عدم تحقق نصف درآمد نفتی کشور، در سال بد طلای سیاه

قیمت نفت در منگنه افزایش تولید و شیوع کرونا

عدم تحقق نصف درآمد نفتی کشور، در سال بد طلای سیاه  12 فروردین-99

مگر نفتی هم صادرمی شده است که اذعان به کاهش نصف درآمدنفتی شده است؟

تهران-ایرناپلاس- دیروز نفت پایین‌ترین قیمت در ۱۷ سال گذشته را با ۲۰ دلار ثبت کرد، اما حتی اگر بر مبنای پیش‌بینی‌ها قیمت متوسط نفت در سال جدید ۳۰ دلار در بشکه باشد، منابع نفتی بودجه سال ۱۳۹۹ تنها نصف میزان برنامه‌ریزی شده را محقق می‌کند.

در لایحه بودجه ۱۳۹۹ دولت پیش‌بینی کرده که از محل فروش نفت به میزان ۴۸ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کند؛ رقمی کمتر از ۱۰ درصد کل بودجه عمومی که می‌تواند میزان وابستگی به درآمد حاصل از فروش نفت در بودجه امسال را به کمترین میزان در طول دهه‌های اخیر برساند. اما با این حال رقم مذکور تنها سهم قانونی دولت از درآمدهای نفتی را شامل می‌شود و اگر سهم ۳۰ هزار میلیارد تومانی صندوق توسعه ملی را هم به آن اضافه کنیم به عدد ۷۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد. در واقع خلاف سنوات گذشته، در لایحه بودجه ۱۳۹۹ سهم صندوق توسعه ملی از فروش نفت که بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان است، در ردیف دیگری غیر از منابع درآمدی دولت در بودجه در نظر گرفته شده است. بر اساس برنامه ششم توسعه، در سال ۱۳۹۹ سهم صندوق توسعه ملی از فروش نفت باید ۳۶ درصد باشد که با توجه به مجوز کسب‌شده، دولت سهم ۲۰ درصدی را برای صندوق توسعه ملی در بودجه امسال در نظر گرفته است.در بودجه سهم ۳۶ درصدی در فصل منابع نفتی حفظ شده، ولی در فصل دیگری این سهم به ۲۰ درصد کاهش یافته و مابقی آن به‌عنوان استقراض از صندوق توسعه ملی درج شده است.

بر اساس اعلام رئیس سازمان برنامه و بودجه، با فرض صادرات روزانه یک میلیون بشکه‌ای نفت، با قیمت ۵۰ دلار و نرخ تسعیر ۴۲۰۰ تومان برای هر دلار، درآمد ارزی ۱۸.۲۵ میلیارد دلار حاصل خواهد شد. همچنین درآمد ارزی صادرات گاز چهار میلیارد دلار بوده که جمع درآمد ارزی ۲۲.۲۵ میلیارد دلار خواهد بود.

به این ترتیب، سهم ۳۶ درصدی صندوق توسعه ملی هشت میلیارد دلار و سهم ۱۴.۵ درصدی شرکت نفت ۳.۲ میلیارد دلار و سهم ۴۹.۵ درصدی دولت ۱۱ میلیارد دلار است. با توجه به اینکه دولت در قسمت تملک دارایی مالی استقراض ۳۰ هزار میلیارد تومانی از صندوق توسعه ملی را پیش‌بینی کرده، مشخص می‌شود رقمی نزدیک به ۳.۵ میلیارد دلار با نرخ نیمایی از این طریق به بودجه وارد می‌شود.

بنابراین در نهایت پیش‌بینی دولت از درآمدهای نفتی در سال آینده حدود ۷۸ هزار میلیارد تومان است که هرچند در مقایسه با سال‌های قبل از آن، کمتر است، اما همچنان معادل بیش از یک میلیون بشکه نفت با قیمت ۵۰ دلار است، رقمی که با همین قیمت هم از سوی کارشناسان خوش‌بینانه عنوان می‌شد.

با اینکه دقیقاً مشخص نیست میزان صادرات نفت کشور چقدر است، ولی بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان برنامه و بودجه، در هشت ماه ابتدایی سال ۱۳۹۸ دولت تنها ۲۸ هزار میلیارد تومان از محل فروش نفت، گاز و میعانات گازی درآمد کسب کرده که ۱۸ درصد مبلغ تعیین شده در بودجه سال ۱۳۹۸ است و به این ترتیب، تحقق درآمدهای نفتی دولت در هشت ماه ابتدایی سال ۹۸، کمتر از ۲۵ درصد برنامه‌ریزی دولت بوده است.

با اینکه کاهش درآمدهای نفتی ایران در سال پیش به دلیل تحریم‌های نفتی آمریکا رخ داد، اما واقعیت این است که همین محدودیت‌ها در شرایطی بود که قیمت نفت بالای ۵۰ دلار بود و هنوز پیش‌بینی‌ها معطوف به رشد تقاضای جهانی طلای سیاه بود. حال که اقتصاد جهانی و به‌تبع آن، قیمت نفت به‌شدت تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا قرار گرفته و مضاف بر آن با شروع یک جنگ قیمتی در میان کشورهای صادرکننده نفت، قیمت این کالا به‌طرز چشمگیری کاهش یافته، اوضاع به ضرر بودجه‌های نفتی تغییر کرده است.

تحلیلگران می‌گویند شوک جهانی به تقاضا برای نفت که حاصل شیوع ویروس کروناست، در کنار جنگ قیمت، به این معناست که افق بازار نفت اکنون نسبت به نوامبر سال ۲۰۱۴ بسیار نگران‌کننده‌تر است. نوامبر سال ۲۰۱۴ جنگی مشابه، آغاز و در نهایت به افت قیمت‌ها به زیر ۳۰ دلار در اوایل سال ۲۰۱۶ منجر شد. در واقع انتظار رشد عرضه در کنار افت تقاضا، تمامی شرایط را برای کاهش قیمت‌ها فراهم کرده است.

عامل تقاضای کاهش قیمت نفت

در سه ماه اخیر همزمان با شیوع ویروس کرونا که در چین آغاز شد، فعالیت‌های اقتصادی این کشور به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های نفت رو به کاهش رفت. شیوع ویروس کرونا باعث شده پالایشگاه‌های خصوصی و دولتی چین وارداتشان را کاهش دهند. چین بزرگ‌ترین وارد کننده نفت خام دنیاست، بنابراین هرگونه تغییری در میزان مصرف آن تأثیر قابل توجهی بر بازار جهانی انرژی خواهد گذاشت. این کشور حدود ۱۴ میلیون بشکه نفت در روز مصرف می‌کند که برابر با مجموع تقاضای فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، انگلیس، ژاپن و کره جنوبی است. به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از بلومبرگ، تقاضای نفت چین حدود سه میلیون بشکه در روز معادل ۲۰ درصد کل مصرف آن، کاهش یافته، زیرا ویروس کرونا اقتصاد این کشور را تحت فشار قرار داده است.

اوپک اخیراً در گزارشی خبر داد انتظار می‌رود رشد اقتصادی جهانی از سه درصدی که برای سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی می‌شد به ۲.۴ درصد کاهش یابد. بر اساس این گزارش، پیش‌بینی رشد تقاضای جهانی نفت با ۹۲۰ هزار بشکه کاهش، به ۶۰ هزار بشکه رسیده که البته نسبت به برخی گزارش‌ها خوش‌بینانه است. خوش‌بینی اوپک برخلاف گزارش ماهانه بازار نفت آژانس بین‌المللی انرژی است. آژانس در این گزارش پیش‌بینی کرد تقاضای جهانی برای نفت، امسال برای نخستین بار از زمان بحران مالی ۲۰۰۹ کاهش پیدا خواهد کرد و دورنمای تقاضا برای نفت را به دلیل شیوع ویروس کرونا و تأثیر آن روی اقتصادهای متعدد، به میزان ۱.۱ میلیون بشکه در روز کاهش داد و اکنون انتظار دارد تقاضای جهانی در سال ۲۰۲۰ بر مبنای سالانه ۹۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کند.

آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرد که تقاضای نفت در سال ۲۰۲۰ میلادی ۹۹ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود، با این رقم در واقع نهاد یاد شده پیش‌بینی سالانه خود را تقریباً یک میلیون بشکه در روز کاهش داد.

تحلیلگران گلدمن ساکس نیز در یک پیش‌بینی جدید اعلام کردند تقاضا برای نفت در سال ۲۰۲۰ که ویروس کرونا به ده‌ها کشور شیوع پیدا کرده و تقاضا برای سوخت را کاهش می‌دهد، رشد منفی پیدا خواهد کرد.

تقاضا برای نفت به جز چند مورد استثنا برای دهه‌های متمادی هر سال افزایش داشته و رشد منفی تقاضا برای نفت در سال ۲۰۲۰ نخستین افت سالانه از زمان بحران مالی ۲۰۰۹-۲۰۰۸ خواهد بود.

حتی برخی از مؤسسات پیش‌بینی‌های بدبینانه‌تری از تقاضای نفت ارائه داده‌اند. به‌عنوان نمونه، شرکت تحقیقاتی «آی اچ اس مارکیت» پیش‌بینی کرده تقاضا برای نفت در سه‌ماهه جاری بزرگ‌ترین کاهش خود تاکنون را تجربه خواهد کرد که حتی بزرگ‌تر از افت ثبت شده در دوران بحران مالی سال ۲۰۰۸ خواهد بود. شرکت آی اچ اس مارکیت پیش بینی کرد تقاضا برای نفت در سه‌ماهه جاری حداکثر ۳.۶ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا خواهد کرد و به ۹۶ میلیون بشکه در روز می‌رسد.

بنابراین در حال حاضر قیمت نفت تحت تأثیر دو ریسک بزرگ قرار گرفته است. از یک سو، شوک شیوع ویروس کرونا که کارشناسان آن را شبیه شوکی می‌دانند که در ابتدای سال ۲۰۰۹ در بحبوحه بحران مالی و رکود اقتصادی جهان به بازار نفت وارد شد و همچنین رشد عرضه که گفته می‌شود شبیه اثر افزایش عرضه در سه ماه دوم سال ۲۰۱۵ در دوره جنگ قیمت است.

شوک سمت عرضه

داستان از اینجا آغاز شد که وزیران نفت اوپک با صدور بیانیه‌ای پیشنهاد کرده بودند به‌منظور جلوگیری از تبعات مخرب اقتصادی در بازارهای جهان، تولید نفت تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی به میزان روزانه ۱.۵ میلیون بشکه کاهش یابد و سهم کشورهای اوپک از این مقدار یک میلیون و سهم کشورهای غیر اوپک ۵۰۰ هزار بشکه باشد. وقتی روس‌ها با این پیشنهاد مخالفت کردند، عربستان در واکنشی قیمت نفت صادراتی خود را پایین آورد تا سهم خود را در بازار حفظ کند. عربستان، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا، با کاهش قیمت نفت خود به کمترین سطح در ۲۰ سال گذشته، قرار است از ماه آینده تولید روزانه خود را نیز به بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز برساند.

آغاز این جنگ نفتی، سقوط ۳۰ درصدی قیمت نفت در یک روز را به دنبال داشت و پیش‌بینی ۲۰ روز قبل برخی تحلیلگران مبنی بر این که در چند ماه آینده سال جاری قیمت نفت ممکن است حتی تا ۲۰ دلار نیز کاهش یابد،هم اکنون محقق شده است! عربستان و روسیه اعلام کردند تولید نفت خود را افزایش خواهند داد. عراق و نیجریه اعلام کرده‌اند که به ترتیب ۳۵۰ هزار و ۱۰۰ هزار بشکه به تولید خود خواهند افزود.

برخی از کارشناسان معتقدند این دو عامل افزایش تولید و شیوع کرونا به‌احتمال زیاد وضعیتی مشابه وضعیت سه ماه نخست سال ۲۰۱۶ ایجاد کند، یعنی مشابه همین سال در سه ماه دوم و سوم سال‌ جاری میلادی متوسط قیمت‌ها ۳۰ دلار خواهد بود. البته اگر اثرات این دو عامل بزرگ‌تر شود، قیمت‌ها تحت فشار بیشتری قرار خواهد گرفت.

اگر این قیمت را در نظر بگیریم، با فرض اینکه سال آینده، ما روزانه بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت صادر خواهیم کرد، درآمد نفتی ما بین ۵.۴ تا ۱۰.۹ میلیارد دلار خواهد بود، یعنی کمتر از نصف ۲۲.۲ میلیارد دلاری که در بودجه (با احتساب سهم ۱۶ درصدی صندوق ملی توسعه) در نظر گرفته شده است.