تعطیلی زیرپوستی جمعه‌بازار «پروانه» 9-تیر-99
نخستین‌باری که زمزمه تعطیلی جمعه‌بازار پروانه تهران به گوش رسید، خبری از کرونا نبود، قرار بر این بود که جمعه‌بازار پروانه از لحاظ حریق مقاوم‌سازی شود تا اتفاق تلخ پلاسکو این‌بار در این پارکینگ تکرار نشود.
به گزارش ایسنا، «اعتماد» در ادامه نوشت: کمتر از یک ماه پس از این زمزمه‌ها اما شیوع کرونا به مدت چهار ماه این جمعه‌بازار را تعطیل کرد تا حالا که خبر انتقال «جمعه بازار پروانه» به «پارک شهر» به عنوان آخرین راه‌حل عملی برای شروع به کار مجدد این جمعه‌بازار مطرح می‌شود. این پیشنهاد در حالی مطرح می‌شود که برخلاف صحبت‌های بهمن‌ماه سال گذشته، تاکنون خبری موثق از شروع ایمن‌سازی این ساختمان منتشر نشده است و حالا به نظر می‌رسد که «پارک‌شهر» به عنوان نقطه‌ای قطعی برای کوچ کسبه پارکینگ پروانه در نظر گرفته شده است. تصمیمی که چندان با حمایت کسبه پارکینگ همراه نیست، دو فروشنده پارکینگ پروانه به «اعتماد» می‌گویند که این تصمیم، در نهایت به ضعیف و منحل شدن جمعه‌بازار پروانه منتهی خواهد شد، به‌رغم تمام مشکلاتی که دستفروشی در فضای باز دارد، جمعه‌بازار پروانه طی این سال‌ها بدون تبلیغات و سرمایه‌گذاری خاصی از سوی دولت، توانسته بود سازمان‌دهی فضایی و قوانین خود را داشته باشد، در تمام کشور شناخته شده باشد و بدون دخالت و برنامه‌ریزی نهادهای متولی، از جمله معاونت صنایع‌دستی، با استقبال بسیار زیاد مشتریان همراه باشد؛ امری که به دست آوردن مجدد آن نیاز به زمان دارد.
یکی از این دستفروشان می‌گوید: «انتقال پاساژ یعنی پایان کار آن. هیچ نقطه دیگری در شهر نمی‌تواند ظرفیت‌های این محل را داشته باشد؛ حتی اگر این پارکینگ را با پارکینگ مجهز و بهتری در ولیعصر تهران نیز دایر کنند، باز اوضاع به روال سابق باز نمی‌گردد، هویت پارکینگ پروانه به محل و سابقه کارش بود.»
داستان یک انتقال
۲۶ خرداد بود که شهردار منطقه ۱۲در جلسه‌ای با حضور جمعی از مسوولان شهرداری با کسبه جمعه بازار پاساژ پروانه میخ آخر را به تابوی نیمه‌جان پارکینگ پروانه کوبید، در این جلسه به صراحت اعلام شد که قرار است پارکینگ پروانه به پارک شهر منتقل شود. «علی محمد سعادتی»، شهردار منطقه ۱۲ در این جلسه اشاره کرده بود که آخرین قرارداد حقوقی پاساژ پروانه، قراردادی سه‌ساله بود و بهمن سال ۱۳۹۸ این قرارداد به پایان رسیده است. طی این مدت نیز تلاش شده بود اقداماتی برای ایمن‌سازی این ساختمان در برابر آتش‌سوزی انجام شود اما به گفته شهردار منطقه ۱۲، تاکنون ۲۷ اخطار در زمینه آتش‌سوزی به این پاساژ ابلاغ شده است و خبری از ایمن‌سازی نبود.
به گفته «محمد ندرلو»، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۱۲، پارکینگ پروانه پذیرای حدود هزار و ۱۰۰ غرفه بود و نزدیک به ۲ هزار نفر در این مجتمع مشغول به کار بودند و هر هفته ۲۱ هزار بازدیدکننده به پاساژ پروانه می‌رفتند.
به گفته معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۱۲، مجموعه پاساژ پروانه سیستم کشف اعلام و اطفای اتوماتیک حریق ندارد و حتی مسیرهای فرار اضطراری به میزان کافی در این پاساژ تعبیه نشده است. «جایگزینی فضایی برای فعالیت مجدد کسبه جمعه بازار پروانه» به عنوان دغدغه‌ای برای معاونت خدمات شهرداری منطقه ۱۲ در این جلسه عنوان شد و پاسخ به این دغدغه، «مکان‌یابی برای پیدا کردن محل جدید» بود.
انتقال دستفروشان پاساژ پروانه به پارک شهر در صورتی رخ می‌دهد که شهردار منطقه دوازده پیش از این به «ایسنا» گفته بود که «مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی در برابر حریق پاساژ پروانه پس از پایان بحران کرونا ادامه خواهد یافت.»
شهردار منطقه دوازده در آخرین روزهای فروردین سال جاری گفته بود که بعد از پایان محدودیت‌های وضع‌شده بر فعالیت کسب‌وکارها در دوران شیوع کرونا، جمعه بازار در موقعیت جدید مستقر خواهد شد. با این حال پاساژها و بازارهای مسقف کشور از روز اول اردیبهشت مجوز ادامه کار پیدا کردند اما حالا با گذشت بیش از دو ماه از شروع کار پاساژهای مسقف، وضعیت ادامه فعالیت دستفروشان پارکینگ پروانه مبهم و نامشخص است. با این حال وضعیت مبهم فعالیت دستفروشان در پاساژ پروانه نه لزوما به شیوع کرونا، بلکه به بهمن‌ماه سال گذشته باز می‌گردد که انتشار خبر تعطیلی بازار پروانه در فضای مجازی با موجی از اعتراض‌ها و شایعات همراه شد.
پیش از ورود کرونا به کشور، شهردار منطقه دوازده اعلام کرده بود که «باتوجه به حجم مراجعه به پاساژ پروانه و پارکینگ آن، در صورت بروز حادثه اثرات مخاطرات آن کمتر از حادثه پلاسکو نخواهد بود.»
سعادتی تاکید کرده بود که بعد از پایان مهلت قرارداد بهره‌بردار در بهمن‌ماه، قرار است کار مقاوم‌سازی پاساژ به سرعت به جریان بیفتد. در این زمان اما شایعه‌ای در فضای مجازی منتشر می‌شد که شهرداری در توافق با بنیاد مستضعفان، پاساژ پروانه به عنوان پارکینگ ساختمان پلاسکو مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
این شایعه به تایید «منوچهر خواجه دلوئی»، معاون توسعه ساختمان و انرژی بنیاد مستضعفان نیز رسیده بود. گرچه دلوئی تاکید کرده بود که «شایعات مطرح‌شده نسبت به خرید این پارکینگ و تملک آن توسط بنیاد مستضعفان به هیچ‌وجه صحت ندارد»؛ بااین حال او گفته بود: «در توافق اخیر شهرداری تهران با بنیاد مستضعفان، مقرر شد پارکینگ پروانه به عنوان پارکینگ ساختمان پلاسکو جدید مورد بهره‌برداری قرار بگیرد و بنیاد مستضعفان نیز قرار است تنها نسبت به مقاوم‌سازی این پارکینگ و مکانیزاسیون آن اقدام کند.»
به گفته معاون توسعه ساختمان و انرژی بنیاد مستضعفان، قرار بر این بود که کسب‌وکار در جمعه‌بازار پارکینگ پروانه به هیچ عنوان به دلیل عملیات مقاوم‌سازی تعطیل نشود. حالا بیش از چهار ماه از این خبر می‌گذرد، نه خبری رسمی از آغاز عملیات مقاوم‌سازی در این پاساژ منتشر شده است، نه در پاساژ پروانه به روی بازدیدکنندگان و کسبه باز شده و نه کسبه در محل جدیدی مستقر شده‌اند.
خداحافظ پروانه
دانشجوی ارشد دانشگاه هنر تهران است، گرافیک خوانده اما گلدان‌های سفالی می‌سازد و حالا به برکت پاساژ پروانه انقدر مشتری عمده دارد که بتواند ضربه‌های اقتصادی کرونا را نیز به سلامت پشت سر بگذارد. «حامد» ۲۷ سال دارد و کار خود را از جمعه‌بازار پروانه آغاز کرد؛ مقصدی کاملا شناخته‌شده برای دانشجویان گرافیک، نقاشی، صنایع‌دستی و طراحی صنعتی، دانشجویانی که خرج زندگی‌شان به روزهای جمعه و طبقه سوم و چهارم پاساژ پروانه وابسته بود، پاساژی که برای دانشجویان هنر به عنوان راهی برای استقلال و اشتغال شناخته می‌شد. حامد نیز در دوران دانشجویی توانست بدون داشتن سرمایه مالی چندانی، از همان بساط کوچکش در رمپ طبقه دوم کار کند و حالا طی سه سال روی پاهای خودش بایستد. حالا کسب‌وکار حامد آنچنان به بودن یا نبودن جمعه‌بازار وابسته نیست، او مشتری‌های عمده خود را طی این سال‌ها از جمعه‌بازار پیدا کرده است. مشتریانی که از بندرعباس، کرمان و حتی سیستان و بلوچستان برای خرید عمده به جمعه‌بازار می‌آمدند، می‌دانستند که جنس دست اول می‌خرند. حامد می‌گوید که رقابت بالا در جمعه‌بازار باعث می‌شد تا همه سعی کنند خلاقیت بیشتری نشان دهند، جنس واسطه نفروشند. حالا نیز مشتریان جمعه‌بازار به گفته حامد به اندازه کسبه این پارکینگ نگران هستند: «جمعه‌بازار پروانه در واقع جمعه‌بازار صنایع‌دستی بود. مشتری‌ها می‌دانستند که جنس‌شان را ارزان‌تر از اینجا پیدا نمی‌کنند و البته نوع کالایی که اینجا فروش می‌رفت مثل سایر راسته‌های دستفروشی نبود، اینجا کالای دست‌ساز و هنری به فروش می‌رفت. طبقه سوم و چهارم عملا متعلق به دانشجویان و هنرمندان بود، چنین ظرفیتی را چگونه دوباره می‌توانند در جایی دیگر پیاده و اجرا کنند؟»
حامد می‌گوید که پارک شهر نمی‌تواند جای پارکینگ پروانه را بگیرد، به زعم او، دستفروشان پارکینگ پروانه دقیقا جای خود را در ساختار چهار طبقه می‌شناختند و به نوعی «سرقفلی» داشتند، اولویت‌بندی‌ها مشخص بود، مشتری‌ها در بدو ورود می‌دانستند به کدام طبقه و کدام غرفه باید بروند، مشکلات کم نبود اما این سازوکار سر و شکل مشخصی داشت و حالا با انتقال دو هزار نفر به محل دیگر، چگونه می‌توان همین سازوکار را پیاده کرد؟
حامد اضافه می‌کند: «البته اگر تمام این دو هزار نفر راضی شوند که اجناس‌شان را زیر نور آفتاب و باران بچینند.»
احمد، دستفروش دیگری است که پانزده سال صرفا با فروش جمعه‌های خود چرخ یک زندگی را چرخانده است، خرج درمان کودک بیمار خود را داده است و حالا دختر دانشجویی دارد که برای تحصیل تکیه به پدر کرده است. در این چهار ماه احمد حتی نتوانسته است «یک قاب عکس» به قیمت بفروشد، بخشی از خریدهای عمده خود را زیرقیمت به آتلیه‌های عکاسی فروخت، بخش دیگری در انبار به آینه دق او تبدیل شده است و بخش کوچکی را در مغازه‌ای در اسلامشهر برای فروش گذاشته است اما هیچ جا نمی‌تواند درآمد پاساژ پروانه را برای او زنده کند: «بعد از کرونا توان خرید در اسلامشهر کمتر شده است، کسی پولی برای خرید قاب‌عکس ندارد. در پارکینگ پروانه اما از همه شهرها و حتی کشورهای دیگر می‌آمدند، برای خرید می‌آمدند و درآمد آنجا قابل‌قیاس با مغازه، حتی مغازه‌ای در خیابان اصلی نبود.»
اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که طرحی به نام «طرح سامان‌دهی دستفروشان پایتخت» مطرح شد. طی اعلام خبر اجرای این طرح، سید علی مفاخریان، مدیرعامل سامان‌دهی مشاغل شهر تهران تعداد دستفروشان تهران را حدود ۹ هزار و ۳۰۰ نفر اعلام کرد. با توجه به اینکه این آمار متکی بر شناسایی دستفروشان در سامانه «سامان بازار» است؛ سامانه‌ای که به طراحی شهرداری تهران برای مراجعه دستفروشن و ثبت اطلاعات خود طراحی شده است تا دستفروشان پس از ثبت‌نام در این سامانه بتوانند پس از احراز هویت، نزدیک‌ترین بازار روز اطراف محل سکونت خود را برای کسب‌وکار انتخاب بکنند. طراحی این سامانه در صورتی شکل گرفته است که دستفروشی هنوز در ادبیات قانونی شهرداری جایی ندار و به رسمیت شناخته نمی‌شود، فعالیت دستفروشی در ادبیات رسمی شهرداری، با «سد معبر» و «فعالیت زیرزمینی» طرح می‌شود و به استناد دو بند ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، دستفروشی عملی غیرقانونی است.
در حالتی که «دستفروشی» به رسمیت شناخته نمی‌شود، حالا حدود دوهزار کسبه پارکینگ پروانه که طبق آمار مدیرعامل سامان‌دهی مشاغل شهر تهران یک چهارم کل دستفروشان کشور را تشکیل می‌دهند، در سایه آینده مبهمی قرار گرفته‌اند. پارکینگ پروانه طی این سال‌ها توانسته بود کاملا خودجوش به نقطه دیدنی تهران تبدیل شود، یک بار مراجعه به این جمعه‌بازار نشان از حضور گردشگران خارجی و ملی می‌داد، این در حالی است که تمام تلاش‌های معاونت صنایع‌دستی برای ترتیب بازارچه صنایع‌دستی تاکنون با چنین استقبال و ازدحامی مواجهه نشده است و انتقال این مرکز، می‌تواند در آینده جمعه‌بازار پروانه را به یک خاطره تبدیل کند، مثل خیل خانه‌های تاریخی تهران که یکی‌یکی از کوچه‌ها و خیابان‌ها حذف می‌شوند و جز در خاطره جمعی نمی‌مانند.
