محله های مُرده

محله های مُرده 6اشفند-97

تهران- ایرنا- چه انتظاری داریم؟ طرف، همسایه دیوار به دیوارش را هم نمی شناسد اما توقع هست به محله ای که در آن زندگی می کند احساس تعلق خاطر داشته باشد؛ مگر می شود؟

محله ها هستند، اما محله نیستند، یعنی غیر از دیوارهای سیمانی و آجری، دیگر چیزی نیستند؛ خاکِ مرگ در آنجا پاشیده اند و کوچه پس کوچه های شهر حیات ندارند و خاطره هم نمی سازند.
کسی از احوال همسایه اش خبر ندارد چه برسد به هم محله ای هایش که بخواهد در حل مشکلات محله و توسعه امور شهر هم مشارکت داشته باشد.
در این شرایط در قالب سلسله همایش هایی در خصوص شهرنشینی و شهروندی در پایتخت نشستی روز دوشنبه با موضوع «محله، مشارکت و توسعه» به همت ستاد مدیریت محله شهرداری تهران موضوع «محله ها و مشارکت اهالی» به بحث و بررسی کارشناسان گذاشته شد.
در نخستین نشست این همایش با عنوان «تعارف و مباحث نظری محله در تهران» عباسی عبدی پژوهشگر اجتماعی، مراد ثقفی پژوهشگر اجتماعی، کاوه حاج علی اکبری رئیس سازمان نوسازی شهر تهران و مجتبی بدیعی عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی نقطه نظرهای خود را بیان کردند.

** محله محوری موضوع مورد تاکید شهرداران
مهدی شیرزاد رئیس دبیرخانه ستاد مدیریت محله شهرداری تهران در ابتدای این جلسه اعلام کرد که موضوع محله محوری و استفاده از توان و مشارکت مردم از مباحث مورد تاکید شهرداران قبلی و کنونی پایتخت بوده و هست.
وی به روند تشکیل شورای محله و به دنبال آن سرای محله اشاره و خاطرنشان کرد: این ساختار به منظور شکل گیری پارلمان های محلی و بهره گیری از توان مردم برای مدیریتت تهران مدنظر قرار گرفت.
شیرزاد تاکید کرد: گاه تصور از جلب مشارکت مردم این است که بخشی از وظایف ذاتی شهرداری برعهده مردم گذاشته شود در حالی که این نگاه گزاره های منفی را به مردم و جامعه القا می کند.
رئیس دبیرخانه ستاد مدیریت محله شهرداری تهران یکی از نگرانی ها در بحث محله ها را کمرنگ بودن نگاه فرهنگی به آنها خواند و از نبود اشتراک مفهومی در میان مدیران شهری یا نخبگان در این زمینه گلایه کرد.
وی یکی از تعریف ها در مورد محله های شهر را حضور 12 هزار نفر در یک شعاع دو کیلومتری برشمرد و افزود: در مقابل چنین نگاهی، برخی جامعه شناسان معتقدند محله ها را باید مبتنی بر فرهنگ محلی و تاریخچه آنها دسته بندی کرد زیرا در هر کدام قومیت، زبان، پیشه ها و تاریخ شکل گیری محله موثر بوده است.
شیرزاد گفت: با این نگاه، جامعه شناسان معتقدند تهران 100 محله دارد که می توان آنها را به عنوان محله درجه بندی کرد.

** محله ها با تعلق خاطر مردم دسته بندی می شوند
عباس عبدی پژوهشگر اجتماعی نیز در ادامه این جلسه تصریح کرد: چه اصراری داریم که محله ها را از نظر اسمی دسته بندی کنیم در حالی که تعاریف محله موضوعی نیست که با همدیگر تعارضی داشته باشند.
وی تاکید کرد: مردم به هر صورت که بخواهند محله ها را دسته بندی می کنند و این تعلق خاطر آنان است که برای مردم و ساکنان یک محدوده ذهنیت ایجاد می کند.
عبدی اظهارداشت: در حوزه اجتماعی نمی توان برای کل تهران یک تعریف از سازمان مردم نهاد داشت در حالی که چنین ساختاری را می توان برای مباحث و اماکن خُرد تعریف و شکل دهی کرد.
این پژوهشگر اجتماعی یادآورشد: تعاریف و دسته بندی مردم از محله، ارتباطی به تعاریف شهرداری از چنین محدوده هایی ندارد و نباید سیستم اداری را به حس مردم مرتبط کرد.
وی گفت: در گذشته جمعیت در محله ها کمتر بود و اهالی همدیگر را می شناختند لذا تعلق خاطر هم به محله داشتند.
این کارشناس خاطرنشان کرد: در صورتی که محله محوری شکل گیرد می توان شاهد مشارکت مردم در حل مشکلات هر محله هم بود.
عبدی با تاکید بر جهت دهی به انتظارات شهروندان و ساکنان محله ها ادامه داد: در صورتی که خود مردم را بتوان در برطرف سازی مشکلات محله ای مشارکت داد می توان حس تعلق خاطر را هم در آنان ایجاد کرد.
این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: در صورتی که امروز شاهد فرار مغزها در کشور هستیم به این علت است که آنان حس می کنند در مسائل جامعه مشارکت داده نمی شوند.

** تقاضای تاریخی مردم، مدیریت مستمر شهر
مراد ثقفی دیگر پژوهشگر اجتماعی حاضر در این نشست نیز گفت: طی 110 سال گذشته و از زمان تصویب مشروطیت، تقاضای مشترک و مستمر مردم همواره ساماندهی سازمان بلدیه برای رسیدگی به شهر بوده است.
وی با بیان اینکه در زمینه محله ها با پیشینیه تاریخی، واقعیت فعلی جغرافیایی و نگاه سیاسی مواجه هستیم افزود: همواره تاریخ تمرکززدایی یک جغرافیا، جغرافیایی تمرکززدایی یک تاریخ و تمامی اینها سیاست دارد و به هم وابسته اند.
ثقفی یکی از مهمترین ویژگی امور شهری را رسیدگی به مسائل مبتلابه مردم در حوزه شهر و مسائل محله ها از جمله پاکسازی و ساماندهی اعلام و خاطرنشان کرد: بر همین اساس شهرها از طریق کارکردها تعریف می شوند و از همین رو هم شهرداری ها در مواجهه با شهروندان مسئولیت پیدا می کنند.
این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه والیان و دولتمردان وظایف امنیتی را بر عهده دارند گفت: مشکل دولت آن است که خودمختار رفتار می کند در حالی که در پدیده شهر نمی توان اینگونه دست به کار شد.
وی ادامه داد: پس از انقلاب اسلامی با اولویت دادن به شهرها، نهادهای شهری را از حوزه مدیریت دولت خارج کردیم.
ثقفی اظهارداشت: طی این مدت دولت به شکل های مختلف جلو رشد نهادهای شهری را می گیرد و مهمترین ابزار آن نیز تامین مالی است.
این پژوهشگر اجتماعی خاطرنشان کرد: در برابر چنین واکنشی شهرداری ها نیز به سمت کسب درآمد از شهر رفتند تا منابع مالی خود را تامین کنند.
وی اضافه کرد: در همین شهر، از همان ابتدا بحثی که دیده می شود موضوع محله هاست و به دنبال آن فعالیت بلدیه مطالبه می شود و شکل می گیرد.
ثقفی تاکید کرد: امروز یکسری تقسیم های شهری داریم که چندان نمی توان آن را با تقسیم بندی مرتبط با تعلق خاطر شهروندان و ساکنان محله ها منطبق کرد.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: امروز باید دید که از محله چه انتظاری می رود و چه کارکردهایی می توان برای آن تعریف کرد.
وی با بیان اینکه محله باید محل رفاه و از بین بردن مشکلات اجتماعی باشد تصریح کرد: مشکل کنونی ما در تهران این معضلات اجتماعی است که از سویی باید به آنها رسیدگی شود و از سوی دیگر متوجه بود چگونه می توان از این محله برای از بین بردن مناقشات میان دولت و شهرداری استفاده کرد.
ثقفی افزود: دولت بخوبی می داند که در بسیاری مواقع در سطوح پایین اجتماع به هر میزان هم که اعتبار تزریق کند نمی تواند گامی برای مدیریت و رفع مسائل مردم بردارد در چنین مواقعی بهترین راهکار رجوع به مدیریت شهری و استفاده از توانمندی شهرداری ها و محله هاست.
این پژوهشگر اجتماعی به وجود ساختارهای مشارکتی با نام شورایاری در محله های تهران اشاره کرد و گفت: اگر می خواهیم برای بهبود رفاه مردم و از بین بردن معضلات اجتماعی در سطح شهر گام برداریم باید به یک تعریف مشترک میان دولت و شهرداری در نگاه به محله ها دست یافت.

**استقلال نسبی محله ها طی تاریخ
کاوه حاج علی اکبری رئیس سازمان نوسازی شهر تهران نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه می توان از نظر ساحت و علوم انسانی تعاریف متفاوتی برای شهر ارائه کرد اظهارداشت: مفهوم محله تا حد زیادی یک معنای ذهنی است.
وی خاطرنشان کرد: زمانی که به سیر تحول محله ها نگاه می کنیم متوجه می شویم که همواره محله ها از استقلالی نسبی برخوردار بودند اما هرچه جلوتر آمدیم مفهوم اجتماعی آن کمرنگ تر و مفهوم اقتصادی آن پررنگ تر شده است.
حاج علی اکبری این تغییر نگرش نسبت به محله ها را زمینه شکل گیری محله های بیشتر برخوردار و کمتر برخوردار اعلام کرد و ادامه داد: اکنون این وابستگی اجتماعی و ارتباطی به مکان کاهش یافته است و دیگر نمی توان شاهد ارتباط اجتماعی افراد به علت حضور در یک محله بود.
رئیس سازمان نوسازی شهر تهران تاکید کرد: محله ها در گذشته از جایگاه و نقش مهمی در ساختار شهری برخوردار بودند و نمی شد برای این محدوده مکانی مرزهای خاصی درنظر گرفت زیرا طی زمان این مرزها بتدریج در اذهان ساکنان آن شکل می گرفت.
وی بر لزوم ایجاد حس تعلق خاطر مجدد در میان اهالی یک محله تاکید کرد و گفت: در صورتی که این حس تعلق در میان ساکنان یک محله شکل گیرد به حتم می توان از توان مشارکتی آنان هم بهره گرفت.
حاج علی اکبری به اعتقاد برخی افراد مبنی بر اینکه در تهران کسی با کسی کاری ندارد و ناشناخته بودن یک جاذبه است، اشاره کرد و افزود: شاید این موضوع به نظر مثبت برسد اما پیامدهای منفی را هم می تواند به دنبال داشته باشد.
رئیس سازمان نوسازی شهر تهران گفت: شاید یکی از علل نبود انگیزه برای مشارکت در مسائل محلی این باشد که مردم احساس می کنند مشارکت آنان تاثیری ندارد، از همین رو هم باید این باور را شکست و به همکاری آنان بها داد.
وی تاکید کرد: در صورتی که مردم مشاهده کنند مشارکت آنان در سطح محله محل سکونت آنان تغییر ایجاد می کند بتدریج مشارکت و همکاری می کنند.

** تصمیم های مدیریتی و سیاسی در تعارض با یکدیگر
مجتبی بدیعی عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی نیز در ادامه این نشست با انتقاد از اینکه تصمیم های مدیریتی و سیاسی یکپارچه اتخاذ نمی شود، گفت: اکنون فاصله معناداری میان بزرگترین شهر و کوچکترین شهر کشور وجود دارد و نمی توان در تصمیم گیری و برنامه ریزی ها نگاه مشترکی نسبت به هر دو داشت.
وی نسبت بزرگترین به کوچکترین شهر را جمعیتی 10 هزار برابری خواند و تاکید کرد: در مقابل این فاصله باید تصمیم ها براساس رنج مدیریتی و با سطح بندی مناسبی اتخاذ و اجرا شوند.
بدیعی با اشاره به جمعیت بالای تهران تصریح کرد: اکنون هیچ تئوری و برنامه ریزی وجود ندارد که بخواهد در کشور اجرا شود و گام اصلی تحقق آن در پایتخت نباشد.
وی با انتقاد از اینکه ساختار موجود یکپارچگی لازم را ندارد افزود: در صورتی که سیستم یکپارچه مدیریتی متناسب با موقعیت کنونی تهران تعریف نشود، مشکلات موجود هم استمرار می یابد.
بدیعی اظهارداشت: با رسیدگی به محله ها می توان مسائل مردم را رفع و ساکنان آنها را به مشارکت در مباحث شهری دعوت کرد.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه فرد بتنهایی در نمی تواند هویت اجتماعی داشته باشد، خاطرنشان کرد: تبیین این هم سرشتی، هم مسیری و هم سرنوشتی، اساس احساس تعلق افراد است و پایه مشارکت های مردم را شکل می دهد.
به گزارش ایرنا براساس آمارها پایتخت 22 منطقه شهرداری، 132 ناحیه و 354 محله دارد.

گزارش از مینا افشاری ترک