برجام در
سالی که گذشت 11 فروردین - 98
تهران- ایرنا- برنامه جامع اقدام مشترک
(برجام) در سال 1397 با فرازو فرودهایی ادامه همراه بود و باوجود رویگردانی آمریکا
از این توافق معتبر بین المللی و از سرگیری مجدد تحریم های ضد ایرانی اما دیگر
اعضای توافق به آن پایبند ماندند و برای نجات آن کوشیدند.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های
خبری ایرنا، در سال گذشته چند اتفاق مهم در زمینه همکاری ها و موانع اجرای توافق
هسته ای اتفاق افتاد. در مرحله نخست شاهد تکاپو و تلاش تروئیکای اروپا برای نجات
برجام بودیم؛ تلاشی که نتیجه نداد و 1+5 به 1+4 تنزل یافت. فشارهای اقتصادی آمریکا
به ایران و در مقابل، طرح ها و سازوکارهای مختلف سران اروپا از دیگر مسائل مهم در
این حوزه به شمار می رفت.
** تکاپوی دیپلماتیک اروپا برای متقاعدسازی ترامپ
«آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان فروردین ماه 97 قبل از سفر به واشنگتن دیداری با «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه داشت. وی تاکید کرد که اتحادیه اروپا با وجود مخالفت های دولت آمریکا بر حفظ توافق هسته ای اصرار می ورزد و به آن پایبند است.
بنابراین مکرون و مرکل به منظور حمایت از توافق با ایران و جلب حمایت آمریکا از این برنامه طی دیدارهایی جداگانه با «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا مذاکره کردند.
رئیس جمهوری فرانسه در حالی اوایل اردیبهشت به منظور متقاعد کردن ترامپ برای باقی ماندن در برجام راهی واشنگتن شد که موافقان برجام امید زیادی به ثمربخش بودن مذاکره آنان داشتند. با وجود تلاش های رئیس جمهوری فرانسه برای همراه کردن ترامپ با اروپا اما وی پس از سه روز تلاش متوالی طی سخنرانی در دانشگاه جرج واشنگتن این دیدار را بی نتیجه دانست و اعلام کرد که آمریکا از توافق 1+5 با ایران خارج می شود.
چندی پس از ناکامی مکرون در مذاکره با ترامپ، صدر اعظم آلمان نیز برای متقاعدسازی ترامپ به آمریکا سفر کرد. دیداری که در کمتر از سه ساعت نتیجه را مشخص کرد و نشان از عدم موفقیت مرکل داشت.
** خروج یکجانبه آمریکا از برجام
با وجود تلاش های اتحادیه اروپا برای پایبندی آمریکا به برجام و همچنین گمانه زنی های کارشناسان مبنی بر عدم خروج این کشور از توافق اما سرانجام در 18م اردیبهشت ماه ترامپ طی سخنرانی که تنها یازده دقیقه به طول انجامید مسیر کشور خود را مشخص کرد و به گمانه زنی ها پایان داد.
وی در این سخنرانی با بیان اینکه واشنگتن از توافق هسته‌ای سال 2015 میلادی خارج می‌شود، تاکید کرد تحریم هایی که در چهارچوب این توافق لغو شده بودند را بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد. افزون بر آن وی از تصمیم آمریکا برای اعمال مجازات های سنگین اقتصادی علیه ایران سخن گفت و ناقضان این تصمیم ها را نیز با تنبیه سخت تهدید کرد.
رئیس جمهوری آمریکا در این سخنرانی اتهاماتی را به تهران نسبت داد که حمایت تهران از تروریسم بین المللی و بی ثبات کنندۀ منطقۀ خاورمیانه از آن جمله بود. اسرائیل و عربستان تنها موافقان تصمیم ترامپ بودند در حالی که مقامات اتحادیه اروپا و دیگر حامیان برجام ضمن تاکید بر پایبندی به برنامه جامع اقدام مشترک نسبت به تصمیم آمریکا ابراز تاسف کردند.
«بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر اسرائیل به دنبال انتشار خبر خروج آمریکا از برجام این تصمیم ترامپ را «تاریخی» و «شجاعانه» خواند و با ابراز خرسندی از این اقدام، بیان داشت « تهران پس از امضای این قرارداد نیز فعالیت های خود را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای متوقف نکرده بلکه به صورت پنهانی در حال ادامه آن بوده است.»
اما «فدریکا موگرینی» رئیس دیپلماسی اتحادیه اروپا ضمن اعلام حمایت اتحادیه از برجام بیان داشت که اتحادیه اروپا همچنان از منافع خود دفاع می کند. به گفته موگرینی از نظر اتحادیه اروپا برجام ادامه دارد و بروکسل از تبعات تحریم های آمریکا نگران است.
موگرینی همچنین خطاب به مردم ایران گفت «اجازه ندهید که هیچکس این توافق هسته‌ای را از بین ببرد». به عقیده وی برجام موفقیتی دیپلماتیک و بزرگ است که به همه نشان داده حتی اگر موانع بزرگ باشد باز هم می‌توان به یک راه حل دست یافت.
** ازسرگیری تحریم های ثانویه آمریکا در دو مرحله
با اعلام خروج آمریکا از برجام بار دیگر تحریم ها علیه ایران طی دو مرحله آغاز شد. دور نخست این تحریم ها از 15 خرداد به فرمان ترامپ به مرحله اجرا درآمد. رئیس جمهوری آمریکا ضمن امضای حکم اجرای تحریم ها علیه ایران، هدف از این سیاست ها را «وارد آوردن حداکثر فشار اقتصادی» به ایران اعلام کرد. در این مرحله از تحریم ها معامله دلار، ریال، طلا و فلزات گرانبها و همچنین صنعت خودرو و فروش هواپیما به ایران هدف قرار گرفت.
دور دوم تحریم ها نیز که از ١٣ آبان آغاز شد، صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه ای و بخش انرژی ایران در لیست قرار گرفت. در دور دوم تحریم ها که تحت عنوان «تحریم های ثانویه» شناخته شد، افراد و شرکت های طرف معامله ایران نیز در ذیل موارد تحریم قرار گرفتند این در حالی بود که آمریکا برای هشت کشور معافیت هایی در نظر گرفته بود.
** تدابیر اروپا برای خنثی سازی تحریم های آمریکا
تدابیر تروئیکای اروپا برای بی تاثیرسازی تحریم های آمریکا را می توان در 2 سازوکار خلاصه کرد؛ سازوکارهایی که هنوز به مرحله اجرا درنیامده اند؛ نخست کانال ویژه مالی اروپا (spv) و دیگری «اینستکس».
با وجود تلاش های آمریکا برای بی اثر کردن برنامه جامع اقدام مشترک اما حمایت های سیاسی از برجام همچنان ادامه داشت، تا جایی رهبران بروکسل در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل که طبق روال هر ساله در مهرماه برگزار شد، از «کانال ویژه مالی اروپا» (اس پی وی) به عنوان مهمترین راهکار خود برای دور زدن تحریم های آمریکا رونمایی کردند. سیاستی که به مرحله اجرا نرسیده و جزئیات زیادی نیز از آن منتشر نشد.
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در جریان جلسه هیات دولت که در آذر برگزار شد، در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه توافق ها درباره «اس پی وی» نهایی شده است، بیان داشت که به دلیل مانع تراشی های آمریکا به محض اطلاع از جزئیات، تا زمان نهایی و اجرایی شدن، جزئیات این برنامه محرمانه خواهد بود.
سه کشور اروپایی عضو برجام شامل آلمان، فرانسه و انگلیس که قرار بود تا میانه آبان ماه «سازوکار ویژه مالی» را به اجرا گذارند، با تاخیری چند ماهه بالاخره سازوکار مذکور را با سازوکار دیگری تحت عنوان اینستکس جایگزین کردند.
در بیانیه ای که وزرای امور خارجه این سه کشور عضو اتحادیه اروپا روز پنجشنبه (11 بهمن ماه) در خصوص آغاز به کار کانال ویژه مالی با ایران انتشار داد، آمده بود که «انگلیس فرانسه و آلمان در ادامه تعهد و تلاش های خود برای حفظ توافق هسته ای که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، به طور رسمی اعلام می‌کنند که ابزار حمایت از تبادلات تجاری راه اندازی شد.»
در ارتباط با اینستکس (Instrument in Support of Trade Exchanges) به معنای «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» لازم به یادآوری است که این سازوکار همچون برنامه ای برای دور زدن تحریم های ایالات متحده از راه تهاتر عمل می کند تا راه را برای مبادلات و همکاری شرکت های متوسط و کوچکی که پیوستگی اقتصادی کمتری با آمریکا دارند، بگشاید.
در این میان مشکل تعیین میزبان برای اجرای سازوکار مذکور نیز بر طرف شده و همزمان سه کشور بزرگ اتحادیه به تقسیم وظایف در این زمینه پرداخته اند. طوری که فرانسه میزبان اینستکس خواهد بود و گفته می شود در روزهای اخیر شرکتی با سرمایه سه هزار یورویی در فرانسه راه اندازی و به ثبت رسیده است.
در کنار میزبانی فرانسه، یک بانکدار برجسته آلمانی به نام «پر فیشر» نیز امور مدیریتی را عهده دار خواهد بود و در نهایت، انگلیس هم ریاست هیات نظارت بر نهاد مذکور را در اختیار دارد. این در حالی است که پیشتر اتحادیه اروپا برای تعیین میزبان سازوکار ویژه مالی با مشکل مواجه بود.
اما آنچه که از نگاه اروپایی ها باعث شد اینستکس به مرحله اجرا درنیاید، عدم تصویب الحاق ایران به «گروه ویژه اقدام مالی» (FATF) بود که دو لایحه از لوایح چهارگانه آن به تصویب رسید و بررسی دو لایحه دیگر به سال 98 موکول شد؛ رخدادی که نتیجه آن هر چه باشد بر سرنوشت اینستکس بی تاثیر نیست.
پژوهش**9242**1552
** تکاپوی دیپلماتیک اروپا برای متقاعدسازی ترامپ
«آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان فروردین ماه 97 قبل از سفر به واشنگتن دیداری با «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه داشت. وی تاکید کرد که اتحادیه اروپا با وجود مخالفت های دولت آمریکا بر حفظ توافق هسته ای اصرار می ورزد و به آن پایبند است.
بنابراین مکرون و مرکل به منظور حمایت از توافق با ایران و جلب حمایت آمریکا از این برنامه طی دیدارهایی جداگانه با «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا مذاکره کردند.
رئیس جمهوری فرانسه در حالی اوایل اردیبهشت به منظور متقاعد کردن ترامپ برای باقی ماندن در برجام راهی واشنگتن شد که موافقان برجام امید زیادی به ثمربخش بودن مذاکره آنان داشتند. با وجود تلاش های رئیس جمهوری فرانسه برای همراه کردن ترامپ با اروپا اما وی پس از سه روز تلاش متوالی طی سخنرانی در دانشگاه جرج واشنگتن این دیدار را بی نتیجه دانست و اعلام کرد که آمریکا از توافق 1+5 با ایران خارج می شود.
چندی پس از ناکامی مکرون در مذاکره با ترامپ، صدر اعظم آلمان نیز برای متقاعدسازی ترامپ به آمریکا سفر کرد. دیداری که در کمتر از سه ساعت نتیجه را مشخص کرد و نشان از عدم موفقیت مرکل داشت.
** خروج یکجانبه آمریکا از برجام
با وجود تلاش های اتحادیه اروپا برای پایبندی آمریکا به برجام و همچنین گمانه زنی های کارشناسان مبنی بر عدم خروج این کشور از توافق اما سرانجام در 18م اردیبهشت ماه ترامپ طی سخنرانی که تنها یازده دقیقه به طول انجامید مسیر کشور خود را مشخص کرد و به گمانه زنی ها پایان داد.
وی در این سخنرانی با بیان اینکه واشنگتن از توافق هسته‌ای سال 2015 میلادی خارج می‌شود، تاکید کرد تحریم هایی که در چهارچوب این توافق لغو شده بودند را بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد. افزون بر آن وی از تصمیم آمریکا برای اعمال مجازات های سنگین اقتصادی علیه ایران سخن گفت و ناقضان این تصمیم ها را نیز با تنبیه سخت تهدید کرد.
رئیس جمهوری آمریکا در این سخنرانی اتهاماتی را به تهران نسبت داد که حمایت تهران از تروریسم بین المللی و بی ثبات کنندۀ منطقۀ خاورمیانه از آن جمله بود. اسرائیل و عربستان تنها موافقان تصمیم ترامپ بودند در حالی که مقامات اتحادیه اروپا و دیگر حامیان برجام ضمن تاکید بر پایبندی به برنامه جامع اقدام مشترک نسبت به تصمیم آمریکا ابراز تاسف کردند.
«بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر اسرائیل به دنبال انتشار خبر خروج آمریکا از برجام این تصمیم ترامپ را «تاریخی» و «شجاعانه» خواند و با ابراز خرسندی از این اقدام، بیان داشت « تهران پس از امضای این قرارداد نیز فعالیت های خود را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای متوقف نکرده بلکه به صورت پنهانی در حال ادامه آن بوده است.»
اما «فدریکا موگرینی» رئیس دیپلماسی اتحادیه اروپا ضمن اعلام حمایت اتحادیه از برجام بیان داشت که اتحادیه اروپا همچنان از منافع خود دفاع می کند. به گفته موگرینی از نظر اتحادیه اروپا برجام ادامه دارد و بروکسل از تبعات تحریم های آمریکا نگران است.
موگرینی همچنین خطاب به مردم ایران گفت «اجازه ندهید که هیچکس این توافق هسته‌ای را از بین ببرد». به عقیده وی برجام موفقیتی دیپلماتیک و بزرگ است که به همه نشان داده حتی اگر موانع بزرگ باشد باز هم می‌توان به یک راه حل دست یافت.
** ازسرگیری تحریم های ثانویه آمریکا در دو مرحله
با اعلام خروج آمریکا از برجام بار دیگر تحریم ها علیه ایران طی دو مرحله آغاز شد. دور نخست این تحریم ها از 15 خرداد به فرمان ترامپ به مرحله اجرا درآمد. رئیس جمهوری آمریکا ضمن امضای حکم اجرای تحریم ها علیه ایران، هدف از این سیاست ها را «وارد آوردن حداکثر فشار اقتصادی» به ایران اعلام کرد. در این مرحله از تحریم ها معامله دلار، ریال، طلا و فلزات گرانبها و همچنین صنعت خودرو و فروش هواپیما به ایران هدف قرار گرفت.
دور دوم تحریم ها نیز که از ١٣ آبان آغاز شد، صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه ای و بخش انرژی ایران در لیست قرار گرفت. در دور دوم تحریم ها که تحت عنوان «تحریم های ثانویه» شناخته شد، افراد و شرکت های طرف معامله ایران نیز در ذیل موارد تحریم قرار گرفتند این در حالی بود که آمریکا برای هشت کشور معافیت هایی در نظر گرفته بود.
** تدابیر اروپا برای خنثی سازی تحریم های آمریکا
تدابیر تروئیکای اروپا برای بی تاثیرسازی تحریم های آمریکا را می توان در 2 سازوکار خلاصه کرد؛ سازوکارهایی که هنوز به مرحله اجرا درنیامده اند؛ نخست کانال ویژه مالی اروپا (spv) و دیگری «اینستکس».
با وجود تلاش های آمریکا برای بی اثر کردن برنامه جامع اقدام مشترک اما حمایت های سیاسی از برجام همچنان ادامه داشت، تا جایی رهبران بروکسل در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل که طبق روال هر ساله در مهرماه برگزار شد، از «کانال ویژه مالی اروپا» (اس پی وی) به عنوان مهمترین راهکار خود برای دور زدن تحریم های آمریکا رونمایی کردند. سیاستی که به مرحله اجرا نرسیده و جزئیات زیادی نیز از آن منتشر نشد.
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در جریان جلسه هیات دولت که در آذر برگزار شد، در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه توافق ها درباره «اس پی وی» نهایی شده است، بیان داشت که به دلیل مانع تراشی های آمریکا به محض اطلاع از جزئیات، تا زمان نهایی و اجرایی شدن، جزئیات این برنامه محرمانه خواهد بود.
سه کشور اروپایی عضو برجام شامل آلمان، فرانسه و انگلیس که قرار بود تا میانه آبان ماه «سازوکار ویژه مالی» را به اجرا گذارند، با تاخیری چند ماهه بالاخره سازوکار مذکور را با سازوکار دیگری تحت عنوان اینستکس جایگزین کردند.
در بیانیه ای که وزرای امور خارجه این سه کشور عضو اتحادیه اروپا روز پنجشنبه (11 بهمن ماه) در خصوص آغاز به کار کانال ویژه مالی با ایران انتشار داد، آمده بود که «انگلیس فرانسه و آلمان در ادامه تعهد و تلاش های خود برای حفظ توافق هسته ای که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، به طور رسمی اعلام می‌کنند که ابزار حمایت از تبادلات تجاری راه اندازی شد.»
در ارتباط با اینستکس (Instrument in Support of Trade Exchanges) به معنای «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» لازم به یادآوری است که این سازوکار همچون برنامه ای برای دور زدن تحریم های ایالات متحده از راه تهاتر عمل می کند تا راه را برای مبادلات و همکاری شرکت های متوسط و کوچکی که پیوستگی اقتصادی کمتری با آمریکا دارند، بگشاید.
در این میان مشکل تعیین میزبان برای اجرای سازوکار مذکور نیز بر طرف شده و همزمان سه کشور بزرگ اتحادیه به تقسیم وظایف در این زمینه پرداخته اند. طوری که فرانسه میزبان اینستکس خواهد بود و گفته می شود در روزهای اخیر شرکتی با سرمایه سه هزار یورویی در فرانسه راه اندازی و به ثبت رسیده است.
در کنار میزبانی فرانسه، یک بانکدار برجسته آلمانی به نام «پر فیشر» نیز امور مدیریتی را عهده دار خواهد بود و در نهایت، انگلیس هم ریاست هیات نظارت بر نهاد مذکور را در اختیار دارد. این در حالی است که پیشتر اتحادیه اروپا برای تعیین میزبان سازوکار ویژه مالی با مشکل مواجه بود.
اما آنچه که از نگاه اروپایی ها باعث شد اینستکس به مرحله اجرا درنیاید، عدم تصویب الحاق ایران به «گروه ویژه اقدام مالی» (FATF) بود که دو لایحه از لوایح چهارگانه آن به تصویب رسید و بررسی دو لایحه دیگر به سال 98 موکول شد؛ رخدادی که نتیجه آن هر چه باشد بر سرنوشت اینستکس بی تاثیر نیست.
پژوهش**9242**1552
