارد. نويسنده: سعدالله زارعي
درخصوص اين تحولات نکاتي وجود دارد:
- اقدام جسارت آميز ترکيه در ساقط کردن يک جنگنده روسي در خاک سوريه حساس تر از آن بود که ارتش ترکيه، پيش از اقدام از درک تبعات آن عاجز باشد و دقيقاً به همين دليل نمي توان پذيرفت که ارتش اردوغان اين اقدام را خودسرانه و بدون هماهنگي با يک «قدرت موثر» انجام داده است. ترکيه اگرچه عضو ناتو است اما با نگاه به سوابق ناتو- و بخصوص تجربه عملکرد آن در بحران اوکراين- اين قدرت موثر، ناتو نيست. مواضع احتياط آميز ناتو در مواجهه با اين بحران و دعوت از سران دو کشور براي خويشتنداري نشان مي دهد، اردوغان با اتکا به ناتو نمي توانسته به جنگنده روسيه حمله کرده باشد. مواضع متحدانه آمريکايي ها و قرار گرفتن آنان کنار ترکيه به خوبي از اطلاع و هماهنگي آمريکايي ها حکايت مي کند اما واقعيت اين است که بعد از شکست مداخله در عراق و افغانستان، استراتژي آمريکايي ها در منطقه خاورميانه مداخله مستقيم نيست و از اين رو بايد گفت آمريکايي ها به طور واقعي و عملياتي کنار اردوغان قرار نمي گيرند و در واقع در اين صحنه او تنها خواهد بود.
2- بعضي از تحليلگران مدعي شده اند که اين اقدام ارتباطي با اردوغان نداشته و اقدامي است که از سوي ارتش ترکيه به وقوع پيوسته است اما دلايل روشني وجود دارد که اين گمانه زني را رد مي کند. اين درست است که ميان دولت اردوغان و ارتش ترکيه اختلاف نظرهايي وجود دارد اما در اين اختلافات طرف افراطي، اردوغان و طرف متعادل، ارتش است. در بحران سوريه، ارتش سياست دولت ترکيه را نادرست مي داند با اين وصف چطور ممکن است، ارتش عليه دولت سوريه و متحد آن علي رغم مخالفت اردوغان دست به عمليات نظامي بزند؟ بنابراين مي توان گفت عده اي با آسمان و ريسمان کردن مي خواهند گريزگاهي براي اردوغان بيابند و حال آنکه اردوغان با اصرار به سياست، خود راه گريز را بر خويش بسته است.
3- شواهد و قرائن بيانگر آن است که ترکيه به شدت از عواقب اقدام نظامي خود عليه روسيه ترسيده است. تغيير پي درپي مواضع ترکيه عمق اين نگراني را برملامي کند. در حالي که اردوغان بلافاصله پس از اقدام عليه جنگنده روسي، سرنگون شدن سوخو 24 را اقدامي درست در راستاي امنيت و حقوق ترکيه معرفي کرده بود، فرداي آن روز احمد داوود اوغلو- نخست وزير- گفت که پدافند هوايي ترکيه، مليت هواپيما را نمي دانسته است. پس از آن اردوغان درصدد برآمد با پوتين صحبت کند ولي به گفته خودش با امتناع رئيس جمهور روسيه مواجه شده است و دو روز بعد اردوغان گفت که از حادثه به وجود آمده، عميقاً متاسف است و پس از آن اوغلو گفت کشورش نمي خواهد در واکنش به اقدامات مقابله جويانه روسيه، اقدام مشابهي انجام دهد. اينکه ترکيه به سرعت از هجوم به بيان اظهار تاسف رسيده است، نشان دهنده نگراني عميق آن مي باشد.
4- برخلاف رفتار عجولانه و رنگ به رنگ ترکيه، دولت روسيه با طمانينه، اقداماتي را به عمل آورد که از تسلط رهبران آن و توانايي مديريتي آنها خبر مي دهد. پوتين در اولين واکنش گفت کشورش از پشت خنجر خورده است. اشاره پوتين از يک سو به توافقي بود که هفتم سپتامبر 2015- 16 شهريور 94- ميان دو دولت روسيه و ترکيه درباره عمليات هوايي در آسمان سوريه موسوم به «قرارداد آسمان باز» امضاء شده و براساس آن جنگنده هاي روسيه در آسمان سوريه به پرواز درآمده اند به همين دليل استناد دولت بر اينکه چند دقيقه يا چند ثانيه هواپيماي روسي در آسمان ترکيه بوده اند، وجهي ندارد. پوتين از سوي ديگر در اين اظهارات نگاهي هم به خيانت آمريکايي ها داشت چرا که روسيه، آمريکا را در جريان پروازها و هواپيماهاي پروازي قرار داده بود و اين موضوع ضمن آنکه از هماهنگي بين آمريکا و ترکيه در اسقاط هواپيماي روسي خبر مي دهد، مخاطبان سخن پوتين را هم مشخص مي نمايد.
روسيه در اقدامي ديگر، پس از واقعه مذکور، حرکت هواپيماهاي خود به سمت شمال و به خصوص شمال غرب سوريه را توسعه داد تا ثابت کند که اهميتي براي حساسيت هاي ترکيه قايل نيست. ترکيه پيش از اين از انجام پروازهاي روسيه در منطقه شمال غربي سوريه ابراز نگراني کرده و آن را عاملي براي گسيل بيشتر پناهجويان ساکن ادلب به مناطق جنوبي ترکيه دانسته بود، به همين جهت روس ها تا حد زيادي رعايت مي کردند اما پس از اقدام ترکيه روس ها اين ملاحظه امنيتي را کنار گذاشتند و از اين رو در محافل امنيتي ترکيه انتقادات عليه اقدام اردوغان بالاگرفت.
اقدام ديگر روسيه وضع بعضي از مقررات فلج کننده عليه دولت اردوغان بود مسکو اعلام کرد که صادرات گاز به ترکيه را متوقف مي کند و حال آنکه ترکيه هم اينک ضمن وابستگي 60 درصدي به صادرات گاز روسيه، زمستان را پيش رو دارد و اين اقدام مي تواند فشار زيادي را به دولت وارد کند. علاوه بر آن کرملين فعاليت بخش زيادي از حدود 2000 شرکت ترکيه که در روسيه فعاليت مي کردند را به حالت تعليق درآورد. بعضي از اين شرکت ها در حوزه گردشگري فعاليت مي کردند و به کار ساماندهي 3 تا 4 ميليون توريست روسي که سالانه به ترکيه سفر مي کردند، مشغول بودند.
دولت پوتين در اقدامي ديگر اعلام کرد که براي مجازات نظامي منتظر مصوبه دوما مي ماند و حال آنکه همزمان رئيس دوماي روسيه اعلام کرد که ما خواهان اقدام متقابل روسيه هستيم. به ميان کشيدن پاي پارلمان از يک سو، واکنش احتمالي نظامي روسيه را در حد و اندازه «واکنش ملي» ارتقاء مي دهد و از سوي ديگر اضطراب زيادي را به دولت مهاجم ترکيه وارد مي کند.
5- روسيه در اين ميان علي القاعده واکنش نظامي خواهد داشت چرا که تنبيهات اقتصادي که در جاي خود تيغ دو لبه به حساب مي آيد، نمي تواند ضربه امنيتي ترکيه را جبران کند کما اينکه واکنش ارتش روسيه در روز واقعه هم از در پيش بودن اقدام نظامي حکايت مي کرد. مقامات روسيه مي گويند در انتظار عذرخواهي ترکيه نشسته اند و در عين حال مقامات ارشد ترکيه اگرچه اظهارات رو به تنازلي داشته اند اما در مفهوم رسمي، عذرخواهي نکرده اند. عذرخواهي ترکيه به اين معنا خواهد بود که مسئوليت خطا در شليک به هواپيماي نظامي روسيه را پذيرفته است. چنين پذيرشي توام با تبعات خاص خواهد بود و به روسيه حق مي دهد تا اقدام متقابل انجام داده و خسارات وارده را از دولت ترکيه مطالبه کند. پذيرش چنين مسئوليتي، موقعيت اردوغان را متزلزل مي کند و هزينه هاي ترکيه در اين ماجرا را به گردن اردوغان مي اندازد.
6- با وضعيت پيش آمده، بيش از گذشته، امکان برقراري منطقه پرواز ممنوع در شمال سوريه دشوار شده است. شايد اين سنگين ترين هزينه اي است که ترکيه در اين ماجرا پرداخت کرده است. ترکيه در طول سه سال گذشته همواره بر لزوم برقراري منطقه پرواز ممنوع شمال سوريه تاکيد داشته و در اين موضوع، مدت ها با آمريکا اختلاف داشت و آمريکا با نگاه به شرايط روي زمين منطقه شمال و حضور گروه هاي مختلف که همه مسلح هستند، ايجاد منطقه پرواز ممنوع را غيرممکن ارزيابي مي کرد. بعد از وقايع پاريس آمريکايي ها به طور غيرمترقبه از لزوم ايجاد منطقه پرواز ممنوع سخن گفتند. هدف مشترک آمريکا و ترکيه در اين موضوع اين بود که با ايجاد منطقه پرواز ممنوع امکان حرکت زميني نيروهاي شبه نظامي وابسته به ارتش ترکيه و ارتش آمريکا را فراهم نمايند و از سوي ديگر به مخالفان وابسته به خود در سوريه موقعيت مطمئن تري ببخشند. اسقاط هواپيماي نظامي روسيه، وضعيت منطقه شمال سوريه به ضرر طرح ايجاد منطقه پرواز ممنوع را متحول کرده و دسترسي به آن را به شدت دشوار کرده است. در عين حال واقعيت اين است که مقامات آمريکايي علي رغم آنکه از امکان پذير بودن ايجاد منطقه پرواز ممنوع سخن گفته اند اما هنوز موانعي که در گذشته وجود داشت و باعث بروز اختلاف بين آمريکا و ترکيه درباره ايجاد چنين منطقه اي شده بود، وجود دارد. نويسنده: سعدالله زارعي
