نقش تخریب بر چهره میراث دوران باستان آذربایجان غربی۶-مهر-۱۴۰۰
ارومیه- ایرنا- تخریب در قالب یادگاری نویسی بر آثار و بناهای میراثی، باستانی و جاذبه های گردشگری در آذربایجان غربی موضوعی است که همواره دغدغه دست اندرکاران، کارشناسان و دوستداران آثار تاریخی و میراث فرهنگی بوده است.
به گزارش ایرنا، همراه کاروانی شاداب صبح جمعه کوله بار سفر بسته و راهی اطراف شهر سنگی و کوهستانی ماکو در شمال آذربایجان غربی شدیم؛ شهری که با کاخ موزه سردار، قلعه قپان و دخمه سنگی فرهاد، دره مارها، قلعه سیاه و دهها اثر باستانی از دوران اورارتو ها تا عصر قاجار مشهور است.
تیم طبیعت دوست ما را به "بام فرهاد" می برد دخمه ای با دو اتاق که در دامنه یک تپه نه چندان مرتفع در چهار یا پنج کیلومتری ماکو در شمال آذربایجان غربی در مجاورت روستای سنگر واقع شده است، می برد.
جاده هموار و آسفالت و باغهای سیب و زردالو، یونجه، ذرت و نیزارها در اطراف، بیانگر کشاورزی بودن شغل اغلب اهالی روستای سنگر است.
آویشن و اسپند و درختچه های کوتاه قانقال نیز در این محوطه ها و بر دامنه این تپه باستانی در شمال آذربایجان غربی خودنمایی می کنند.
در نگاه نخست زیبایی این منطقه خستگی راه را از تن می زداید اما کمی که نزدیک تر و دقیق تر می شویم چشم با نوشته ها و یادگاریهای گردشگران ناآگاه بر در و دیوار این اثر باستانی اورارتویی عجین می شود، نوشته هایی که مثل زخم تن این دخمه تاریخی را خراشیده اند.
به گمانم این افراد که این چنین تن تاریخی این آثار را شکافته اند اطلاع کافی از اهمیت حفظ آثار باستانی ندارند در حالی که آثار تاریخی و فرهنگی نمادی از هویت، تمدن و تاریخ بلند و پرافتخار سرزمین مادری است.
طیبعت گردان کوله بارها را برزمین می گذارند اما در این سفربه جای خوراکی و کنسرو و غذا، قوطی های رنگ و قلم مو و دستمال و مواد حلال و تعدادی وسایل و ادوات دیگر از کوله ها خالی می شود، تیم با تقسیم کار هرکدام به سمتی می روند و شروع به کار و پاک کردن یادگاری ها روی دیوارهای این دخمه باستانی می کنند.
فلسفه سفر به بام فرهاد یا همان دخمه فرهاد آشکار می‌شود و اینکه عده ای یک روز تعطیل را برای صیانت و حفاظت از اصالت و زیبایی یک اثر اختصاص داده اند اهمیت نگهداری از این اثار را بیش از پیش نمایان می کند.
نقشهایی از نامها و دست نوشته های بازدیدکنندگان و رهگذران که با میخ و زغال بر چهره مظلوم این آثار ماندگار شده است پس از هشت ساعت کار سخت توسط دستان این افراد علاقمند به میراث تاریخی پاک می شود اما آثار آن کمابیش باقی می ماند.
عدم آگاهی سبب تخریب آثار تاریخی
طبق گفته های کارشناسان باستانشناسی تخریب آثار تاریخی و فرهنگی اشکال مختلف اعم از حفاری های غیرمجاز، مرمتهای ناشیانه و نوشتن یادگاری روی آثار را شامل می شود که اغلب ناشی از نا آگاهی است و این موضوع امروزه جلوه های ناپسند و آزار دهنده ای در افکار عمومی به خود گرفته است.
علی بیننده عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی همدان و باستانشناس است که بارها در این پاکسازی آثار تاریخی از دیوار نوشته ها شرکت داوطلبانه داشته و معتقد است که علت آسیب زدن به آثار باستانی و یادگاری نویسی روی آنها نا آگاهی است.
وی نیز بر فرهنگ سازی از دوران کودکی برای محفاظت از این آثار تاکید دارد و براین باور است که باید جوامع محلی آستین بالا بزنند و از میراث منطقه اعم از باستانی و طبیعی صیانت کنند.
بیننده با انتقاد از اینکه آموزشهایی در این زمینه وجود ندارد، افزود: آموزشهای پایه از دوران کودکی در این زمینه وجود ندارد و این آسیبی جدی بر پیکر آثار باستانی است.
طبق اظهارات وی مشارکت شورای هر روستا و مناطق همجوار این آثار تاریخی در محافظت و مراقبت امری اجتناب ناپذیر است چرا که یگان حفاظت و میراث فرهنگی به تنهایی قادر به مدیریت موضوع تخریب آثار چه از نظر حفاریها و چه از نظر نوشتن روی دیوارها و حکاکی نخواهد بود.
وی می گوید: این موضوع منحصر به شهرستان ماکو و یا ایران نیست و در سراسر دنیا این افراد که "وندال" نامیده می شوند و این اقدام که به "وندالیسم" مشهور است، رخ می دهد.
به نظر این باستان شناس در نوشتن یادگاری بر آثار تاریخی مهمترین علت تمایل افراد به دیده شدن است و اینکه تابلویی در این مکان برای یادگاری نوشتن نصب شود تا فرهنگ تقویت نشود کاری موقتی و اقدامی بی ثمر است.
به گزارش ایرنا، تخریبگری یا "وندالیسم" نوعی تخریب ارادی اموال به صورتی تکرارشونده، مستمر و با انگیزه خاص تعریف می‌شود بگونه‌ای که وندالها از تخریب، شکستن و ایجاد بی‌نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تاسیسات عمومی ابراز مسرت می‌کنند.
به عقیده جامعه شناسان نظارت و کنترل نداشتن کافی از دلایل مهم بروز وندالیسم است، آموزش باکیفیت، ایجاد بستری برای تخلیه درست هیجانات روانی و مشارکت دادن افراد در مسائل اجتماعی به بهبود جامعه از نظر بروز پدیده وندالیسم کمک خواهد کرد.
تخریب آثار تاریخی نباید در رسانه ها نمایش داده شود
همه بخاطر داریم که از کودکی پای کارتونهای مختلفی از جزیره گنج گرفته تا سند باد می نشستیم و با دیدن کوزه های گنجی که از دل قلعه های تاریخی بیرون می امدند هیجان زده می شدیم و این خاطرات هرگز از ذهن ما بیرون نمی رود.
تبلیغات منفی در برنامه های تلویزیونی که کودکان می بینند دلیلی منفی است که آنان را در بزرگسالی به سوی یافتن گنج در محوطه های قدیمی و باستانی به سوی این مناطق سوق می دهد علاوه برصدمه های فراوان به این آثار ارزشمند گاهی افراد جان خود را هم در این مسیر از دست می دهند.
اینها صحبتهای یکی از اهالی روستای تاریخی سنگر ماکوست که در این پاکسازی مشارکت دارد و با دستمال مشغول سابیدن نوشته های روی دیوار است.
رضا قنبری معتقد است که تخریب آثار تاریخی به شدت در ماکو و مجموعه تاریخی سنگر درحال انجام است حتی گاهی به شکل حفاری با دریل و سایر ابزارهای حکاکی که در داخل بام فرهاد مشهود است و گاهی به شکل یادگار نویسی و گاهی به اشکال دیگر می‌توان شاهد این حرکت ناشایست ضد فرهنگی بود.
قنبری با بیان اینکه نوشتن یادگاری روی دیوار آثار تاریخی و یا داخل این آثار جلوه نازیبایی به میراث باستانی می بخشد، گفت: پنج یا شش سال قبل در این محوطه تاریخی روستاییان اقدام به نگهداری گوسفند می کردند که جلوه بسیار نا زیبایی در این مکان ایجاد کرده بود.
وی با انتقاد از مدیران منطقه آزاد ماکو معتقد است که ناآشنایی مدیران اجرایی این شهرستان با صنعت گردشگری به اقتصاد محلی و کلان ضربه مهلکی وارد می کندچرا که در صورت آشنایی با کارکردهای صنعت گردشگری اهتمام بیشتری بر صیانت از آثار تاریخی با تعیین حریم و قرق انجام می دادند و اجازه نمی دادند حتی خطی بر روی دیوار دخمه فرهاد بیافتد.
تیشه افراد ناآگاه بر ریشه آثار تاریخی ماکو
عکاس گروه که تصاویر این همت فرهنگی و تکاپوی بی ادعا را ثبت می کند ناراحت از این همه زخم حکاکی بر پیکر بام فرهاد می‌گوید: ای کاش قانون در اینجا اعمال می شد و هر کسی این آسیبها را بر این آثار زده مجازات می شد.
اکبر رفاهی با بیان اینکه خلا بزرگی در زمینه فرهنگ سازی در صیانت و نگهداری از این آثار وجود دارد ادامه می دهد: سکوت مجریان قانون درباره این افراد ازار دهنده است چرا که هرگونه تخریب و تعرض به آثار تاریخی جرم محسوب می شود و یادگاری نویسی نیز نوع بارز تخریب و جرم است.
وی درباره زیرساختهای گردشگری و کمبود آن در این محوطه تاریخی هم گلایه مند است، طبق گفته های این عکاس بام فرهاد دارای سرویس بهداشتی و حتی آبگرمکن خورشیدی بود که به علت عدم محافظت به سرقت رفته است.
علی حسینی عضو یکی از سمنهای میراث فرهنگی ماکو در این عملیات پاکسازی معتقد است دو گروه در این پدیده مذموم نقش دارند، یک گروه به صورت ناآگاهانه اقدام به این عمل می کنند یعنی در واقع از عواقب رفتار خود بی خبرند و اما گروه دوم آگاهانه و مغرضانه دست به چنین عملی می زنند و قصدشان آسیب رساندن است.
وی افزود: گروه نخست را می توان با آموزش و فرهنگ سازی هدایت کرد ولی آموزش گروه دوم تاثیر مطلوبی به دنبال ندارد لذا با توجه به اینکه این افراد دچار اختلالات شخصیتی هستند باید درمان شوند.
وی بر اینکه برخورد قهری با هیچکدام از این دو گروه تاثیر بلندمدت و مطلوبی ندارد تاکید و بیان کرد: معتقدم پیشگیری به برخورد قهری ارجحیت دارد اما در کنار آن جلوگیری از تخریبگری مطابق قوانین باید مورد نظر مسوولان باشد.
نیازمند تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی و آموزشهای فرهنگی هستیم
کارشناسان و جوامع محلی معتقدند آموزش مستقیم یا غیرمستقیم به مردم برای درمان برخی از ناهنجاریهای اجتماعی و فرهنگی راهکاری است که باید در دستور کار سازمانهای دوستدار میراث فرهنگی قرار گیرد اما در کنار آموزش همگانی، برای افرادی که به هر علتی از این آموزشها دور مانده اند یا تاثیر نگرفته اند باید راهکارهایی به منظور هدایت تمایلات درونی آنان در مسیر درست ارائه کرد.
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ماکو در این باره معتقد است مشکل اساسی در تخریب آثار تاریخی در عدم وجود آموزشهای زیربنایی در زمینه مراقبت و صیانت از آثار تاریخی است.
علی خورابلو معتقد است: در پاکسازی با حلالها هر چه قدر هم دقت به خرج داده شود باز آسیبهایی به آثار می رسد و با نصب تابلوهای بزرگ در کنار بناها و آثار باستانی می توان از یادگاری نویسی و کنده کاری جلوگیری کرد.
براساس گفته های وی، نوشتن یادگاری در فضاهای تاریخی پدیده مذمومی است که تاسف علاقه مندان به میراث فرهنگی را به دنبال دارد و مقابله با تخریب آثار تاریخی یا همان اصطلاح "وندالیسم" چه با حفاری و چه با روشهای دیگر نیازمند تامین نیروی بیشتر است.
وی با بیان اینکه پراکندگی و تعداد بالای آثار و وسعت زیاد مناطق باستانی در شهرستان ماکو، چالدران و شوط در شمال آذربایجان غربی موجب شده تا نیروی انتظامی و هنگ مرزی هم وارد عرصه همکاری شوند، گفت: در غیر این صورت صدمات جبران ناپذیری براین آثار وارد می شود.
طبق گفته های وی، نباید آموزش درباره تاریخ نیاکان و مکان زندگی افراد و ارزشمندی آن در دروس دانشگاهی خلاصه شود و در این زمینه یک بازنگری در دروس ابتدایی و متوسطه می تواند کمک شایسته ای به انتقال مفاهیم به کودکان و نوجوانان داشته باشد.
وی با بیان اینکه شهرستان ماکو حدود ۹۰ اثر تاریخی در دل خود جای داده است، گفت: اعتبارات این شهرستان برای حفاظت و مرمت بسیار اندک است و امسال به سه میلیارد ریال هم برای مرمت ۲۰ اثر تاریخی که به شدت نیازمند مرمت هستند نمی رسد.
به گزارش ایرنا در شمال آذربایجان غربی و هفت کیلومتری شمال غربی شهر ماکو در نزدیکی روستای سنگر، دخمه ای سنگی تعبیه شده که پیش‌بینی می‌شود مربوط به اقوام اورارتو بوده و متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است.
دخمه فرهاد، شامل دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده‌است و با راه پله ای سنگی به کوه متصل می‌شود و به زبان محلی (ترکی) به آن خانه فرهاد (فرهاد دامی) می‌گویند.
در ورودی آن تقریباً یک و نیم متر در دو متر و اتاق‌ها یکی بزرگ (تقریباً ۴*۳) و دیگری کوچکتر (تقریباً ۲*۲) است؛ که با دری۱ *۱٫۵ متری به هم متصلند.
بر روی دیواره‌ها طاقچه‌هایی تراشیده شده‌است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می‌شده‌است.
اطلاعات زیادی از تاریخچه این اثر در دست نیست ولی مردم محلی آنرا به فرهاد مرد عاشق‌پیشه که بخاطر رسیدن به معشوقهٔ خود و بنا به خواست او این دخمه سنگی را در دل صخره تراشیده‌است.
