ستاد دانشگاه تهران در گفت و گو با «بازتاب»:
موضعگیری ایران در قبال یاغی گری آنکارا و باکو منفعلانه است/ آذربایجان در حال خروج از یک همسایه معمولی به همسایه ای دردسر ساز است/ در شرایط فعلی دست ایران برای تنبیه جدی باکو بسته است۱۰-مهر-۱۴۰۰
در منطقه ژئوپلیتیکی شمال غرب ایران تحولاتی به جریان افتاده که خروجی‌‌‌های آن به سود ایران نیست و در صورت عدم واکنش سریع و قاطع جمهوری اسلامی‌ایران عواقب و پیامدهای زیان باری در آینده متوجه ایران خواهد شد؛ مجموعه تحولاتی که در سایه تعامل جمهوری آذربایجان با ترکیه و اسرائیل به پیش می‌رود و حاصل نهایی قطع دسترسی ایران به اروپا از مسیر زمینی ارمنستان خواهد بود.
«بازتاب»؛ آرش خداپرست- آنچه که در آذربایجان این روزها دنبال می‌شود تلاشی است برای ایجاد مسیر دائمی‌و مطمئن از طریق زمین میان ترکیه و نخجوان و جمهوری آذربایجان که همچنین این دو کشور را به آسیای مرکزی و دیگر کشورهای ترک زبان آن منطقه متصل خواهد کرد.
این اتفاق میسر نخواهد شد مگر از این طریق که جمهوری اسلامی‌ایران برای همیشه دسترسی آسان و زمینی خود را با خاک ارمنستان که به نوعی دروازه مطمئن دسترسی ایران به اروپاست، از دست بدهد.
مقامات جمهوری اسلامی‌ایران در واکنش به این تحولات به شدت و با جدیت موضع گرفته اند و در همین رابطه رزمایشی را تحت عنوان فاتحان خیبر تدارک دیده اند.
در مورد جزئیات این تحولات و عواقب احتمالی آن، دکتر کیومرث یزدان پناه- عضو هیأت علمی‌دانشگاه تهراه به «بازتاب»، گفت: موازنه ژئوپلیتیکی در حوزه قفقاز جنوبی با دو رویکرد در حال تغییر است. رویکرد اول تلاش جمهوری آذربایجان برای خروج از انفعال و انزوای سخت ژئوپلیتیکی از طریق منزوی کردن ایران در این منطقه با روش‌‌‌های تقلیدی و ترکیبی است و رویکرد دوم احیای ترکیه با گسترش قلمرو نفوذش در منطقه و بسط عینی حوزه ژئوپلیتیکی آناتولی که به حسرت یکصد ساله اخیر آنان تبدیل شده است. در همین راستا چه بسا که ما در آینده شاهد دیوار کشی در مرزهای مسطح و غیر جنگلی با جمهوری آذربایجان و ایران هم باشیم.
یزدان پناه در همین رابطه افزود: رفتارهای امروز جمهوری آذربایجان نتیجه حمایت‌‌‌های احساسی ایران از جنگ قره باغ به نفع باکو است که بدون درک درست علل تحولات قفقاز جنوبی از سیستم به شدت وابسته و منزوی جمهوری آذربایجان حمایت شد. ما هنوز در تجزیه و تحلیل سیاسی و تحولات پیرامون مرزها به این درجه از درک و فهم نرسیدیم که تصمیم گیری‌‌‌های ما باید مبتنی بر جغرافیا باشد، نه دلایل توجیهی دیگر که نتیجه آن عکس می‌شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از نکات اساسی که ایرانی‌ها و آذری‌ها باید به آن توجه کنند این است که باید واقع بین بود و نباید از منظر ناسیونالیستی صرف به موضوعات این چنینی نگاه کرد. زیرا اساسا هیچ آذربایجانی به آذربایجان دیگری نخواهد پیوست و گسست جغرافیایی موجب، امکان اتحاد جغرافیایی واحد را در این قلمرو خاص به صفر رسانده است.
این متخصص مسائل ژئوپلیتیک ادامه داد: موضوع اصلی در جهان امروز منافع و رقابت است که به هم گره خورده اند، وگر نه اگر چنانچه قرار بر پیوند جغرافیایی بود که در همین داخل ایران مناطق بهم پیوسته جغرافیایی از هم جدا نمی‌شدند و استان‌‌‌های جدیدی مثل زنجان و اردبیل شکل نمی‌گرفتند!!
وی افزود: همین الان اگر تقسیمات کشوری و ملاحظات سیاسی و امنیتی اجازه بدهد، استان‌‌‌های آذری به چهار استان دیگر تقسیم می‌شوند. کافی است کمی‌دور از تعصبات و هیجانات به مسائل نگاه کنیم تا متوجه این حقیقت جغرافیایی بشویم. مسیر جهان امروز بیشتر به‌سمت کثرت گرایی است تا وحدت گرایی.
یزدان پناه در بخش دیگری از توضیحاتش تصریح کرد: جمهوری آذربایجان از منظر ژئوپلیتیک ارزش این همه توجه را ندارد، اما نداشتن راهبردهای مشخص توسط ایران بویژه در مواقع خاص، از کاه کوه می‌سازد و هزینه امنیتی مرزهای ما را در حد بالایی افزایش می‌دهد. تنها مسئله راهبردی مسئله انرژی و ذخایر نفت این جمهوری ناسازگار با ژئوپلیتیک دریای خزر است که به آن اهمیتی بیشتر از دیگر جمهوری‌‌‌های خلق شده در قفقاز بعد از فروپاشی شوروی می‌دهد.
او افزود: از این منظر جمهوری آذربایجان نه عمق استراتژیک ماست، نه شریک راهبردی! تنها یک همسایه معمولی و شریک محلی به حساب می‌آید. که بواسطه برخورداری از نفت فراوان در مسئله بازار نفت بویژه ترانزیت انرژی از طریق خط لوله باکو، جیحان، تفلیس تبدیل به رقیب نچسب ما شده است.
یزدانپناه تشریح کرد: این مسئله حیاتی جمهوری آذربایجان را به زیر چتر پیمانهای حمایتی از حوزه ژئوپلیتیک غربی و امریکا قرار داده و بواسطه دلدادگی سران باکو از زمان حیدر علی اف تا به امروز و بواسطه حضور بازیگران مزاحمی‌مثل ترکیه و اسرائیل، در حال خروج از یک همسایه معمولی به همسایه ای دردسر ساز است و استمرار سیاست ضد ایرانی سران باکو و جنبش‌‌‌های ضد ایرانی در این کشور کار را برای ایران در جهت اتخاذ تصمیمی‌راهگشا بسیار سخت کرده است. هر گونه تصمیم ایران در این منطقه عوارض و پیامدهای منطقه ای و جهانی بدنبال خواهد داشت. سکوت ایران هم مساوی خواهد بود با ایجاد یک شکاف عمیق ژئوپلیتیکی در این منطقه!!
وی همچنین گفت: نکته کلیدی هم این است که دست ایران در شرایط فعلی برای تنبیه جدی باکو بسته است. متاسفانه دلیل اصلی رفتارهای امروز جمهوری آذربایجان نتیجه حمایت‌‌‌های احساسی ایران از جنگ قره باغ به نفع باکو در سال گذشته بود که ایران اصلا نباید از این جمهوری حمایت می‌کرد.
یزدان پناه همچنین در بخش پایانی سخنانش با تأکید بر اینکه در حال حاضر نیز عمده موضعگیری‌‌‌های ایران در قبال یاغی گری آنکارا و باکو منفعلانه است و طرف مقابل از رفتارهای متناقض و پر از اشتباه ایران، پیام بازدارنده ای از تهران دریافت نمیکند، افزود: انفعالی که گرفتارش هستیم ریشه در مسائل مختلف و اشتباهات پر هزینه ای دارد که در این منطقه مهم از زمانی شروع شد که در سال ۱۹۹۳ در کنفرانس تهران وا دادیم و نتیجه آن شد که حیدر علی اف بعد از نماز جمعه اجباری دانشگاه تهران و بازگشت به باکو اسب خود را زین کردند که با نادیده گرفتن ایران سهم ما را در خزر غارت کنند و ما امروز به جای راهبردی اثر گذار، چاره را در فحاشی و نثار کردن مرگ به سران این کشورها می‌بینیم و همچنان مرغ ما یک پا بیشتر ندارد.
