فضای مجازی
آینه وقایع اجتماعی است، نه ریشه ناهنجاری ها9 اردیبهشت-98
تهران- ایرنا- امروزه اخبار و رویدادهای
مختلف به واسطه وجود فضای مجازی از سرعت انتشار بالایی برخوردارند که گاهی برخی
افراد از آن در جهت نمایش رفتارها و اعمال نادرست و خلاف قانون خود بهره می جویند
و اینگونه این فضا، ناهنجاری های جامعه را بازتاب می دهد اما عامل اصلی در شکل
گیری این آسیب ها به شمار نمی رود. از این رو برای برخورداری از جامعه ای اخلاق
مدار باید متناسب با توسعه فناوری به فرهنگ سازی و آموزش پرداخت.
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، این
روزها انتشار کلیپ های خشونت آمیز در پیام رسان های موبایلی و شبکه های اجتماعی
بیش از گذشته مشاهده می شود. پدیده ای تلخ که زنگ های هشدار را به صدا در آورده
است و ضرورت پیشگیری و چرایی بروز آن را نشان می دهد. شکنجه حیوانات، شرارت های
اشرار، تجاوز به عنف، مصرف مواد مخدر و مشروبات الکی، کشتن افراد بی گناه بدون هیچ
علتی و ... بخشی از مواردی به شمار می روند که در شبکه های اجتماعی وجود دارد.
در این میان چند روز پیش کشته شدن طلبه همدانی به ضرب 2 گلوله یک فرد ناشناس در کنار حوزه علمیه شهر همدان از جمله موضوعاتی بود که به سرعت در فضای مجازی منتشر شد و بازتاب های بسیاری داشت.
البته شخص قاتل بلافاصله با تدبیر نیروهای انتظامی شناسایی شد. در همین زمینه سردار «بخشعلی کامرانی صالح» فرمانده انتظامی استان همدان درباره چگونگی دستگیری و کشته شدن قاتل مذبور گفت: خوشبختانه قاتل روحانی ۴۶ ساله ساعت چهار بامداد هشتم اردیبهشت 1398 خورشیدی در یکی از مناطق حاشیه شهر، به دام افتاد. پس از وقوع قتل، در اسرع وقت محل پاتوق مجرم شناسایی و خودروی وی کشف شد.
او در ادامه افزود: همه نقاطی که امکان داشت مجرم در آن پنهان شود، تحت نظر پلیس قرار گرفته بود و سرانجام قاتل در یک درگیری مسلحانه در مخفیگاه خود به هلاکت رسید. با توجه به این‌که محل زندگی قاتل و مرحوم در یک منطقه بوده، این موضوع و یافتن انگیزه جرم در دست بررسی و تحقیق است. عملیات دستگیری مجرم بیش از ۲۰ دقیقه به طول انجامید و در این درگیری مسلحانه 2 تن از مأموران دچار جراحت سطحی شدند که خوشبختانه در حال حاضر در وضعیت خوبی قرار دارند و جراحت آنها سطحی است.
انتشار فیلم پخش شده از قاتل مذبور در شبکه های مجازی سریع صورت پذیرفت که آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز با اشاره به شهادت طلبه همدانی تاکید کردند که فضای مجازی در زندگی مردم گسترش پیدا کرده است و در عین منافع، خطرات بزرگی نیز دارد.
ایشان ناامن شدن فضای مجازی را موجب ضرر و زیان مردم دانستند و بر وظیفه نیروی انتظامی در تأمین امنیت این فضا تأکید کردند و بیان داشتند: قاتل روحانیِ همدانی در صفحه اینستاگرام با چهار نوع اسلحه، تصاویری از خود منتشر کرده که مقابله با این گونه موارد وظیفه نیروی انتظامی است.
هرچند به دنبال انتشار این گونه فیلم ها و تصویرهای کوتاه شاهد دستگیری و برخورد با متخلفان بوده ایم اما شدت تکرار این موارد با فراگیر شدن شبکه های اجتماعی، لزوم توجه بیشتر به آن بیش از پیش نمایان شد.
در همین راستا برخی معتقدند که ریشه بسیاری از ناهنجاری های جامعه همچون خشونت و پرخاشگری، گسترش فضای مجازی است اما بعضی دیگر با این موضوع مخالف هستند و اعتقاد دارند که اگر بخواهیم فضای مجازی را عامل مهم ترویج خشونت در جامعه بدانیم، نوعی ساده انگاشتن مسأله به شمار می رود و فضای مجازی آینه زندگی روزمره ما است و نه ریشه ناهنجاری ها.
** قوانینی بازدارنده و فضای مجازی
هرچند پلیس فتا بارها درباره فعالیت های غیرقانونی هشدار داده است و خبر از دستگیری مجرمان در فضای مجازی به گوش می رسد اما تکرار این نوع موارد نشانه آن است که قوانین و مقررات نتوانسته اند بازدارنده باشند و افراد بدون ترس از مجازات، خود را آزاد می دانند که هر نوع رفتاری را در شبکه های اجتماعی به نمایش بگذارند و حتی فیلم ها و تصاویر دستگیری خود را با افتخار انتشار دهند.
** خشونت و فضای مجازی
باید دانست برخی از کاربران با مشاهده کلیپ و تصاویر غیراخلاقی انتشار دهندگان آنها را تشویق می کنند که به کار خود ادامه دهند و در واقع برای گسترش آن عاملی ادامه دهنده به حساب می آیند. برپایه آمارهای منتشر شده مربوط به گسترش خشونت در جامعه می توان به این فرضیه رسید که افزایش این گونه فیلم ها و تصاویر در شبکه های اجتماعی در واقع بازتابی از اجتماعی واقعی است که بیش از هر چیز باید به هدف و چرایی آن پی برد زیرا این افراد در نگاه جامعه شناسانه و روانشناختی نوعی اختلال روانی دارند و برای جامعه خطرناک هستند.
در همین زمینه «حسین امامی» پژوهشگر رسانه های نوین، می گوید: همواره از رسانه‌ها به عنوان یکی از عوامل ایجاد خشونت در جامعه یاد کرده‌اند. رسانه باعث می‌شود بیشتر از اخبار اطراف مان یا خبرهای دورتر مطلع شویم. حال این تأثیرها می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد. رسانه های نوین همچون شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی هم از این قاعده مستنثی نیستند بلکه تجمیعی از همه آن رسانه‌ها هستند که قشر وسیعی از این تولیدکنندگان مطالب و خبرهای موجود در آن توسط مردم عادی جامعه تهیه و تولید می‌شود و نه الزاماً خبرنگاران رسانه های‌جمعی.
او در ادامه با بیان این موضوع که بیشتر جوانان ایرانی وقت خود را در شبکه های اجتماعی می‌گذرانند، افزود: در ایران تحقیقی انجام نشده است که به صورت علمی بیان کند کدام شبکه بیشترین تأثیر مثبت یا منفی را بر جوانان داشته اما نتایج یک نظرسنجی در بریتانیا مشخص کرده که اینستاگرام در مقایسه با دیگر شبکه‌های اجتماعی بدترین تأثیر را بر سلامت روانی جوانان داشته است. البته این نتیجه را هم برای ایران می‌شود تعمیم داد که اینستاگرام به دلیل بصری و عکس محور بودن، تأثیر مخرب بر سلامت روان جوانان دارد. با پایش تصادفی اینستاگرام فارسی با نکاتی مواجه می‌شویم که جدا از توجه به لاکچری و علاقه به تماشای مدل‌ها، گرایشی عجیب و پیگیرانه به کشف و دست انداختن افرادی که به لحاظ روحی متعادل نمی‌رسند و سوژه کردن تمسخرآلود عده دیگری از کاربران با صورت‌ها و آرایش‌های اغراق آمیزغلیظ وجود دارد.
** شبکه های مجازی، ابزارهایی نوین برای ترویج خشونت
گاهی در پیام رسان های موبایلی آنچه که دست به دست می شود، نمایش اقدام های غیرانسانی گروه های تندرو و افراطی، خشونت های افسارگسیخته، تجاوز و ازدواج های اجباری زنان، مواردی هستند که در جامعه ما به وضوح مشاهده می شود. کشوری که ارزش های اخلاقی آن در سطوح بالایی قرار دارد اما استفاده از ابزارهای جدید برای گسترش بی اخلاقی در آن رواج دارد.
«اسماعیلی قدیمی» استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز ریشه بروز بی اخلاقی در فضای مجازی و گسترش آن در شبکه های اجتماعی را نبود تناسب در توسعه می داند و می گوید: ریشه این موضوع به نظام های اخلاقی جامعه و نهادهای فرهنگی هم باز می گردد که متناسب با توسعه سازمان ها و ساختارها، توسعه پیدا نکرده اند. وسایل ارتباط جمعی باید هنجارها و ارزش ها را بازتولید کنند و هر جامعه ای که توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیدا می کند، باید متناسب با آن، نظام های فرهنگی نیز توسعه پیدا و از طریق ابزارهای فرهنگی، جامعه را آماده ورود به نظام های جدید کنند. نظام های اخلاقی و فرهنگی باید خود را متناسب با توسعه بازتولید، احیا و آماده رو به رو شدن با شرایط جدید سازند و جامعه را برای مواجه با تغییر و تحولات آماده کنند.
او در ادامه می افزاید: نهادهای فرهنگی ما باید نهادهای رقابت پذیر شوند و اگر آنها فیلم می سازند، بازی های رایانه ای می سازند، ما هم محصولات قابل رقابت داشته باشیم. بازخوردهای اخیر یعنی دستگیری عامل خشونت در کمتر از 24 ساعت، تشکیل کمپین های مختلف برای مقابله با خشونت، تجمع هنرمندان در حمایت از حقوق حیوانات و ... به طور منطقی باید حداقل تا مدتی، شاهد بروز چنین خشونت هایی نباشیم. اگرچه در غیاب نهادهای نظارتی متناسب، فقدان فرهنگ سازی و آموزش بعید نیست که جو غالب، گسترش و بازتولید چنین محتوایی باشد.
** فرجام سخن
هنگامی که حادثه ای تلخ در یکی از نقاط کشور رخ می دهد، جامعه به دلیل برخورداری از فضای مجازی به سرعت از آن واقعه آگاه می شود که گاهی از تحولی عجیب و غریب در فضای اجتماعی جامعه و گرایش روز افزون برخی از شهروندان به اعمال خشونت حکایت می کند. پس بایستی به منظور کاهش خشونت و پیشگیری از رواج ناهنجاری های اجتماعی به دنبال ساز وکارهایی متمرکز بود تا در جهت اصلاح جامعه قدم برداریم و اینگونه شاهد رشد اخلاق و همزیستی مسالمت آمیز در میان مردم بود زیرا رواج بی اخلاقی و خشونت در جامعه تنها به دلیل فضای مجازی و کمبود آموزش نیست و باید ریشه آن را در عوامل مختلف جست و جو کرد.
در این میان چند روز پیش کشته شدن طلبه همدانی به ضرب 2 گلوله یک فرد ناشناس در کنار حوزه علمیه شهر همدان از جمله موضوعاتی بود که به سرعت در فضای مجازی منتشر شد و بازتاب های بسیاری داشت.
البته شخص قاتل بلافاصله با تدبیر نیروهای انتظامی شناسایی شد. در همین زمینه سردار «بخشعلی کامرانی صالح» فرمانده انتظامی استان همدان درباره چگونگی دستگیری و کشته شدن قاتل مذبور گفت: خوشبختانه قاتل روحانی ۴۶ ساله ساعت چهار بامداد هشتم اردیبهشت 1398 خورشیدی در یکی از مناطق حاشیه شهر، به دام افتاد. پس از وقوع قتل، در اسرع وقت محل پاتوق مجرم شناسایی و خودروی وی کشف شد.
او در ادامه افزود: همه نقاطی که امکان داشت مجرم در آن پنهان شود، تحت نظر پلیس قرار گرفته بود و سرانجام قاتل در یک درگیری مسلحانه در مخفیگاه خود به هلاکت رسید. با توجه به این‌که محل زندگی قاتل و مرحوم در یک منطقه بوده، این موضوع و یافتن انگیزه جرم در دست بررسی و تحقیق است. عملیات دستگیری مجرم بیش از ۲۰ دقیقه به طول انجامید و در این درگیری مسلحانه 2 تن از مأموران دچار جراحت سطحی شدند که خوشبختانه در حال حاضر در وضعیت خوبی قرار دارند و جراحت آنها سطحی است.
انتشار فیلم پخش شده از قاتل مذبور در شبکه های مجازی سریع صورت پذیرفت که آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز با اشاره به شهادت طلبه همدانی تاکید کردند که فضای مجازی در زندگی مردم گسترش پیدا کرده است و در عین منافع، خطرات بزرگی نیز دارد.
ایشان ناامن شدن فضای مجازی را موجب ضرر و زیان مردم دانستند و بر وظیفه نیروی انتظامی در تأمین امنیت این فضا تأکید کردند و بیان داشتند: قاتل روحانیِ همدانی در صفحه اینستاگرام با چهار نوع اسلحه، تصاویری از خود منتشر کرده که مقابله با این گونه موارد وظیفه نیروی انتظامی است.
هرچند به دنبال انتشار این گونه فیلم ها و تصویرهای کوتاه شاهد دستگیری و برخورد با متخلفان بوده ایم اما شدت تکرار این موارد با فراگیر شدن شبکه های اجتماعی، لزوم توجه بیشتر به آن بیش از پیش نمایان شد.
در همین راستا برخی معتقدند که ریشه بسیاری از ناهنجاری های جامعه همچون خشونت و پرخاشگری، گسترش فضای مجازی است اما بعضی دیگر با این موضوع مخالف هستند و اعتقاد دارند که اگر بخواهیم فضای مجازی را عامل مهم ترویج خشونت در جامعه بدانیم، نوعی ساده انگاشتن مسأله به شمار می رود و فضای مجازی آینه زندگی روزمره ما است و نه ریشه ناهنجاری ها.
** قوانینی بازدارنده و فضای مجازی
هرچند پلیس فتا بارها درباره فعالیت های غیرقانونی هشدار داده است و خبر از دستگیری مجرمان در فضای مجازی به گوش می رسد اما تکرار این نوع موارد نشانه آن است که قوانین و مقررات نتوانسته اند بازدارنده باشند و افراد بدون ترس از مجازات، خود را آزاد می دانند که هر نوع رفتاری را در شبکه های اجتماعی به نمایش بگذارند و حتی فیلم ها و تصاویر دستگیری خود را با افتخار انتشار دهند.
** خشونت و فضای مجازی
باید دانست برخی از کاربران با مشاهده کلیپ و تصاویر غیراخلاقی انتشار دهندگان آنها را تشویق می کنند که به کار خود ادامه دهند و در واقع برای گسترش آن عاملی ادامه دهنده به حساب می آیند. برپایه آمارهای منتشر شده مربوط به گسترش خشونت در جامعه می توان به این فرضیه رسید که افزایش این گونه فیلم ها و تصاویر در شبکه های اجتماعی در واقع بازتابی از اجتماعی واقعی است که بیش از هر چیز باید به هدف و چرایی آن پی برد زیرا این افراد در نگاه جامعه شناسانه و روانشناختی نوعی اختلال روانی دارند و برای جامعه خطرناک هستند.
در همین زمینه «حسین امامی» پژوهشگر رسانه های نوین، می گوید: همواره از رسانه‌ها به عنوان یکی از عوامل ایجاد خشونت در جامعه یاد کرده‌اند. رسانه باعث می‌شود بیشتر از اخبار اطراف مان یا خبرهای دورتر مطلع شویم. حال این تأثیرها می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد. رسانه های نوین همچون شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی هم از این قاعده مستنثی نیستند بلکه تجمیعی از همه آن رسانه‌ها هستند که قشر وسیعی از این تولیدکنندگان مطالب و خبرهای موجود در آن توسط مردم عادی جامعه تهیه و تولید می‌شود و نه الزاماً خبرنگاران رسانه های‌جمعی.
او در ادامه با بیان این موضوع که بیشتر جوانان ایرانی وقت خود را در شبکه های اجتماعی می‌گذرانند، افزود: در ایران تحقیقی انجام نشده است که به صورت علمی بیان کند کدام شبکه بیشترین تأثیر مثبت یا منفی را بر جوانان داشته اما نتایج یک نظرسنجی در بریتانیا مشخص کرده که اینستاگرام در مقایسه با دیگر شبکه‌های اجتماعی بدترین تأثیر را بر سلامت روانی جوانان داشته است. البته این نتیجه را هم برای ایران می‌شود تعمیم داد که اینستاگرام به دلیل بصری و عکس محور بودن، تأثیر مخرب بر سلامت روان جوانان دارد. با پایش تصادفی اینستاگرام فارسی با نکاتی مواجه می‌شویم که جدا از توجه به لاکچری و علاقه به تماشای مدل‌ها، گرایشی عجیب و پیگیرانه به کشف و دست انداختن افرادی که به لحاظ روحی متعادل نمی‌رسند و سوژه کردن تمسخرآلود عده دیگری از کاربران با صورت‌ها و آرایش‌های اغراق آمیزغلیظ وجود دارد.
** شبکه های مجازی، ابزارهایی نوین برای ترویج خشونت
گاهی در پیام رسان های موبایلی آنچه که دست به دست می شود، نمایش اقدام های غیرانسانی گروه های تندرو و افراطی، خشونت های افسارگسیخته، تجاوز و ازدواج های اجباری زنان، مواردی هستند که در جامعه ما به وضوح مشاهده می شود. کشوری که ارزش های اخلاقی آن در سطوح بالایی قرار دارد اما استفاده از ابزارهای جدید برای گسترش بی اخلاقی در آن رواج دارد.
«اسماعیلی قدیمی» استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز ریشه بروز بی اخلاقی در فضای مجازی و گسترش آن در شبکه های اجتماعی را نبود تناسب در توسعه می داند و می گوید: ریشه این موضوع به نظام های اخلاقی جامعه و نهادهای فرهنگی هم باز می گردد که متناسب با توسعه سازمان ها و ساختارها، توسعه پیدا نکرده اند. وسایل ارتباط جمعی باید هنجارها و ارزش ها را بازتولید کنند و هر جامعه ای که توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیدا می کند، باید متناسب با آن، نظام های فرهنگی نیز توسعه پیدا و از طریق ابزارهای فرهنگی، جامعه را آماده ورود به نظام های جدید کنند. نظام های اخلاقی و فرهنگی باید خود را متناسب با توسعه بازتولید، احیا و آماده رو به رو شدن با شرایط جدید سازند و جامعه را برای مواجه با تغییر و تحولات آماده کنند.
او در ادامه می افزاید: نهادهای فرهنگی ما باید نهادهای رقابت پذیر شوند و اگر آنها فیلم می سازند، بازی های رایانه ای می سازند، ما هم محصولات قابل رقابت داشته باشیم. بازخوردهای اخیر یعنی دستگیری عامل خشونت در کمتر از 24 ساعت، تشکیل کمپین های مختلف برای مقابله با خشونت، تجمع هنرمندان در حمایت از حقوق حیوانات و ... به طور منطقی باید حداقل تا مدتی، شاهد بروز چنین خشونت هایی نباشیم. اگرچه در غیاب نهادهای نظارتی متناسب، فقدان فرهنگ سازی و آموزش بعید نیست که جو غالب، گسترش و بازتولید چنین محتوایی باشد.
** فرجام سخن
هنگامی که حادثه ای تلخ در یکی از نقاط کشور رخ می دهد، جامعه به دلیل برخورداری از فضای مجازی به سرعت از آن واقعه آگاه می شود که گاهی از تحولی عجیب و غریب در فضای اجتماعی جامعه و گرایش روز افزون برخی از شهروندان به اعمال خشونت حکایت می کند. پس بایستی به منظور کاهش خشونت و پیشگیری از رواج ناهنجاری های اجتماعی به دنبال ساز وکارهایی متمرکز بود تا در جهت اصلاح جامعه قدم برداریم و اینگونه شاهد رشد اخلاق و همزیستی مسالمت آمیز در میان مردم بود زیرا رواج بی اخلاقی و خشونت در جامعه تنها به دلیل فضای مجازی و کمبود آموزش نیست و باید ریشه آن را در عوامل مختلف جست و جو کرد.
