جای خالی
حقوق کودکان در طراحی فضای شهری9بهمن-97
تهران- ایرنا- با افزایش روحیه فردگرایی
و انزوا طلبی کودکان و به اصطلاح گذراندن دوران کودکی تصنعی که بخشی از آن ناشی از
رشد فناوری ها و زندگی شهری است، توجه به حقوق کودکان در فضاهای عمومی و فراهم
آوردن زیرساخت های آن، بیش از گذشته مورد تاکید قرار گرفته است.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های
خبری ایرنا، فعالیت های کودکان همواره در زمان ها و مکان های مختلف متفاوت و متنوع
بوده است. امروزه در شهرها مراکز و نهادهای مختلفی به روش های گوناگون به مراقبت
از کودکان می پردازند. اگرچه گاهی اوقات مانع از انتخاب آزادانه آن ها در چگونگی
گذران اوقاتشان می شود.
به گفته صاحبنظران، امروزه در طراحی فضای شهری از نیازهای کودکان غفلت شده است. گسترش ساختمان های بلند مرتبه، کاهش روابط همسایگی، کاهش فضای سبز و پارک ها و ... همگی باعث شده اند که کودکان از فضاهای عمومی رانده شوند و شهر فقط مکانی برای بزرگسالانی باشد که به کار و کسب درآمد می پردازند. این در حالی است که ایجاد محیطی مناسب برای رشد کودک و آشنایی با نیازهایش، زمینه رشد درست شخصیتی و تربیتی اش را به عنوان نسلی سالم که عامل پیوند دهنده گذشته و آینده است را فراهم می کند.
** اصل 31 کنوانسیون حقوق کودک
با توجه به اینکه آموزش، استراحت، تفریح، بازی و فعالیت های خلاق، حق هر کودک است، بنابراین باید شرایط مناسبی ایجاد کرد تا کودکان بتوانند محیط و طبیعت اطراف خود را بشناسند و برای حفظ محیط زیست تلاش کنند. کودکان حق دارند از هویت فرهنگی، زبان، ارزش های ادبی و ملی کشور خود مراقبت کنند و آنها را پاس بدارند. اگرچه در تعالیم دینی در موارد متعددی بر تکریم کودکان و رعایت حق بازی و کودکی کردن آنها تاکید شده است اما در مجامع بین المللی از سال 1989 کنوانسیون حقوق کودک به طور جدی به مساله حقوق کودکان پرداخته و کشور ما نیز در اول اسفند ماه 1372 شمسی نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی، به این کنوانسیون ملحق شد.
اوقات فراغت و سرگرمی از جمله اموری است که در این کنوانسیون مطرح شده و بر اساس ماده 31 کنوانسیون، حکومت ها باید حق بازی و سرگرمی را برای کودک به رسمیت بشناسند. حکومت ها باید امکانات مناسب را برای انجام فعالیت های فرهنگی و هنری و همچنین فراغت و سرگرمی فر اهم کنند. اما سووالی اینجا مطرح می شود که آیا به راستی در طراحی فضای شهری ما، به این حق کودکان توجه شده است؟
پر واضح است که فضای شهرهای ایران برای حضور افراد جامعه به خصوص گروه آسیب پذیر چون کودکان چندان مناسب نیست. از نبود امنیت و ایمنی لازم گرفته تا کمبود فضای سبز و بازی و آلودگی های مختلف و سلطه خودروها بر شهر، همگی دست به دست هم داده اند تا کودکان را از فضاهای شهری برانند. به عبارتی باید گفت فضای شهری امکان کسب تجربه را از کودکان گرفته اند و به همین دلیل کم کم کودکان را به سمت وسایل دیجیتالی و بازی های انفرادی ونیز انزوا طلبی و گوشه نشینی سوق یافته اند.
** نتایج یک پژوهش
در این زمینه پژوهش های مختلفی انجام شده است که از جمله آنها پژوهشی در خصوص ظرفیت های فیزیکی و اجتماعی محله و فعالیت های فراغتی کودکان 10 تا 12 ساله تهران است که در سال 1395 انجام شده است. در این پژوهش میانگین فعالیت های کودکان در چهار بعد مکان فعالیت، سطح فعالیت فیزیکی، زمان فعالیت و ثبات نشان داد که فعالیت های داخل خانه کودکان بیش از سایر فعالیت ها بوده است. به طوری که با افزایش ظرفیت های فیزیکی و اجتماعی فعالیت خارج از خانه کودکان افزایش می یابد.
کودکان که در گذشته بیشتر در فضاهای عمومی حضور داشتند. اینک در دوره جدید بیش از هر چیز تحت نظارت و کنترل هستند. به عبارتی باید گفت موقعیت کودکان در محیط های شهری رو به زوال است. ترس از ناامنی و عدم تناسب فضای باز شهری آنها را مجبور به عقب نشینی از فضاهای عمومی به فضاهای خصوصی و به درون خانه ها کرده است.
** تاثیر فضاهای شهری کودکان بر وضعیت روحی کودکان
درباره رابطه فضای کلانشهرها با وضعیت روحی کودکان باید به این امر اشاره کرد که به همان اندازه که کلانشهرها می توانند جذاب باشند و دسترسی انسان ها را به منابع مختلف رفاهی، اطلاعاتی، فرهنگی و ... میسر سازند، به همان اندازه نیز قادر هستند جدایی انسان ها و به ویژه کودکان را از طبیعت به همراه آورند که نتیجه این امر افزایش روحیه فرد گرایی و انزوا طلبی در کودکان است.
بنابراین در تاثیر فضاهای شهری بر رشد کودکان باید گفت کودکانی که به دور از طبیعت و صرفا در محیط های مصنوعی رشد می کنند، بتدریج رفتارهای خشونت آمیز پیدا کرده و روز به روز بر تنش های عصبی آنها افزوده می شود و این امر نوعی تهدید برای آنها و جامعه محسوب می شود.
از جمله پیامدهای کمبود فضا این است که کودکان در محیط هایی رشد می کنند که احساس خوشایندی نسبت به آنها ندارند. در چنین وضعیتی کودکان به جای تجربه محیط شهر و کسب تجربه از آنها در جستجوی تخیل ها و تقلید از تلویزیون و بازی های کامپیوتری هستند. در واقع آنها در دنیای کودکی تصنعی که بزرگسالان ایجاد کرده اند رشد و پرورش می یابند.
** نقش شهرداری در طراحی فضای شهری
با توجه به اینکه طراحی فضاهای شهری و نیز زیبا سازی محیط پیرامون از جمله وظایف شهرداری محسوب می شود انتظار می رود به فضاهای خاص کودکان نظیر مدارس، کودکستان ها و پارک ها توجه ویژه ای شود و با ایجاد فضاهایی مناسب، منبعی برای علاقه مند ساختن کودکان و جذابیت برای آنها باشند. باید گفت، امروزه شهرداری ها بیش از گذشته بایستی به علاقه ها و توجهات طیف های مختلف سنی خصوصا کودکان توجه کرده و برآورده کردن نیازها و خواسته های این گروه سنی را بیش از پیش در اولویت کاری خود قرار داده اند.
** شهر دوستدار کودک به عنوان تدبیری مناسب برای کودکان
از جمله مواردی که امروزه شهرداری ها مصرانه در حال پیگیری آن هستند، احداث شهرهای دوستدار کودک است. منظور از شهر دوستدار کودک، شهری است که در آن خواسته های کودکان در اولویت قرار می گیرد و شرایط اجتماعی، فرهنگی و معماری شهر همسو با نیازهای آنهاست و حقوق کودکان در سیاست ها، قوانین و شرایط اجتماعی و فرهنگی آن منعکس می شود.
این رویکرد شهر را به سمتی سوق می دهد که در آن کودکان نقش موثری در مورد محیط زندگی خود داشته و نظرات آنها در تصمیمات شهری لحاظ می شود.
مطالعه و زمینه سازی شهرهای دوستدار کودک در اروپا به ویژه از سال های 1980 میلادی به بعد مورد مورد توجه قرار گرفته است. عمده این تلاش ها در راستای تخصیص حقوق شهروندی به کودکان و رسیدگی به خواسته ها و نیازهای آنها بوده است. برای نخستین بار شهر دوستدار کودک در سال 2007 در استرالیا ایجاد شد و سپس در کشورهای مختلف به تبعیت از استرالیا نمونه هایی ساخته شد. بطوریکه این الگو در سال 1389 نیز وارد ایران شد و شهر اوز در استان فارس برای نخستین بار به عنوان شهر دوستدار کودک معرفی شد.
به هر صورت ایجاد شهر دوستدار کودک ، نیازمند بودجه ای مناسب و همکاری و هماهنگی نهادهای مختلف است.
به گفته صاحبنظران، امروزه در طراحی فضای شهری از نیازهای کودکان غفلت شده است. گسترش ساختمان های بلند مرتبه، کاهش روابط همسایگی، کاهش فضای سبز و پارک ها و ... همگی باعث شده اند که کودکان از فضاهای عمومی رانده شوند و شهر فقط مکانی برای بزرگسالانی باشد که به کار و کسب درآمد می پردازند. این در حالی است که ایجاد محیطی مناسب برای رشد کودک و آشنایی با نیازهایش، زمینه رشد درست شخصیتی و تربیتی اش را به عنوان نسلی سالم که عامل پیوند دهنده گذشته و آینده است را فراهم می کند.
** اصل 31 کنوانسیون حقوق کودک
با توجه به اینکه آموزش، استراحت، تفریح، بازی و فعالیت های خلاق، حق هر کودک است، بنابراین باید شرایط مناسبی ایجاد کرد تا کودکان بتوانند محیط و طبیعت اطراف خود را بشناسند و برای حفظ محیط زیست تلاش کنند. کودکان حق دارند از هویت فرهنگی، زبان، ارزش های ادبی و ملی کشور خود مراقبت کنند و آنها را پاس بدارند. اگرچه در تعالیم دینی در موارد متعددی بر تکریم کودکان و رعایت حق بازی و کودکی کردن آنها تاکید شده است اما در مجامع بین المللی از سال 1989 کنوانسیون حقوق کودک به طور جدی به مساله حقوق کودکان پرداخته و کشور ما نیز در اول اسفند ماه 1372 شمسی نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی، به این کنوانسیون ملحق شد.
اوقات فراغت و سرگرمی از جمله اموری است که در این کنوانسیون مطرح شده و بر اساس ماده 31 کنوانسیون، حکومت ها باید حق بازی و سرگرمی را برای کودک به رسمیت بشناسند. حکومت ها باید امکانات مناسب را برای انجام فعالیت های فرهنگی و هنری و همچنین فراغت و سرگرمی فر اهم کنند. اما سووالی اینجا مطرح می شود که آیا به راستی در طراحی فضای شهری ما، به این حق کودکان توجه شده است؟
پر واضح است که فضای شهرهای ایران برای حضور افراد جامعه به خصوص گروه آسیب پذیر چون کودکان چندان مناسب نیست. از نبود امنیت و ایمنی لازم گرفته تا کمبود فضای سبز و بازی و آلودگی های مختلف و سلطه خودروها بر شهر، همگی دست به دست هم داده اند تا کودکان را از فضاهای شهری برانند. به عبارتی باید گفت فضای شهری امکان کسب تجربه را از کودکان گرفته اند و به همین دلیل کم کم کودکان را به سمت وسایل دیجیتالی و بازی های انفرادی ونیز انزوا طلبی و گوشه نشینی سوق یافته اند.
** نتایج یک پژوهش
در این زمینه پژوهش های مختلفی انجام شده است که از جمله آنها پژوهشی در خصوص ظرفیت های فیزیکی و اجتماعی محله و فعالیت های فراغتی کودکان 10 تا 12 ساله تهران است که در سال 1395 انجام شده است. در این پژوهش میانگین فعالیت های کودکان در چهار بعد مکان فعالیت، سطح فعالیت فیزیکی، زمان فعالیت و ثبات نشان داد که فعالیت های داخل خانه کودکان بیش از سایر فعالیت ها بوده است. به طوری که با افزایش ظرفیت های فیزیکی و اجتماعی فعالیت خارج از خانه کودکان افزایش می یابد.
کودکان که در گذشته بیشتر در فضاهای عمومی حضور داشتند. اینک در دوره جدید بیش از هر چیز تحت نظارت و کنترل هستند. به عبارتی باید گفت موقعیت کودکان در محیط های شهری رو به زوال است. ترس از ناامنی و عدم تناسب فضای باز شهری آنها را مجبور به عقب نشینی از فضاهای عمومی به فضاهای خصوصی و به درون خانه ها کرده است.
** تاثیر فضاهای شهری کودکان بر وضعیت روحی کودکان
درباره رابطه فضای کلانشهرها با وضعیت روحی کودکان باید به این امر اشاره کرد که به همان اندازه که کلانشهرها می توانند جذاب باشند و دسترسی انسان ها را به منابع مختلف رفاهی، اطلاعاتی، فرهنگی و ... میسر سازند، به همان اندازه نیز قادر هستند جدایی انسان ها و به ویژه کودکان را از طبیعت به همراه آورند که نتیجه این امر افزایش روحیه فرد گرایی و انزوا طلبی در کودکان است.
بنابراین در تاثیر فضاهای شهری بر رشد کودکان باید گفت کودکانی که به دور از طبیعت و صرفا در محیط های مصنوعی رشد می کنند، بتدریج رفتارهای خشونت آمیز پیدا کرده و روز به روز بر تنش های عصبی آنها افزوده می شود و این امر نوعی تهدید برای آنها و جامعه محسوب می شود.
از جمله پیامدهای کمبود فضا این است که کودکان در محیط هایی رشد می کنند که احساس خوشایندی نسبت به آنها ندارند. در چنین وضعیتی کودکان به جای تجربه محیط شهر و کسب تجربه از آنها در جستجوی تخیل ها و تقلید از تلویزیون و بازی های کامپیوتری هستند. در واقع آنها در دنیای کودکی تصنعی که بزرگسالان ایجاد کرده اند رشد و پرورش می یابند.
** نقش شهرداری در طراحی فضای شهری
با توجه به اینکه طراحی فضاهای شهری و نیز زیبا سازی محیط پیرامون از جمله وظایف شهرداری محسوب می شود انتظار می رود به فضاهای خاص کودکان نظیر مدارس، کودکستان ها و پارک ها توجه ویژه ای شود و با ایجاد فضاهایی مناسب، منبعی برای علاقه مند ساختن کودکان و جذابیت برای آنها باشند. باید گفت، امروزه شهرداری ها بیش از گذشته بایستی به علاقه ها و توجهات طیف های مختلف سنی خصوصا کودکان توجه کرده و برآورده کردن نیازها و خواسته های این گروه سنی را بیش از پیش در اولویت کاری خود قرار داده اند.
** شهر دوستدار کودک به عنوان تدبیری مناسب برای کودکان
از جمله مواردی که امروزه شهرداری ها مصرانه در حال پیگیری آن هستند، احداث شهرهای دوستدار کودک است. منظور از شهر دوستدار کودک، شهری است که در آن خواسته های کودکان در اولویت قرار می گیرد و شرایط اجتماعی، فرهنگی و معماری شهر همسو با نیازهای آنهاست و حقوق کودکان در سیاست ها، قوانین و شرایط اجتماعی و فرهنگی آن منعکس می شود.
این رویکرد شهر را به سمتی سوق می دهد که در آن کودکان نقش موثری در مورد محیط زندگی خود داشته و نظرات آنها در تصمیمات شهری لحاظ می شود.
مطالعه و زمینه سازی شهرهای دوستدار کودک در اروپا به ویژه از سال های 1980 میلادی به بعد مورد مورد توجه قرار گرفته است. عمده این تلاش ها در راستای تخصیص حقوق شهروندی به کودکان و رسیدگی به خواسته ها و نیازهای آنها بوده است. برای نخستین بار شهر دوستدار کودک در سال 2007 در استرالیا ایجاد شد و سپس در کشورهای مختلف به تبعیت از استرالیا نمونه هایی ساخته شد. بطوریکه این الگو در سال 1389 نیز وارد ایران شد و شهر اوز در استان فارس برای نخستین بار به عنوان شهر دوستدار کودک معرفی شد.
به هر صورت ایجاد شهر دوستدار کودک ، نیازمند بودجه ای مناسب و همکاری و هماهنگی نهادهای مختلف است.
