از مشکلات خانه نشینی تا نداشتن پس انداز و فروختن طلا در دوران کرونا 11-مرداد-99
به دنبال شیوع ویروس کرونا و تاثیر احتمالی آن بر نهاد خانواده، انجمن جامعه‌شناسی ایران با همکاری معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری ارزیابی از مسائل خانواده‌ها در دوره اول خانه‌نشینی ناشی از کرونا (اسفند ۹۸ تا نیمه اول فروردین ۹۹) در ۵۸ شهر کشور انجام داده که بخشی از این گزارش نشان می‌دهد که درجه‌ای از ساختار و کارکردهای معمول خانواده در دوران قرنطینه تغییر یافته و عوارض و پیامدهایی برای هر یک از اعضای خانواده داشته و شاید همه‌گیری این ویروس، خانواده را بیش از سایر نهادها تحت تاثیر قرار داده است.
سیامک زندرضوی- مدیراجرایی طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن ارائه توضیحاتی درباره تاثیر این شرایط بر نهاد خانواده و با بیان اینکه بیماری کرونا در ایران مانند سایر کشورها نه تنها سیستم پزشکی که سایر حوزه‌های جامعه را تحت تاثیر قرار داده است، گفت: بیماری کرونا تاثیراتی فراتر از امر پزشکی و بهداشتی از خود برجا گذاشته و وارد زندگی روزمره مردم شده و زندگی خانوادگی، روابط اجتماعی و فعالیت‌های اقتصادی آنها را تحت تاثیر قرار داده است که یکی از حوزه‌هایی که تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته، خانواده است.
وی معتقد است که با توجه به اعمال محدودیت رفت و آمد و تأکید بر قرنطینه خانگی از اسفندماه ۱۳۹۸، برخی کارکردهای خانواده در دوران قرنطینه تغییر یافته و عوارض و پیامدهایی برای هر یک از اعضای خانواده داشته و شاید بتوان گفت که همه‌گیری ویروس کرونا، خانواده را بیش از سایر نهادها تحت تاثیر قرار داده است.
مدیر اجرایی طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران در ادامه درباره نتایج تحقیق انجام شده تحت عنوان "مسائل خانواده‌ها در دوران کرونا" که در ۵۸ شهر صورت گرفته توضیحاتی ارائه داد و افزود: فکر اولیه انجام تحقیق در روزهای قرنطینه خانگی و در جلسه اسکایپی کمیته دفاتر انجمن، طرح و بعد از تایید آن توسط اعضای کمیته، مقرر شد که با استفاده از ظرفیت بالقوه دفاتر انجمن که در پی تفاهم‌نامه با معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری گسترش بیشتری یافته، ارزیابی سریع از وضعیت کرونا در خانواده و تاثیر آن و پیامدهای خانه‌نشینی در خانواده‌ها صورت گیرد. روش کار مبتنی بر جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از، مصاحبه تلفنی و اینترنتی با افراد مطلع کلیدی، مسئولان دولتی، خبرنگاران، اعضای سمن‌ها و خانواده‌ها و نیز انجام بحث‌های گروهی مجازی و تحلیل محتوی این مصاحبه بود. این پژوهش در میان ۸۰۰ پاسخگو شامل ۳۸۰ زن و ۴۲۰ مرد، در دو هفته آخر فروردین و دو هفته اول اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ انجام شده است.
وی در ادامه ضمن ارائه توضیحاتی درباره جزئیات نتایج این تحقیق بیان کرد: مطابق با نظر پاسخگویان متوسط تعداد اعضای خانوار ۳.۵ نفر بوده، به این صورت که پاسخگویان غالبا خانواده‌های شهری بین سه تا چهار نفر جمعیت داشته‌اند. تحصیلات مصاحبه‌شوندگان در طیف گسترده‌ای از بی‌سواد تا دکتری را شامل می‌شده است و از نظر سنی ۱۶ تا ۶۰ ساله بوده‌اند. وضع فعالیت‌ها و وضعیت شغلی نیز از تنوع بسیاری برخوردار بوده است.
میزان تردد خانواده‌ها در دوران قرنطینه و چرایی آن
مدیر طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران درباره وضعیت رفت و آمد خانواده‌ها طی یک ماه مذکور اظهار کرد: اکثر رفت و آمدها مربوط به پدر و مادر خانواده بوده است. در اکثر موارد پدر و مادر یا فرزند خانواده برای رفت و آمد به محل کار از منزل خارج می‌شدند. خرید نیز در اکثر اوقات توسط پدر و مادر خانواده انجام شده و این خرید معمولا هفته‌ای یکبار صورت گرفته است. رسیدگی به پدر و مادر سالمند، مراجعه به پزشک (که در مواقع بیماری حاد اتفاق افتاده است و بیماران خاص ناچار به مراجعه به مراکز درمانی بوده‌اند)، انجام کارهای بانکی یا اداری ضروری نیز از دلایل خروج از منزل طی یک ماه عنوان شده است.
تعطیلی مطب ها، یکی از علتهای ازدحام بیماران در بیمارستانها
وی تصریح کرد: متاسفانه اقلام بهداشتی از قبیل الکل، ماسک و دستکش کم‌یاب بوده‌اند و مردم مجبور شدند به مکان‌های متعدد مراجعه و حتی گاهی در صف‌های طولانی بایستند. همچنین به دلیل وضعیت ساعت کار بانک‌ها مردم مجبور به مراجعه چندباره و خروج از خانه شدند؛ متاسفانه دولت الکترونیک هنوز در حد شعار و ویترین است و برخی کارهای عملیات بانکی را نمی‌توان در منزل انجام داد و یا این که در صورت امکان انجام آنها در منزل، زیر ساخت‌های مناسب آن فراهم نیست. از سوی دیگر در زمان قرنطینه و حتی بعد از آن بسیاری از مطب‌ها تعطیل بوده‌اند و بنابراین مردم مجبور به مراجعه به درمانگاه‌ها و یا بیمارستانها می‌شدند و همین باعث ایجاد ازدحام در این مکان‌ها بوده است.
چالش شرکت در مراسم درگذشتگان وابسته یا خویشاوند در جوامع قومی
زندرضوی ادامه داد: شرکت در مراسم درگذشتگان وابسته یا خویشاوند نیزبویژه در جوامع قومی چالش برانگیز بود. شرکت در این مراسم ها اگرچه با فراز و فرودی همراه بوده، اما درحد حداقلی وجود داشت. به تدریج بسیاری به جای حضور، به تماس تلفنی یا پیام برای تسلیت اکتفا کردند. دربعضی از شهرستانها بسیاری از مراسم ترحیم حذف شد و فقط خاکسپاری با حضور افراد معدودی بر سر مزار یا فاتحه‌خوانی در داخل کوچه انجام می‌گرفت. نتایج نشانگر این بوده که در برخی شهرها، این مراسم حذف و خانواده درگذشته اعلان عمومی مبنی برعدم برگزار مراسم داشته‌اند و نیز در اکثر مواقع هزینه‌ها صرف امور خیریه می‌شد و البته در برخی مواقع فاتحه‌خوانی در کوچه و درب منزل صورت گرفته است، اما در شهرهایی که هنوز هویت قومی وجود دارد، شرکت در این مراسم ضروری بوده و مردم با فراز و فرودی در این مراسم شرکت کردهاند.
به گفته وی و براساس نتایج این تحقیقات، مردان بیشتر از زنان و جوانان بیشتر از بزرگسالان و سالمندان از منزل خارج شده‌اند. همچنین در روستاها نیز افرادی که دارای مشاغلی مانند کشاورزی و دامداری بوده همه روزه از منزل خارج شده‌اند.
مدیر طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه تعدادی از خانواده‌ها ذخیره آذوقه اندک در حد مصرف روزانه و یا نهایتا هفتگی داشته‌اند، بنابر این اجبار به بیرون رفتن جهت خرید این اقلام وجود داشته است، افزود: با توجه به این که بعد خانواده کوچک شده و اغلب با خانواده هسته‌ای روبه‌رو هستیم، هنوز هم سرکشی به سالمندان خانواده‌ها و رفع نیازمندی‌های آنها از اولویت‌های خانواده‌های جوان‌تر است و در این ایام هم به دلیل ترس از ابتلای سالمندان، جوان‌ترها ترجیح داده‌اند رفع نیازهای آنان را خود به عهده بگیرند.
از کاهش سطح درآمد تا نداشتن پس‌انداز و فروختن طلا
زندرضوی نداشتن درآمد و یا کاهش سطح درآمد، گرانی مواد غذایی و بهداشتی و ناتوانی در خرید، بیکاری، تعطیلی کسب و کار و بسته شدن مغازه‌ها، افزایش مصرف آب و برق و گاز و نگرانی از عدم توان پرداخت، ناتوانی در پرداخت اقساط و به تعویق افتادن آنها و اجاره خانه و اجاره مغازه، ناتوانی در پرداخت چک‌های کاری و...، نداشتن پس‌انداز و اجبار به قرض کردن از وابستگان و دیگران یا فروختن طلا، عدم امکان خرید گوشی هوشمند و اینترنت جهت تداوم آموزش فرزندان در منزل را از مشکلات اقتصادی ناشی از خانه نشینی در دوران کرونا دانست و خاطرنشان کرد: با توجه به پژوهش انجام گرفته و جمع‌بندی در مناطق نامبرده؛ بیشترین مشکل مردم، مشکل اقتصادی بوده که خود موجب مشکلات دیگری همچون مشکلات فرهنگی، بهداشتی و روانی شده است. البته باید اذعان داشت که میزان نرخ بالای تورم در سالیان اخیر، به اندازه کافی طبقه متوسط و پایین را تحت فشار قرار داده و این شرایط که موجب تعطیلی بسیاری از مشاغل موقت و آزاد شد و مشکلات مضاعفی را برای مردم ایجاد کرد.
وی همچنین کاهش ارتباطات اجتماعی مانند نبود جمع‌های خانوادگی با توجه به ایام نوروز، دلتنگی، حضور طولانی مدت در خانه، بروز برخوردها و نزاع‌های خانگی مانند خشونت علیه زنان و فرزندان، مشاجره بین اعضای خانواده، مختل شدن فعالیت‌های روزمره و تعلیق مناسک و آداب و رسوم نوروز و مراسم ترحیم و شادی، نبود فراغت و سرگرمی به ویژه برای کودکان، عدم رعایت قرنطینه و فاصله‌گذاری فیزیکی توسط همشهریان و همسایگان که باعث ایجاد استرس در افراد دیگر شده، نگرانی از عقب ماندن فرزندان از آموزش و تحصیل، نبود زیرساخت‌های الکترونیکی و مخصوصا اینترنت در روستاها و مناطق فقیرنشین و عدم توانایی بعضی خانواده‌ها برای تامین گوشی‌های هوشمند برای آموزش فرزندان، بروز مشکلات و تنش‌های بین اعضای خانواده بر سر رعایت اصول بهداشتی، جابجایی بعضی از اعضای خانواده بخصوص فرزندان در روستاهای فاقد پوشش اینترنت به مناطق شهری جهت استفاده از اینترنت برای آموزش و عدم دسترسی به مراکز درمانی و پزشکی در زمان کرونا مخصوصا برای زنان باردار را از مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از کرونا عنوان کرد.
خانواده ها از نظر بهداشتی در دوران کرونا چه مشکلاتی را تجربه کردهاند؟
مدیر طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران در ادامه درباره مشکلات سلامت و بهداشت ناشی از کرونا گفت: کمبود مواد شوینده و بهداشتی مانند عدم دسترسی به مواد ضدعفونی کننده، ماسک و دستکش، افزایش قیمت محصولات بهداشتی و استفاده کمتر اعضای خانواده، مصرف بیش از حد مواد شوینده و به موجب آن بروز مشکلات تنفسی و روانی، عدم امکان مراجعه به پزشک مربوطه و مراکز درمانی و پیشرفت بعضی از بیماری‌ها، چاقی و افزایش فشار خون و قند به دلیل عدم تحرک و افزایش مصرف برخی مواد غذایی، افزایش اعتیاد اینترنتی در میان اعضای خانواده، افزایش آگاهی‌های بهداشتی و رعایت بیشتر و البته بروز وسواس بیشتر در بین اعضای خانواده و بوجود آمدن مشکلاتی دربرآورده کردن نیازهای جنسی زوجین بخاطر ترس از ابتلابه کرونا (مخصوصا از طرف زنان مقاومت‌هایی در برقراری رابطه جنسی صورت گرفته بوده است) از مشکلات بهداشتی ناشی از کروناست.
زندرضوی درباره مشکلات افراد درگیر با بیماری مزمن مانند دیالیز، سرطان و... گفت: این افراد جهت معالجات نیازمند خدمات مستمر و حضور فیزیکی در بیمارستانها و یا کلینیک‌ها بوده‌اند، اما حضور فیزیکی این افراد در بیمارستانها نگرانی ابتلا به بیماری را در بین این افراد و متعاقبا بین اعضای خانواده آنها بیشتر کرده بود، مساله مهمتر زمانی اتفاق می‌افتد که مسائل مختلف در کنار هم رخ دهند. به عبارت دیگر، اگر فردی که دچار بیماری مزمن است سرپرست خانوار هم باشد و از سوی دیگر مجبور به بستن مغازه خود وقطع منبع درآمد خود بوده، علی رغم آن مجبور به پرداخت اجاره و از طرف دیگر همانطور که عنوان شد نگرانی ابتلا به بیماری به خاطر حضور در بیمارستان به خاطر بیماریش را نیز داشته است، این موارد زمینه‌های تنش و تشویش او و کل خانواده را به همراه داشته است.
وی تاکید کرد: موضوع دیگر وضعیت خانواده‌هایی دارای کودکان اوتیستی و یا بیماری‌های دیگری است که در کشور ما برخوردار از حمایت‌های بیمه ای و درمانی رسمی نیستند که در این مدت مشکلات این خانواده‌ها پیچیده‌تر بوده است.
کرونا و ایجاد مشکلات روانشناختی
مدیراجرایی طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران در ادامه به مشکلات روانشناختی ناشی از کرونا اشاره کرد و گفت: بالارفتن اضطراب و وسواس و استرس ناشی از امکان ابتلا به کرونا و به نوعی فوبیای کرونا، وجود نوعی سردرگمی و بی‌اعتمادی ناشی از انبوه اخبار و اطلاعات روزانه درمورد کرونا، تشدید مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی بخاطر ماندن بیش از حد و کاهش ارتباطات اجتماعی، کاهش آستانه تحمل افراد و اعضای خانواده‌ها و تشدید خشونت در درون خانواده و عدم برگزاری مراسم ترحیم درگذشتگان مخصوصا فوت‌شدگان کرونایی و تبدیل آن به نوعی عقده و گره روانی در بین خانواده‌ها بخشی از مشکلات روانشناختی ناشی از کروناست.
زندرضوی افزود: علاوه بر موارد بیان شده، موارد روانشناختی از قبیل استرس و اضطراب‌های زیاد و ترس از ابتلا به کرونا، بررسی علائم بیماری و بالا رفتن میزان اضطراب، شنیدن اخبار ضد و نقیض و متاسفانه نبود مرجعی واحد و قابل اعتماد جهت بیان حقایق، شنیدن خبر فوت وابستگان و اندوه حاصل از آن و عدم امکان شرکت در مراسم، ترس از تداوم این وضعیت و مبهم بودن شرایط پیش رو چه از نظر معیشتی، تحصیلی، بهداشتی و ... همه و همه کمپلکسی از دغدغه‌های مختلف برای خانواده ها بوده‌اند. همچنین وسواس بیش از حد برخی افراد در استفاده زیاد از مواد شوینده بوده است که بسیاری از افراد بویژه بانوان را درگیر کرده و هنوز هم ادامه دارد که خود موجب گسترش حساسیت‌ها و یا مشکلات پوستی و تنفسی خواهند شد.
وی در ادامه درباره تاثیر کرونا بر شغل و درآمد خانواده‌ها بیان کرد: غالب پاسخگویانی که دارای شغل در بخش خصوصی به صورت روزمزد و غیردولتی بوده‌اند به دلیل کاهش درآمد، تعویق اقساط، عدم پرداخت اجاره منزل و مغازه دچار مشکل شدند و اما سایر پاسخگویان که دارای مشاغل دولتی بوده‌اند و به هر صورت منبعی جهت تامین نیازهای خانوار فراهم بوده و طبق معمول رفتار کردهاند، گرچه گرانی برخی اقلام در همین ایام فشارهای خود را بر افراد وارد می‌کرده و تمام کسانی که شغل‌های موقت و روزمزد و یا کارکنان مستقل داشته‌اند، دچار مشکلات عدیده بوده‌اند.
زندرضوی در ادامه در پاسخ به سوالی درباره تاثیر خانه‌نشینی بر روابط میان اعضای خانواده نیز اینطور توضیح داد و گفت: در زمان قرنطینه و خانه‌نشینی به دلیل حضور اعضای خانواده در منزل و مختل شدن فعالیت‌های روزمره و برنامه‌های خانوادگی، اعضای خانواده با یکدیگر، مشکلاتی پیدا کرده که بیشتر به صورت لفظی، کلامی و گاه اقتصادی و درموارد بسیار نادری فیزیکی هم بوده است.
مدیر طرح گفتگوی ملی خانواده در انجمن جامعه‌شناسی ایران افزود: به طور کلی تنش‌های موجود در خانواده‌های مصاحبه شده بسیار حاد نبوده و یا حداقل بیان نشده است؛ برخی به تجربه بازی دسته‌جمعی، داستان و شعرخوانی اشاره و البته افرادی نیز بیان کردهاند که به دلیل در خانه ماندن‌های زیاد و بی‌حوصلگی و احساس بی‌قراری و انزوا، به هر دلیل کوچکی با دیگر اعضا بگومگو داشته‌اند و بویژه بگومگوی والدین با فرزندان به دلیل بی‌توجهی به برنامه درسی و عدم انجام تکالیف، قابل توجه بوده است و نیز فرزندان نیز به دلیل مدون نبودن برنامه‌های درسی، دچار یاس و بی‌حوصلگی و زودرنجی شده‌اند. مورد دیگر بگومگوهای والدین با هم و یا فرزندان با والدین در خصوص مسائل اقتصادی و عدم امکان پاسخگویی والدین بوده است.
به گفته وی، برخورد با همسایگان تنها در صورت اعتراض به سرو صدای بازی کودکان صورت گرفته و مورد خاصی گزارش نشده است. البته مورد دیگری هم که چندین بار بیان شده وسواس برخی از افراد در خصوص دچار شدن به بیماری و یا نگرانی در خصوص دیگر اعضای خانواده بوده که منجر به سختگیری‌های کلافه‌کننده و گاهی مشاجرات بوده است.
