نگاهی به تاریخ مطبوعات/
سر نخ روزنامه‌های ایرانی به
کجا می‌رسد؟ 13فروردین-97
نخسستن روزنامه ایرانی بیش از ۱۴۰ سال پیش در روزگاری
که فارسی‌نگاری مطبوعاتی در جهان در ششمین دهه حیات بود و نزدیک به ۳۰ نشریه فارسی در خارج از مرزهای ایران منتشر می‌شد، پا به عرصه وجود گذاشت.
به گزارش ایسنا، عمر مطبوعات ایران از سال ۱۲۵۲ قمری، با انتشار پیش شماره نخستین نشریه ادواری آغاز شد. بنیان‌گذار این
نشریه بی‌نام که اغلب از آن با عنوان‌های «کاغذ اخبار»، «اخبار»، «اخبار و وقایع
شهر»، «اخبار شهر»، «نشریه میرزا صالح»، «روزنامه بی‌نام» و «اولین روزنامه ایرانی
یاد می‌شود»، میرزا محمدصالح شیرازی کازرونی بود.
این روزنامه که ترتیب انتشار آن ماهانه بود و از نظر محتوا جزو نشریه‌های
خبری قرار می‌گرفت، در چهار صفحه با قطع ۴۰*۲۴ منتشر می‌شد. صفحه
اول و چهارم آن سفید بود و مطالبش در یک روی کاغذ در صفحه‌های دوم و سوم به چاپ می‌رسید.
به نظر می‌رسد که چون برخی از نسخه‌های آن دیوارکوب می‌شد این شیوه را برگزیده
بودند. تنها تصویر این نشریه، نشان دولتی ایران بود و همچنین تیترهای این نشریه
با خط نسخ و متن آن با خط نستعلیق خوش‌نویسی می‌شدند و چاپ آن نیز سنگی بود.
البته در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، تعداد نشریات داخلی افزایش پیدا کرد و
در واقع می‌توان گفت که بنیاد روزنامه‌نگاری فارسی را در عهد ناصری امیرکبیر
گذاشت. دومین سالی که ناصرالدین شاه بر تخت سلطنت تکیه زد، میسیونرهای آمریکایی
برای انتشار روزنامه‌ای در ارومیه درخواست مجوز کردند که با موافقت شاه قاجار
دومین نشریه ایرانی به نام «زاهر یرادی باهرا» به معنای اشعه روشنایی منتشر شد.
حدود یک سال بعد، یعنی در سومین سال از سلطت ناصرالدین شاه و صدارت
امیرکبیر (۱۲۶۷ ق)، سومین نشریه ایران با عنوان «اخبار
دارالخلافه طهران» و از شماره دوم با عنوان روزنامه «وقایع اتفاقیه» پا گرفت. هدف
امیرکبیر از انتشار این روزنامه تربیت و آگاهی مردم ایران و مقابله با شایعه‌سازان
بود. او به مباشران روزنامه توصیه کرده بود که اطلاعات درست به خوانندگان بدهند تا
رضایت‌شان جلب شود تا به روزنامه اعتماد پیدا کنند.
این روزنامه در شماره اول تنها در شهر تهران منتشر و توزیع شد و از شماره
دوم با عنوان «وقایع اتفاقیه» در سطح کشور توزیع شد. به گفته برخی از پژوهشگران
تاریخ مطبوعات، این روزنامه در دوران صدارت امیرکبیر مشوق تولید داخلی بوده است.
فرید قاسمی، پژوهشگر و روزنامه‌نگار در کتاب «تاریخ مطبوعات ایران» در این باره
گفته است که «دولت مقرراتی وضع می‌کرده که تولیدکنندگان داخلی ترغیب شوند و
روزنامه‌نگاران نیز مروج تولیدکنندگان بوده‌اند. از دیگر ویژگی‌های روزنامه در
دوره امیر، اشاره به نوع برخورد حکومتگران با روزنامه‌نگاران کشورهای دیگر است. در
روزنامه‌های آن عهد یادآور شده‌اند که در ولایات فرنگستان قانون آزادی روزنامه‌نویسان
برقرار است و کسانی که زیاد از قانون خودشان بیرون رفته‌اند به عدالتخانه برده‌اند.»
بعد از قتل امیرکبیر، سرنوشت روزنامه «وقایع اتفاقیه» هم دستخوش تغییراتی
شد و پس مدتی، نه تنها محتوا، بلکه حتی نام آن نیز تغییر کرد. گفته می‌شود که خبر
قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان نیز به دور از واقعیت آنچه رخ داد، در این روزنامه
روایت شد.
نسخه‌ای از روزنامه
«وقایع اتفاقیه»
امیر کبیر درباره این روزنامه گفته بود «عوام نمی‌دانند که مصرف و حسن این
وقایع اتفاقیه در چیست؛ یا خیال می‌کنند که دیوانیان عظام شروع به این کرده‌اند به
جهت منافع و مداخل. لکن این‌طور نیست و نباید باشد. این اخبار چیزی است. این‌ها به
جهت تربیت خلق است و اینکه این‌ها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع
خاص و عام و مقتضیات عصر عالِم باشند؛ و اینکه تا روزی که من هستم نمی‌شود که این
اطلاع به عامه نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی
ایشان تعیین شده، به این‌ها برسد و به دیگران نرسد».
