با تکیه‌های قدیمی تهران آشنا شویم11 شهریور-99
تهران از دیرباز کانون فعالیت‌های
اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی بسیاری بوده. این شهر در حدود ١٥٠ سال پیش بین
٥٠ تا ٧٠ تکیه محلی داشته است؛ تکیه‌هایی که حالا یا خبری از آنها نیست یا حسینیه‌ها
جایشان را پر کرده‌اند.
به گزارش ایسنا، «شهروند» در ادامه
نوشت: تهران شهر تکیه‌های قدیمی است، اگر قصد دارید به سراغ هیأت‌ها و حسینیه‌ها و
تکیه‌های خاص متفاوت بروید، این تکیه‌های قدیمی را فراموش نکنید. هیأت‌هایی که
هریک از آنها، آداب و رسوم و ویژگی‌های خاص خود را دارند. شهری که در آن مراسم‌هایی
از قومیت‌های مختلف در عزای شهیدان نینوا برگزار می‌شود. ترک‌ها، لرها، بلوچ‌ها و
عرب‌ها هرکدام در گوشه‌ای از شهر هیأت‌های مخصوص خود را دارند و به شیوه مرسوم خود
عزاداری می‌کنند. شاید این سال‌ها عزاداری‌ها شکل و رنگ جدیدتری به خود گرفته
باشد، اما هنوز هم می‌توان هیأت‌هایی را در همین تهران پیدا کرد که به سبک قدیم
عزاداری می‌کنند. تکیه دولت؛ یکی از قدیمی‌ترین تکیه‌هایی است که در شهر تهران
برپا شد. تکیه‌ای که روز گذشته خبر احیای آن مطرح شد. سخنگوی شورای اسلامی شهر
تهران از احیای این تکیه با عنوان تکیه مردم خبر داد.
علی اعطا، عضو هیأت‌رئیسه و سخنگوی
شورای اسلامی شهر تهران با ارایه پیشنهادی خطاب به وزارت دادگستری، وزارت میراث و
شهرداری تهران گفت: «مطالعات و تهیه طرح برای بازسازی تکیه دولت و احداث تکیه مردم
در بخش‌های باقی‌مانده از محل تکیه دولت را طی توافقی سه‌جانبه در دستور کار قرار
دهند.»
او شامگاه یکشنبه با انتشار رشته توییتی
نوشت: «از تکیه دولت، بزرگ‌ترین تماشاخانه تاریخ ایران به جز نام و تابلویی کوچک
از ورودی بن‌بستی باریک به همین نام در ضلع شمال سبزه‌میدان در خیابان پانزده
خرداد چیزی باقی نمانده است. امروز بازیابی و بازسازی تکیه دولت، معطوف به نیازهای
شهر و هویت شهری، می‌تواند به‌عنوان دغدغه‌ای ملی و دینی مطرح باشد.»
مساله بازسازی و بازیابی تکیه‌های تهران
تنها شامل تکیه دولت نیست. این روزها از بسیاری تکیه‌های قدیمی تهران دیگر خبری
نیست. به همین منظور به معرفی برخی از تکیه‌ها و هیأت‌ها پرداخته‌ایم.
تکیه دولت معروف‌ترین تکیه
تاریخی شهر است. بر اساس نقشه‌ای که عبدالغفارخان نجم‌الملک در سال ۱۳۰۹ قمری از وضع
طهران قدیم رسم کرده است، ساختمان عظیم تکیه دولت در ضلع جنوب‌شرقی کاخ گلستان و
در جنوب‌غربی شمس‌العماره، شمال سبزه‌میدان و روبه‌روی مسجد شاه قرار داشت. تکیه
دولت سال‌ها نیمه متروکه بود و در ۱۳۲۵ برای ساخت شعبه بانک ملی در بازار تخریب شد.
این تکیه که در گذشته به تکیه همایونی
دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی هم معروف بوده، توسط ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته
شده و در آن مراسم تعزیه و آیین‌های سوگواری و روضه‌خوانی برپا می‌شد. تکیه دولت
نه‌تنها به لحاظ معماری و جنبه‌های تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم با شکوه تعزیه
هم دارای اهمیت خاصی بوده است. این ساختمان در جنوب‌شرقی کاخ گلستان و در جنوب‌غربی
شمس‌العماره قرار داشته و ساختمان آن سه طبقه و گرد بوده است. تکیه دولت پس
از سال‌ها ویرانه‌ماندن، در ١٣٢٥ برای ساخت شعبه بانک ملی در بازار تهران تخریب شد
و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک شد. به این ترتیب دیگر اثری از آن به‌عنوان تکیه
برجا نمانده است.
از دیگر تکایای مشهور تهران می‌توان به تکیه
نیاوران و تکیه نفرآباد اشاره کرد.
تکایا در ابتدا برای آداب و عبادات صوفیان بود. اما از زمان صفویان کارکرد تکیه‌ها
تغییر کرد و به مکانی برای سوگواری اهل بیت به‌ویژه در ماه محرم تبدیل شد. به نظر
می‌رسد قدیمی‌ترین تکیه تهران تکیه خانم یا «تکیه
خانوم» نام داشته باشد که در محدوده بازارچه نایب‌السلطنه در خیابان پانزده خرداد
امروزی قرار داشته است. در واقع بعد از آنکه شاه طهماسب صفوی به دور تهران حصاری
کشید و باعث آبادانی و گسترش آن شد، خواهرش اقدام به ساخت مدرسه، تکیه و حمام برای
اهالی تهران کرد.
تکیه نیاوران پس از تکیه دولت، یکی از
مشهورترین و قدیمی‌ترین تکیه‌های تهران است و هزار و ۵۰۰ مترمربع مساحت دارد. در
تاریخ آمده که ناصرالدین‌شاه از ابتدای سلطنتش به نیاوران علاقه داشت و بیشتر
اوقاتش را آنجا می‌گذراند. روایت است طی همان سال‌هایی که محرم با تابستان مصادف
می‌شد و ناصرالدین‌شاه در کاخ صاحبقرانیه‌اش در نیاوران بود، این تکیه را بنا کرد؛
تکیه‌ای که «میرزا محمدباقر معین‌البکاء» از مهم‌ترین تعزیه‌گردانان دوره قاجار،
تعزیه‌اش را آنجا اجرا می‌کرد و هنوز هم گنبد سبز و سکوی تعزیه‌اش پابرجاست. نمای
بیرون تکیه خبری از قدمت آن ندارد، اما درونش دنیای دیگری است. کنار در ورودی موزه‌ای
از وسایل قدیمی تعزیه‌خوانی و قوری و سماورهای قدیمی است. سقف این بنای دایره‌ای
شکل چوبی است و میانه آن هم ضریح بازسازی‌شده امام حسین (ع) قرار دارد.
تکیه رضاقلی‌خان در محله عودلاجان
تهران ساخته شده بود. این تکیه در اصل منزل و تکیه‌ای بوده که او در آنجا ساخته
است. رضاقلی‌خان که ادیب، شاعر و تذکره‌نویس دوره قاجار بود، در مجموعه منزل و عمارت
خود مدرسه‌ای هم با نام مدرسه دینی رضاقلی‌خان داشته که پس از تأسیس دارالفنون
تعطیل شده است. در دوره قاجار تکیه رضاقلی از مراکز مهم عمومی این محله بود که در
محله سادات قرار داشت.
تکیه نفرآباد در محدوده شهرری امروزی در
منطقه ۲۰ در محله‌ای به همین نام قرار گرفته است. خیمه سفید تکیه بزرگ و تاریخی
نفرآباد بعد از سیصدواندی سال هنوز هم در اول ماه محرم بالا می‌رود. در حدود ۴۰۰سال
پیش عده‌ای از نفرآبادی‌ها ستون خیمه‌ای را برای عزاداری سالار شهیدان برافراشتند
که پس از گذشتِ سال‌های سال هنوز هم پابرجاست. اینجا قدیمی‌ترین تکیه باقی‌مانده
تهران امروز است. هیأت عزاداری این تکیه به نام حضرت علی‌اکبر (ع) است، اما اهالی
آن را با همان نام «تکیه نفرآباد» می‌شناسند. تکیه نفرآباد علاوه بر ایام سوگواری
ماه محرم و مراسم‌های مذهبی دیگر، در هرشب جمعه برنامه دارد و از عزاداران به همان
روال قدیم با آبگوشت پذیرایی می‌کنند.
یکی دیگر از تکیه‌های شمیران، تکیه
دزاشیب است که ساخت آن در زمان ناصرالدین‌شاه صورت گرفت. قدمت آن
به بیش از یکصد و بیست‌سال پیش می‌رسد، به‌طوری که می‌گویند در قسمت شمالی این
حسینیه نمازخانه کوچکی بوده و ساختمان کنونی حسینیه به استثنای شیروانی آن به
هزینه مردم نیکوکار و همت مرحوم رضاقلی‌خان مجد الممالک با مساحتی بیش از ۵۰۰
مترمربع برپا می‌شود. این اثر در سال ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت
رسیده است.
تکیه سادات اخوی از تکیه‌های قدیمی شهر
تهران است. این تکیه که در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد، هنوز برخی از عادت‌های
گذشته را حفظ کرده. قبل از اینکه نوشیدن چای در ایران و بالطبع در تهران به یک
عادت تبدیل شود، قهوه نوشیدنی معمول محافل و میهمانی‌ها بود. طبق همین عادت، حتی
در مساجد با قهوه از عزاداران و میهمانان پذیرایی می‌شد.
تکیه درخونگاه نیز یکی از معروف‌ترین
و قدیمی‌ترین تکیه‌های محله سنگلج است که نخل معروف تکیه‌های تهران در آن نگهداری
می‌شود. در نقشه‌های بسیار قدیمی تهران، نام آن ذکر شده است.
در تکیه خرازها هم
گردهمایی بازاریان در مسجد ملک بازار تهران و سینه‌زنی و زنجیرزنی باشکوه آنها از
دیرباز زبانزد بوده است.
