خودنمایی یک درد مضاعف در اوضاع کرونایی 10-اسفند-99
تهران- ایرناپلاس- کرونا که خودنمایی کرد و دامنه‌اش سراسر کشور را فرا گرفت، تازه متوجه شدیم سواد رسانه‌ای چقدر مهم است و نبودش می‌تواند چه سرنوشت مرگباری رقم بزند.
به گزارش ایرناپلاس، با ایجاد و گسترش رسانه‌های سمعی و بصری، سواد رسانه‌ای به وجود آمد و با گسترش شبکه‌های اجتماعی، دارای مفاهیم و ابعاد گسترده‌تر و پیچیده‌تری شد. در واقع «سواد رسانه‌ای» یکی از انواع سوادهاست که بیشتر با سوادهای بصری، تحلیلی و اینترنتی در ارتباط است.
با گسترش روزافزون فناوری و دنیای ارتباطات روز به روز اهمیت و ضرورت آموزش این مفهوم خودنمایی می‌کند تا جایی که محمد سلگی رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره اهمیت این موضوع در گفت‌وگو با ایرنا گفته «در بحث سواد ارتباطی و رسانه‌ای و سلامت در دهه‌های گذشته بین وضعیت موجود و مطلوب‌مان هماهنگی وجود نداشته است. در این موارد باید از همین حالا هدف‌گذاری کرده و این سرفصل‌ها را به صورت اجباری در نظام آموزشی‌مان تدریس کنیم.»
اما به راستی آموزش سواد رسانه‌ای در میان اقشار محتلف مردم از مسئولان و مدیران گرفته تا خانواده‌ها چه ضرورتی دارد؟ سواد رسانه‌ای چگونه می‌تواند جامعه‌ای سلامت و همراه با تفکر انتقادی به همراه بیاورد؟
هوشمند و تعاملی شدن رسانه‌ها
مریم سلیمی دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر رسانه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: دوران رسانه‌ای، پیچیده، هوشمند و شخصی‌سازی شده و تعامل بیشتری در بستر انواع واقعیت‌ها در راه است.
به گفته این پژوهشگر، با عبور از مرحله شعار و نظر باید با اقدامات عملیاتی‌تر و با ارتقاء انواع سوادها و مهارت‌ها در شهروندان (در سنین و سطوح مختلف) آنها را آماده زندگی و مواجهه با این دوران کرد.
سلیمی درباره ضرورت آمورش سواد رسانه‌ای در میان اقشار مختلف مردم بیان کرد: رسانه‌ها در حال حرکت به سمت هوشمند و تعاملی‌تر شدن هستند. به طوری که رسانه‌ها به یاری هوش مصنوعی، ماشین‌های یادگیرنده، تحلیل داده‌ها و اطلاعات شخصی و ... قادر خواهند بود تا مبتنی بر علایق، سلایق، باورها، عقاید، تعصبات، تیپ و شخصیت‌شناسی، مسائل و عوامل روانشناختی و عاطفی را در بستر فرهنگی، عرفی، قومی، نژادی و... خاص هر فرد به تولید پیام‌هایی ویژه در بسته‌بندی ویژه و خاص اقدام کنند.
به گفته او این عمل باعث افزایش پذیرش فرد در برابر پیام‌های رسانه‌ای و کاهش مقاومت‌های احتمالی می‌شود.
بازنمایی و ترجمان مختلف از واقعیت در بسته‌بندی شخصی
این استاد علوم ارتباطات تاکید کرد: در شرایط کنونی توان تشخیص فردی کاهش یافته و به تقویت تفکر انتقادی در فرد و ارتقاء انواع سوادها و مهارت‌ها نیاز است تا فرد را از پذیرش صرف و انفعال خارج کند و او را به شهروندی آگاه، باسواد، مطلع و کنشگر در برابر رسانه‌ها تبدیل کند.
او افزود: واقعیت اینکه رسانه‌ها در چارچوب منافع مختلف خود روایتگر واقعیت هستند و مخاطبان و کاربران با بازنمایی و ترجمان مختلفی از واقعیت این‌بار در بسته‌بندی، طعم و مزه‌ای کاملاً شخصی با آن روبرو خواهند بود که این شرایط، هوشمندی و آگاهی بیشتری را طلب می‌کند.
این کارشناس رسانه اضافه کرد: هر بار که رسانه‌ها خود را به یاری تکنولوژی‌ها ارتقاء می‌دهند، در تعدد منابع، انبوه پیام‌ها، نگاه‌های ایدئولوژیک و رویکردهای گوناگون به دنبال اثرگذاری حداکثری هستند، آن هم در بستر انواع واقعیت‌هایی که در آینده بیشتر شاهد عمومی شدن آنها خواهیم بود. به همین دلیل لازم است مخاطبان و کاربران و به طور کلی شهروندان نیز خود را به یاری انواع روش‌ها، سوادها، مهارت‌ها ارتقاء دهند که این امر نیازمند آموزش و حمایت‌های لازم است.
چالش‌ها و راهکارهای سواد رسانه‌ای در ایران
این مدرس سواد رسانه‌ای در خصوص چالش‌ها و راهکارهای سواد رسانه‌ای در کشور گفت: به دلیل وجود برخی مشکلات، به آنچه که تا کنون در این حوزه رخ داده، نقدهایی وارد است. به ویژه آنکه سواد رسانه‌ای بیشتر در سطح شعار و نظر باقی مانده و کمتر جنبه عملیاتی یافته است.
وی افزود: اکنون بیش از هر زمان دیگری شهروندان به ارتقاء سواد رسانه‌ای و دیگر سوادها از جنبه عملیاتی نیاز دارند. بیان حرف‌های زیبا درباره اهمیت و ضرورت سواد رسانه‌ای جامعه و شهروندان، آنان را صاحب تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای نخواهد کرد.
به اعتقاد وی، سواد رسانه‌ای در ایران با چالش‌هایی در عمل روبروست. مسائلی مانند نبود ادبیات مفهومی بومی مشترک در حوزه سواد رسانه‌ای، نبود برنامه جامع آموزشی نظام‌مند از دوره پیش‌دبستانی تا دانشگاه، نبود متولی علمی ملی در حوزه سوادهای نوین در کشور، عدم ارزیابی و نظارت بر کیفیت آموزش‌های ارائه شده و خلاء چارچوب‌ها و سرفصل‌های آموزشی منطبق با برنامه‌ای جامع در این خصوص، عدم توسعه و روزآمدسازی دانش سواد رسانه‌ای همگام با تحولات جهانی این حوزه، تنزل و تقلیل جایگاه واقعی سواد رسانه ای نزد مخاطب یا کاربر عام و کم‌ارزش جلوه دادن درس سواد رسانه‌ای در واحدهای آموزشی در مقایسه با دروس تخصصی رشته‌های تحصیلی مختلف.
سلیمی به راهکارهای پیشنهادی برای رفع این موانع اشاره کرد و گفت: ضرورت تدوین برنامه جامع و عملیاتی آموزش سواد رسانه‌ای از پیش‌دبستانی تا دانشگاه، ایجاد سازمان متولی سواد رسانه‌ای و تهیه بسته آموزشی برای کمک به ارتقاء سواد رسانه‌ای خانواده‌ها از جمله این راهکارهاست.
این پژوهشگر ارتباطات با تأکید بر اینکه ارتقاء سوادهای نوین، بویژه در شرایط بحرانی کرونا باید همه‌گیر شود، افزود: تلاش‌هایی خوبی در نظام آموزش و پرورش و جامعه فرهنگیان و مدارس و در سطوح دانش‌آموزی صورت گرفته است اما با توجه به سرعت تحولات و حجم تغییرات، این تلاش‌ها کافی نیست.
سواد رسانه‌ای و کرونا
این استاد دانشگاه با بیان اینکه دوران کرونایی و شرایط بحرانی نشان داده که بهره‌مندی از سوادهای رسانه‌ای و خبری در این شرایط می‌تواند یاری‌گر افراد باشد، اظهارداشت: بدون سوادهای لازم، تشخیص سره از ناسره در خصوص منابع و خاستگاه آنها و نیز تولیدات رسانه سخت خواهد بود و جامعه را دچار سردرگمی و سرگردانی در بین انبوه پیام‌ها و اطلاعات گمراه کننده، اخبار و تصاویر جعلی و ... خواهد کرد.
سلیمی با تأکید بر لزوم مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها اظهارداشت: در این گونه شرایط ویژه باید رسانه‌ها مسئولانه‌تر عمل کرده و ضمن آگاهی‌بخشی، زمینه ارتقاء انواع سوادها را در مخاطبان ایجاد و به تاب‌آوری جامعه در برابر مشکلات و بحران‌ها کمک کنند.
