دانستني‌ها

دانستني‌ها. 13 آبان -92

تميز هستيد يا وسواسي؟

براي درمان وسواس بهترين كار كنترل افكار است، به اين ترتيب كه افكار مخرب را كم كم ناديده بگيريم، مثلا اگر فكر مي‌كنيم بايد لباسي را چهار بار بشوييم تا تميز شود، هر بار يك بار از تعداد دفعات شستن كم كنيم تا به يك بار برسد وسواس، استرس زيادي هم به فرد و هم ديگران مي‌دهد و باعث كلافگي مي‌شود. افراد وسواسي پيوسته رفتاري را به اجبار تكرار مي‌كنند و در پايان هم معمولا از عملكرد خود رضايت ندارند، درصورتي كه فردي كه فقط به نظافت در حدي كه شلختگي و بي‌نظمي وجود نداشته باشد، اهميت مي‌دهد، هم خودش از عملكردش رضايت خواهد داشت و هم ديگران. 

*مي‌شويد و مي‌سابد، انگار كه هيچ‌چيز، هيچ‌وقت تميز نمي‌شود. 

خاله را مي‌گويم. آنقدر دست‌هايش در آب بوده كه مدام پوست‌‌پوست مي‌شود و روي تميزي بعضي چيزها بيشتر حساسيت نشان مي‌دهد. مادر مي‌گويد، خاله وسواس دارد و خاله معتقد است مادر سرهم بندي كار مي‌كند و اصلا تميزكاري او را قبول ندارد، اما حق با كيست؟ دكتر محمدرضا خدايي، روانپزشك و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توان بخشي در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: نظافت، تميز كردن در حد اعتدال است تا جايي كه انضباط در محيط خانه يا محيط كار ايجاد شود. اين كار نتيجه مثبت دارد و باعث مي‌شود هم فرد و هم ديگران رضايت فكري پيدا كنند، ولي وقتي اين نظافت از اعتدال خارج شود و به جاي اين كه هدف تميزكردن محيط باشد، فرد احساس اجبار براي تكرار يك رفتار را كند، وسواس است. شخص وسواسي، با فكري وسواسي و رفتاري تكراري شروع به ساييدن بيش از حد سطح يا شيء مي‌كند، چون فكر مي‌كند حتما بايد دو يا شش بار آن را بشويد تا تميز شود، در نتيجه خود را آزار مي‌دهد. اين در حالي است كه ديگران معتقدند آن محل يا شيء تميز است. اين احساس اجبار باعث افت عملكرد و تلف كردن وقت مي‌شود. وسواس، استرس زيادي هم به فرد و هم ديگران مي‌دهد و باعث كلافگي مي‌شود. افراد وسواسي پيوسته رفتاري را به اجبار تكرار مي‌كنند و در پايان هم معمولا از عملكرد خود رضايت ندارند، درصورتي كه فردي كه فقط به نظافت در حدي كه شلختگي و بي‌نظمي وجود نداشته باشد، اهميت مي‌دهد، هم خودش از عملكردش رضايت خواهد داشت و هم ديگران.
*چگونه بفهميم رفتارمان وسواسي است؟ 

معمولا فردي كه كم كم رفتارش از حالت عادي خارج و وسواسي مي‌شود، متوجه عادي نبودن رفتارش است، زيرا بيش از همه عذاب مي‌كشد و بيشترين استرس به خودش وارد مي‌شود و هيچ وقت از عملكرد خود راضي نيست. دكتر خدايي توضيح مي‌دهد: براي اين افراد، گاهي فقط نظافت يك چيز يا مكان مهم مي‌شود، مثلا لباس‌ها را خيلي مي‌شويند، ولي خانه شان چندان تميز نيست، در حالي كه اگر كسي متعادل باشد، همه چيز و همه جاي خانه‌اش نظم و انضباط خواهد داشت و خودش از عملكردش راضي است.
افراد وسواسي معمولا تميزكردن ديگران را قبول ندارند و فقط اگر خودشان اين كار را انجام دهند تا حدي دلشان راضي مي‌شود، ولي افراد عادي از كمك ديگران استقبال هم مي‌كنند. 

*وسواس از كجا مي‌آيد؟ 

وسواس هم ريشه‌هاي وراثتي و هم يادگيري دارد. اگر در خانواده كسي، سابقه وسواس وجود داشته باشد، احتمال اين كه به اين اختلال دچار شود، زياد است، ولي يادگيري هم مي‌تواند باعث بروز اين مشكل شود. مثلا وقتي از دوران كودكي، بچه‌اي وادار به رعايت انضباط و تميزي بيش از حد مي‌شود، در بزرگسالي اين خصيصه در او مي‌ماند و حتي امكان دارد شديدتر هم شود.
*با وسواس وسواسي‌ها مبارزه كنيم 

اولين راه مبارزه اين است كه اطرافيان به محض اين كه رفتارهاي وسواسي را در كسي مشاهده مي‌كنند، درصدد ترك دادن اين رفتارها برآيند. بايد اين فرهنگ كه كساني كه وسواس دارند، منظم و نظيف مي‌دانيم از بين برود و بدانيم اين اشخاص دچار بيماري هستند. اطرافيان فرد وسواسي نبايد براي اين كه او آرام شود، هر چه مي‌خواهد انجام دهند و خود را مكلف به اجراي فرامين او بدانند، براي درمان وسواس بهترين كار كنترل افكار است، به اين ترتيب كه افكار مخرب را كم كم ناديده بگيريم، مثلا اگر فكر مي‌كنيم بايد لباسي را چهار بار بشوييم تا تميز شود، هر بار يك بار از تعداد دفعات شستن كم كنيم تا به يك بار برسد خانواده مي‌خواهد دايم دست‌ها و پاهايشان را بشويند، به محض اين كه احساس كردند اين خواسته از حد اهميت به نظافت معمولي خارج است، به حرف او گوش ندهند تا وسواس آرام آرام از بين برود. البته ممكن است اهميت ندادن به خواسته فرد وسواسي او را عصبي كند؛ بنابراين بايد به تدريج و با تذكر انجام شود؛ ولي اگر اين روش را پياده نكنيم، شخص مبتلا به وسواس شرطي و مشكل روز به روز شديدتر مي‌شود.
*وسواس درمان شدني است 

دكتر خدايي با بيان اين كه اگر به همه حرف‌ها و خواسته‌هاي كسي كه دچار وسواس شده توجه نشود، وسواس كمرنگ‌تر خواهد شد، به نكته مهمي اشاره مي‌كند: مخصوصا وقتي وسواس رنگ مذهبي مي‌گيرد بايد مراقب بود تا تحت تاثير قرار نگيريم، مثلا وقتي در پاكي و نجسي بيش از حد وسواس به خرج مي‌دهد، تذكر دهيم كه اين رفتار مذهبي نيست. اين روانپزشك در مورد درمان اين بيماران مي‌گويد: براي اين بيماران كمك گرفتن از روانپزشك يا روان شناس ضروري است تا درمان‌هاي دارويي و شناختي ـ رفتاري برايشان انجام شود. 

*وسواس، نرم نرمك سراغمان مي‌آيد 

دكتر خدايي معتقد است: فرد وسواسي بايد به خودش كمك كند، در هر چيزي كه اعتدال رعايت نشود، مشكل زاست؛ بنابراين نه بايد زياده روي كرد و نه كم گذاشت. وقتي همه اذعان مي‌كنند خانه مرتب و يا شيئي تميز است، بايد آن را بپذيريم تا در دام وسواس نيفتيم و افكار مزاحم را از خود دور كنيم تا مشغله فكري و خستگي بيش از حد و بيماري‌هاي جسمي و رواني سراغمان نيايد. اگر حس كرديد مدام يك كار را تكرار مي‌كنيد، مراقب باشيد و دست از اين عمل برداريد. به گفته او، بهترين كار كنترل افكار است، به اين ترتيب كه افكار مخرب را كم كم ناديده بگيريم، مثلا اگر فكر مي‌كنيم بايد لباسي را چهار بار بشوييم تا تميز شود، هر بار يك بار از تعداد دفعات شستن كم كنيم تا به يك بار برسد. مي توان فكر كرد ناظري بر كار ما نظارت مي‌كند و خود را متعهد به انجام ندادن رفتار تكراري كرد. از سوي ديگر، فضاي كار بايد شاد باشد تا خستگي ديرتر سراغتان بيايد. واداركردن خود به قبول داشتن كار ديگران و كمك گرفتن از آنها، انجام خانه تكاني و تميزكردن خانه را آسان‌تر مي‌كند و تمريني است براي مبارزه با وسوسه وسواس.