سايه مرگ بر سر هامون

سايه مرگ بر سر هامون.27تیر-93

ببش از 35 سال است که با سیاست چوب حراج زدن برمنابغ وذخایر و سرمایه های کشور بطور سیستماتیک باغارتگری وبی وجهی موجب شده است تا تخریب جنگل ها ونابودی مراتع سبز وخشک شدن رودخانه ها وتالاب ها ودریاچه ها در سراسر کشور با شتاب ادامه داشته باشد و هر روز بر آسیب رسانی محیط زیست و آلودگی هوا وفرسودگی خاک کشاورزی افزوده گردد.

جاري شدن سيلاب در اسفندماه سال گذشته در هيرمند و جان بخشيدن به بخش اندكي از هامون ميل به زندگي را در سيستان قوت بخشيد و موجب زايش زندگي در تالاب بين‌المللي هامون شد اما متاسفانه اين خوشحالي خيلي زود رنگ باخت و اكنون مرگ بر سر هامون و بسياري از جانداران اين پهنه سايه انداخته است. با قطع شدن جريان آب در رودخانه هيرمند در حال حاضر اين گستره 560 هزار هكتاري كه روزگاري ميزبان ميليون‌ها پرنده مهاجر و ماهي‌هاي بزرگ و كوچك بود به بركه‌اي كوچك تبديل شده است و نفس ماهيان و پرندگان را به شمارش انداخته است. با شدت گرفتن وزش باد و افزايش دماي هوا به بيش از 45 درجه فرصت زندگي براي جانداران هامون نيز با سرعت زيادي در حال تبخير و نابودي است تا آنجا كه ياراي پريدن از پرندگان را گرفته است و انبوهي از پليكان‌هاي مهاجر را در روزهاي گذشته به كام مرگ كشانده است. بسياري از پليكان‌ها و حواصيل كه با اميد تجديد حيات هامون در بهار امسال لانه‌هاي خود را در بستر اين تالاب بنا كردند به دليل بازگشت قهرآميز طبيعت و بي‌اعتنايي همسايگان شرقي به حقوق جانداران حال به نظاره مرگ جوجه‌هايي نشسته‌اند كه مجال فرصت پرواز نيافته‌اند. 

* مردم سيستان براي نجات پرندگان بسيج شدند 

خشكيدگي مجدد هامون و قهر طبيعت كه پر پرواز هزاران جوجه تازه به دنيا آمده را شكسته است و ياراي پرواز را از مادران آنها نيز سلب كرده است موجب شده تا چشم اميد آنها هم چون ماهيان هامون به دست انسا‌ن‌ها دوخته شود. مردم سيستان كه در فروردين ماه امسال با جاري شدن باران رحمت به پاس قدرداني از رحمت ايزدي و حمايت از محيط زيست تفنگ‌هاي خود را در حاشيه هامون شكستند حال براي اثبات وفاداري خود با بسيج همگاني براي نجات پرندگان و جوجه‌هاي متولد شده در بستر هامون پا به ميدان گذاشته‌اند. مردم سيستان كه به خوبي رنج و درد ناشي از خشكسالي و مهاجرت و خانه به دوشي را با پوست و گوشت خود درك كرده‌اند حال براي كمك به پايداري آشيانه پرندگان مهاجر دست ياري بلند كرده و براي نجات ماهي‌هاي در گل نشسته آستين همت بالا زده‌اند. هجوم طرفداران محيط زيست و مردم سيستان كه در پهنه خشكيده هامون بوته‌ها را براي جستجوي تخم پرندگان و نجات جان جوجه‌هاي چند روزه زير پا مي‌گذارند و رساندن آب با بطري‌هاي آب معدني به منقار پرندگان اين روزها به تكليفي عمومي تبديل شده است. * در پيشگاه خداوند بايد پاسخگو باشيم علي صياد از شهروندان هيرمند كه با خودروي شخصي‌اش گستره خشكيده هامون را در ميان شاخه‌هاي تكيده به دنبال لانه پرندگان در حال جستجو بود در اين رابطه به مهر گفت: خشكسالي هامون حيات همه موجودات را به خطر انداخته است و قهر طبيعت و همچنين بي‌اعتنايي كشور افغانستان به موضوع حقابه حق زيستن را از همه ما سلب كرده است. اين هميار محيط زيست اظهار داشت: همه جانداراني كه در اين منطقه زندگي مي‌كنند فرزندان هامون و سيستان هستند و لذا نبايد از كنار مرگ هيچ يك از آنها به سادگي گذر كرد. وي ابراز داشت: ما امروز تمام تلاش خود را براي نجات موجودات اميد بسته به هامون مصروف مي‌داريم اما فرداي قيامت افرادي كه در اين راستا چه مسئوليت استاني، كشوري و يا بين‌المللي دارند بايد پاسخگوي بي‌توجهي و مرگ اين مخلوقات در برابر خداوند باشند.
صياد گفت: ما در منطقه‌اي از جهان زندگي مي‌كنيم كه مسلماني و آموزه‌هاي قرآني يكي از صفات برجسته مكتب ما محسوب مي‌شود و لذا در حالي كه خداوند انسان‌ها را از كشت يك مور بر حذر داشته است چگونه مي‌توانيم در برابر مرگ هزاران پرنده، ميليون‌ها ماهي و نابودي زندگي و كاشانه هزاران انسان در سيستان بي‌تفاوت باشيم؟ 

* هامون فرزندانش را از خود رانده است 

دادخدا صياد يكي از صاحبان توتن يا همان قايق حصيري كه در حاشيه كوه خواجه چشمش را به اندك آب باقيمانده در اين منطقه دوخته است هم با كشيدن آهي مي‌گويد: هامون كه خشك شد زندگي و نشاط هم از زندگي ما رخت بر بست و خشكسالي فرزندانم را از من گرفت. وي با بيان اينكه به واسطه درآمد از همين قايق حصيري 6 فرزند شامل 4 پسر و دو دختر را روزگاري در خانه نان داده است، افزود: با خشك شدن درياچه نان ما هم خشك شد و پسر‌ها براي درآوردن لقمه ناني و ادامه حيات براي كارگري به تهران عزيمت كردند. وي گفت: 16 سال است كه چشم من با همسر و دو دخترم به هامون و رحمت خدا دوخته شده است و تنها منبع ارتزاق ما در اين بيابان همان يارانه نقدي است. صياد كه اهل روستاي خراشادي از بخش شيب آب است بيان داشت: تاكنون بيش از 150 خانواده از اين روستا به مازندران براي زندگي و درآوردن نان مهاجرت كرده‌اند و تنها افراد سالخورده و ناتوان در روستاها باقي مانده‌اند. وي در پاسخ به اين سوال تا چقدر به نجات هامون اميدوار هستيد اظهارداشت: هر چند وقت يك بار عده‌اي از مسئولان به اينجا مي‌آيند كه برخي سفيدند برخي سياه و عده‌اي هم خارجي با موهاي زرد اما انگار آمدن اين همه آدم و ديدن زندگي بدبخت گونه ما تاثيري در آنها نداشته است چون اگر داشت وضعيت ما از حالا بهتر بود. صياد ادامه داد: هر بار كه اين آدم‌ها به اينجا مي‌آيند كوه خواجه هم شلوغ مي‌شود و به بچه‌ها كاغذهايي مي‌دهند تا حرف هايشان را نشان دهند اما مثل اينكه اين آدم‌هايي كه به اينجا مي‌آيند مثل من بي‌سواد هستند و قدرت خواندن ندارند چون تا حالا يك نفر هم جواب اين كاغذ‌ها را نداده است و سطح آب هر روز پائين‌تر مي‌رود. 

* جامعه بين‌المللي نسبت به وقوع فاجعه در هامون بي‌تفاوت است 

مديركل محيط زيست سيستان و بلوچستان نيز در اين رابطه گفت: اكنون كه آب تالاب رو به خشكي است و قسمت‌هاي زيادي از تالاب خشك شده است مرگ هزاران جوجه پرنده در تالاب مورد تهديد جدي قرار گرفته است كه نتيجه اين فاجعه زيست محيطي بر عهده جامعه بين‌المللي است. خسرو افسري بيان داشت: تالاب اكنون در يك قدمي فاجعه‌اي بزرگ و دردناك قرار دارد و مرگ بر سر هزاران جوجه پرنده تازه متولد شده سايه انداخته است. افسري گفت: در حال حاضر براي جلوگيري از اين فاجعه مردم محلي و محيط بانان به صورت شبانه روزي نسبت به جمع‌آوري جوجه‌ها و رهاسازي آنها در محل‌هاي پرآب در حال اقدام هستند اما اين كار چاره نجات پرندگان و محيط زيست نيست. وي با بيان اينكه شدت گرما و وزش باد بر خشكيدگي بركه‌هاي آب شدت بخشيده است افزود: تا حق آبه تالاب به صورت فوري تامين نشود و همسايگان هامون مرگ محيط زيست را باور نكنند كابوس مرگ از سر تالاب و پرندگانش دست بر نخواهد داشت.
وي افزود: با وجود اينكه تالاب در حال خشكيدگي كامل است و حيات هزاران پرنده در حال نابودي است اما جامعه جهاني و بين‌المللي عكس العمل قابل توجهي براي پيشگيري از اين فاجعه زيست محيطي از خود نشان نداده است. 

* گورستاني ناشي از اراده جمعي جهان 

افسري بيان داشت: تالاب هامون كه به هفتمين تالاب بين‌المللي جهان لقب دارد در حال تبديل شدن به گورستاني ناشي از اراده جامعه جهاني است. وي افزود: امروز اين خيل عظيم پرندگان تنها پناهشان هامون و ما انسان‌ها هستند و لذا جامعه بشري بايد براي اثبات انسانيت خود در قبال جانداراني كه در يك قدمي مرگ ايستاده‌اند از خود واكنش نشان دهد. وي افزود: محيط بانان شهرستان‌هاي زابل، زهك و زاهدان در حال حاضر با همراهي و همياري مردم محلي در حال جمع آوري و انتقال جوجه‌ها به مناطق پرآب هستند. افسري ابراز داشت: تعداد زيادي از اين جوجه‌ها جمع آوري و نسبت به تغذيه مناسب آنها اقدام شده است و تعدادي نيز تحت مراقبت هستند اما با توجه به وسعت منطقه و تعداد تخم‌گذاري بسيار زياد پرنده‌ها هنوز در بسياري از مناطق جوجه‌هاي به دنيا آمده با مرگ دست و پنجه نرم مي‌كنند كه در اين راستا گشت‌هاي محيط باني و همياران محلي در حال جستجوي شبانه روزي آنها هستند. وي گفت: رسانه‌ها وظيفه دارند تا صداي جانداران و ماهياني را كه زبان انسان‌ها را نمي‌دانند به گوش جهانيان و دوستداران محيط زيست برسانند كه حيات همه آنها در انتظار اقدام و خواست ما انسان‌ها است. وي با اشاره به اينكه با آبگيري تنها بخشي از تالاب در سال جاري هزاران قطعه پرنده زندگي و زايش را در اين منطقه آغاز كردند افزود: اين اميد در حال نابودي است و تنها تامين حقابه و توجه افغانستان به حقابه هامون جدا از حقابه ايران مي‌تواند رهايي بخش از اين فاجعه باشد. 

* چشم انتظار تحقق وعده رئيس جمهور 

نماينده زابل در مجلس شوراي اسلامي نيز در اين رابطه با بيان اينكه رئيس جمهور در 29 بهمن سال گذشته بشارت داد كه در حال عقد قرار داد راهبردي با كشور افغانستان هستيم اظهار داشت: تمامي چشم‌ها به اين قول و ديپلماسي فعال دولت دوخته شده است.
دكتر "حليمه عالي" در گفتگو با مهربيان داشت: هامون تنها متعلق به سيستانيان نيست بلكه يك تالاب بين‌المللي است و بايد حقابه‌اي جداگانه از حقابه جمهوري اسلامي ايران براي آن تعريف شود. وي ادامه داد: خشكسالي هامون و بي‌توجهي به آن نه تنها حيات جانوران بلكه انسان‌ها را نيز در اين منطقه با خطر جدي مواجه كرده است. عالي افزود: به همين دليل نامه‌اي پيرامون مشكلات سيستان با 40 هزار امضاء به محضر مقام معظم رهبري كه همواره نظر لطف و محبت ايشان از اين منطقه دريغ نشده است در سال گذشته ارسال شد كه در نتيجه معظم اله دستور به حضور مسئولان دولت دراين منطقه دادند. وي حضور مسئولان عالي رتبه كشور را در خصوص بررسي مشكلات سيستان ناشي از لطف و بذل توجه مقام معظم رهبري دانست و افزود: با وجود اينكه كارگروه احياي تالاب هامون در دولت جديد شكل گرفت اما در واقع در حوزه اجرا بسيار ضعيف عمل شده است. وي بيان داشت: تنها راه نجات هامون ديپلماسي به منظور تامين حقابه و سپس ايجاد مديريت يكپارچه براي حفظ محيط زيست و مديريت منابع آبي است. 

* ميهمانان هامون در حال انقراض هستند 

منطقه حفاظت شده هامون به دليل قرار گرفتن در مركز مناطق كويري و نيمه كويري كشورهاي ايران و افغانستان تنها مأمن زيست پرندگان مهاجر در اين خطه محسوب مي‌شود و به همين دليل از بعد ملي و بين‌المللي قابل توجه بوده و توسط سازمان بين‌المللي حفاظت و حمايت از پرندگان به عنوان زيستگاه با اهميت پرندگان (IBA) معرفي شده است.اكوسيستم هامون در زمان پرآبي منحصر به فرد است زيرا آب شيرين، زمين‌هاي باتلاقي، پخش آب حاصل از طغيان رودخانه‌ها، نيزارها، و تنوع زيستي بالا از جلبك‌ها گرفته تا حشرات و ماهيان باعث شده تا اين منطقه مأواي صدها هزار پرنده به خصوص پرندگان آبزي و كنارآبزي باشد. جمعيت پرندگان در اين تالاب رابطه مستقيمي با ميزان آب و پوشش گياهي موجود در درياچه دارد چنانكه در سرشماري سال 1356 معادل 780 هزارقطعه بوده است در صورتي كه در سال‌هاي خشكسالي هيچ پرنده‌اي در مسير مهاجرت خود در اين منطقه توقف نداشته است. بر اساس مطالعات پرنده شناسي در زمان پرآبي هامون 225 گونه از 49 تيره (خانواده) يعني حدود نيمي از گونه‌هاي پرندگان شناسايي شده ايران در تالاب هامون و اطراف آن زيست مي‌كردند كه 80 درصد آنها مهاجرند و 99 گونه در منطقه زادآوري دارند اما متاسفانه خشكسالي بسياري از گونه‌هاي نادر از جمله "گيلانشاه خالدار"، "درناي طناز"، "اردك سرسفيد" و بسياري از گونه‌هاي ديگر از جمله "اردك مرمري"، "شاه‌باز" و "عقاب خالدار بزرگ" يا همان عقاب تالابي را در معرض انقراض و نابودي قرار داده است.