هشدار درباره یک آینده بی‌نمک!۱۲-دی-۱۴۰۰
استحصال بی‌رویه نمک از سطح دریاچه ارومیه باعث افزایش توفان‌های نمکی در منطقه شده و زندگی مردم را به حالت نیمه‌فلج درآورده است.
به گزارش ایسنا، روزنامه جام جم نوشت: «حکایت خشکی و بی‌جانی دریاچه ارومیه و تلاش برای احیای آن که هنوز به نتیجه نرسیده، حکایت نخ‌نمایی است که تازگی ندارد. آن چه تازگی دارد و البته کم‌کم در حال تبدیل‌شدن به بحرانی بزرگ در سطح منطقه است، استحصال بی‌رویه نمک از سطح خشک‌شده دریاچه است که به گفته برخی کارشناسان از حالت استحصال خارج و به غارت مانند شده است. استحصال یا غارت، بامجوز یا بی‌مجوز، مفید یا مضر به حال دریاچه، همه اینها شاید به زعم برخی مسئولان از آنچنان اهمیتی برخوردار نباشد که پای نظارت‌شان را به منطقه بکشاند اما آن چه مهم است و غیر قابل اغماض، شرایطی است که مردم منطقه در آن گرفتار شده‌اند و روز به روز وخیم‌تر می‌شود. شرایطی که حاصل ایجاد توفان‌ها و ریزگردهای نمکی حاصل از برداشت بی‌رویه و غارت‌گونه نمک از سطح دریاچه است و باعث سرازیرشدن آسمانی از نمک روی جاده‌ها، مزارع و هوای تنفسی مردم روستاهای اطراف شده است و پیامدهای ناگوار آن از همین حالا آرام‌آرام خودش را نشان می‌دهد.
برداشت یا غارت؟!
کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی با بیان این که استحصال نمک از دریاچه ارومیه سال‌های متمادی است در حال انجام است، می‌گوید: متاسفانه اکنون کار از استحصال نمک گذشته و شاهد نوعی غارت هستیم و باز متاسفانه کسانی متولی امر مدیریت در برداشت نمک شده‌اند که در خشک‌شدن دریاچه ارومیه مهم‌ترین نقش را داشته‌اند و اکنون هم به بهانه کاهش توفان‌های نمکی اقدام به صدور مجوز برداشت بی‌رویه نمک از بستر دریاچه ارومیه کرده‌اند.
محسن نورمحمدی با بیان این که دریاچه ارومیه موجودی زنده است و با هر گونه دست‌درازی، حالت طبیعی و اکولوژیکی خود را از دست می‌دهد، می‌افزاید: صدور مجوز برداشت آرتمیا از سوی صنعت، معدن و تجارت به شرکت‌های آمریکایی، بلژیکی و تایلندی در سال‌های ۷۴ تا ۷۵ که دریاچه پر آب بود، باعث خشکی دریاچه ارومیه شد.
در حالی که آرتمیا به عنوان ژئوممبران و رزین طبیعی دریاچه ارومیه، از تبخیر آب دریاچه جلوگیری می‌کرد، با صدور مجوزهای متداوم در شش سال، حدود ۵۰۰۰ تن آرتمیا از دریاچه ارومیه استحصال و به فاجعه خشکی این نگین فیروزه‌ای شمال غرب کشور منجر شد.
نورمحمدی می‌گوید: حکایت برداشت بی‌رویه نمک دریاچه نیز همانند آرتمیاست و هم‌اکنون در منطقه قره‌باغ و شمال غربی دریاچه به صورت عمده استحصال می‌شود.
از سوی دیگر کارخانه پساب نمکی را مجددا وارد دریا می‌کند که این خود یک فاجعه زیست‌محیطی است؛ چرا که ورود پساب‌های شیمیایی به دریاچه باعث یخ‌زدگی لایه‌های زیرین دریاچه شده و چشمه‌های آب‌های زیرزمینی را می‌بندد.
بحران توفان نمکی و پیامدهای ناگوار
کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و محیط زیست به بحران توفان‌های نمکی اشاره کرد و یادآور می‌شود: توفان نمکی تا وقتی که ذرات نمک به صورت میکرون و پودری درنیاید ایجاد نمی‌شود. در واقع از گذشته‌های دور بستر نمکی خیلی قطوری در کف دریاچه تشکیل شده، لایه‌هایی با عمق نیم‌متر و حتی بیشتر که به‌تنهایی به‌صورت توفان نمکی بلند نمی‌شوند اما با صدور مجوز برداشت نمک به عنوان ماده معدنی، صاحبان کارخانه‌ها با استفاده از ابزار و سازه‌ها شروع به کندن نمک از بستر رودخانه می‌کنند که در نتیجه لایه‌های نمکی پودر شده و با وزش باد در هوا معلق می‌شوند.
نورمحمدی درباره خطر ریزگردهای نمکی هشدار می‌دهد و می‌گوید: به گفته کارشناسان محیط زیست هرگونه دست‌درازی به جان بی‌رمق و نمکین دریاچه ارومیه موجب افزایش ریزگردهای نمک در هوا می‌شود؛ موضوعی که در حال حاضر در حاشیه دریاچه، بخش‌های شمال شرق و محل تالاب‌های اقماری خشک‌شده دریاچه ارومیه که میزان نمک کمتر است، به چشم می‌خورد و باعث خالی از سکنه شدن تعدادی از روستاها و ایجاد بیماری ریه به‌ویژه در میان کودکان شده است.
او ادامه می‌دهد: جدا از توفان‌های نمکی که از سطح دریاچه برمی‌خیزد، معمولا هنگام انتقال نمک‌های استحصال‌شده نیز مقداری نمک از سطح کامیون‌ها روی جاده‌ها ریخته و در هوا پخش می‌شود و علاوه بر خسارت واردکردن به زمین‌های زراعی، سلامتی مردم مناطق اطراف را هم به مخاطره می‌اندازد. این در حالی است که متاسفانه با وجود بروز مشکلات عدیده برای مردم مناطق اطراف دریاچه، به اعتراض‌ها جوامع محلی توجهی نشده و به مطالبات آنها با دید امنیتی نگریسته می‌شود. متاسفانه ادارات کل محیط زیست و صمت آذربایجان غربی هم تاکنون برخورد قاطعی با عوامل این کار نداشته‌اند.
بیکاری و بیماری و مهاجرت
الیاس مجد قره‌باغ، عضو شورای اسلامی روستای قره‌باغ، نیز در این باره می‌گوید: خشک‌شدن دریاچه ارومیه باعث افزایش غلظت نمک آب شرب چاه‌های منطقه شده و مردم را به استفاده از آب چشمه وادار کرده که البته این موضوع نیز به علت فاصله طولانی چشمه تا روستا مشکلات مضاعفی را به مردم تحمیل کرده است.
مجدقره‌باغ می‌افزاید: تا زمانی که به نمک دریاچه ارومیه دست‌درازی نشده بود، به حالت تخته‌سنگی بود که مشکلی ایجاد نمی‌کرد اما در پنج سال اخیر شرکت‌های بهره‌بردار با برداشت قسمت‌های مرغوب و خالص نمک از نقاط مختلف منطقه قره‌باغ، باعث پودرشدن نمک و به‌راه‌افتادن توفان‌های نمکی در منطقه شده‌اند که تنفس اهالی را سخت کرده و به سایر موجودات زنده در زیست‌بوم منطقه هم آسیب زیادی می‌رساند.
عضو شورای روستای قره‌باغ مدعی است افزایش ریزگردهای نمکی در هوا باعث افزایش افراد مبتلا به سرطان در روستا شده که بیشتر آنها کودکان و افراد مسن هستند؛ ضمن این که باغ‌ها و زمین‌های زراعی را تقریبا خشک و نابود کرده و باعث تعطیلی کشاورزی که کار اصلی و تامین‌کننده معیشت مردم منطقه است، شده و مهاجرت جوانان را به دنبال داشته است.
تردد روزانه ۲۰۰ تریلی نمک بدون رعایت موارد ایمنی
به گفته مجدقره‌باغ، روزانه ۲۰۰ تریلی از منطقه قره‌باغ با بار نمک به سمت کارخانه کاوه سودای مراغه تردد می‌کند؛ بدون آن که هیچ چادر و پوششی روی نمک‌ها کشیده شود. مسائل ایمنی هم رعایت نشده و خارج از تناژ استاندارد ماشین‌های باربری نمک حمل می‌شود. این در حالی است که هیچ نظارتی هم از سوی مسئولان صمت صورت نمی‌گیرد. از سوی دیگر ترافیک ناشی از تردد ۲۰۰ تریلی باعث وقوع و افزایش تصادفات بسیاری در منطقه و جراحت و قوت روستاییان می‌شود؛ بدون آن که جاده‌های فرسوده منطقه بازسازی شود تا دست کم شاهد وقوع تصادف کمتری باشیم.
این عضو شورای روستای قره‌باغ با گلایه از این که برداشت عظیم ثروت از منطقه هیچ نوع منفعت مادی برای روستا نداشته و باعث اشتغال حتی یک جوان منطقه نشده است، می‌گوید: نه تنها تا به حال هیچ کمک مالی برای بهسازی یا بازسازی روستا توسط برداشت‌کننده یا اداره صنعت، معدن و تجارت نشده تا حداقل به نوعی ضرر وارد شده به مردم روستا جبران شود، بلکه اعتراض‌های مردم محلی در برابر زیاده‌خواهی کارخانه‌داران و برداشت بی‌رویه نمک از بستر دریاچه نیز با برخورد صاحبان کارخانه‌ها و نیروی انتظامی مواجه می‌شود.
مجدقره‌باغ از مسئولان ادارات محیط زیست و صنعت، معدن و تجارت استان می‌خواهد که نسبت به برداشت بی‌رویه و غیراستاندارد این شرکت‌ها رسیدگی کنند و مانع ضرر و زیان بیشتر به مردم و زیست‌بوم منطقه شوند.
جاده‌کشی غیرقانونی از وسط دریاچه
روح‌الله حضرت‌پور، نماینده مردم ارومیه در مجلس، نیز که معتقد است انتقال نمک دریاچه ارومیه به خارج از استان بی‌تدبیری است، می‌گوید: استحصال نمک از دریاچه ارومیه و انتقال خام آن به خارج از استان در انحصار چند شرکت غیربومی قرار دارد. برداشت غیراصولی نمک توسط این شرکت‌ها و ریخته‌شدن بخشی از آن در جاده‌ها هنگام انتقال، سبب تخریب راه‌های مواصلاتی، طبیعت و محیط زیست و زمین‌های کشاورزی به‌خصوص در منطقه انزل شده است.
نماینده مردم ارومیه در مجلس می‌گوید: در دو سال گذشته، شرکتی در مراغه با اخذ مجوز از صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی اقدام به برداشت گسترده و نامتعارف نمک از دریاچه ارومیه در منطقه انزل کرده و علاوه بر این، به صورت غیرقانونی کیلومترها از وسط دریاچه ارومیه جاده‌کشی و شن‌ریزی کرده تا مسیر برای تردد کامیون‌های حامل نمک این شرکت هموار باشد.
حضرت‌پور نبود نظارت را از مشکلات عمده حوزه دریاچه برشمرده و اذعان می‌کند: برداشت‌های بی‌رویه از سنگ و نمک دریاچه باعث شده مواد و املاح دریاچه همراه با نمک به شهرهای دیگر منتقل شود.
وی گلایه دیگری دارد و آن، این که شرکت مذکور برای برداشت نمک از کارگران بومی منطقه استفاده نمی‌کند. حتی کار حمل نمک توسط این شرکت به کامیون‌های غیربومی داده شده؛ حال آن که خسارات برداشت نمک و حمل آن را آذربایجان غربی متحمل می‌شود ولی سود آن به جیب شرکت‌های استان همجوار می‌رود.
این نماینده مجلس با اشاره به مضرات پساب کارخانجات تصفیه‌نمک برای محیط زیست می‌گوید: علاوه بر خسارات حمل نمک بر جاده‌های استان، پساب این شرکت هم به دریاچه ارومیه ریخته می‌شود که باید جلوی این اقدام توسط مراجع ذی‌صلاح گرفته‌شود.
با کدام مجوز؟
نماینده مردم ارومیه در مجلس می‌گوید: با بررسی‌های به‌عمل‌آمده مشخص شد مجوز این شرکت سه سال قبل به پایان رسیده، ولی این شرکت در حال حاضر به فعالیت خود در قبال برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه ادامه می‌دهد که در این زمینه طی مکاتبه با رئیس قوه قضاییه خواستار اقدامات قانونی در قبال این شرکت شده‌ایم.
به گفته حضرت‌پور، ۴۰۰ هکتار از اراضی دریاچه ارومیه برای برداشت نمک در بخش انزل به این شرکت اختصاص یافته بود و به ازای هر ۲۰ هکتار برداشت فقط ۱۰۰ میلیون تومان توسط این شرکت به حساب سازمان صمت استان واریز شده است که این مقدار هزینه یک‌صدم از خسارات وارده به محیط زیست استان نیست.
شرایط خیلی هم بد نیست
از نظر مسئولان محیط زیست استان اما شرایط انگار چندان هم وخیم نیست؛ چرا که حجت جباری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت از محیط زیست آذربایجان غربی به جام جم می‌گوید: «برداشت رسوبات نمک دریاچه ارومیه از مناطقی انجام می‌شود که پسروی داشته است. این مجوز توسط سازمان صمت ارومیه و بعد از نظارت و پایش محیط زیست آذربایجان غربی به کارخانه‌های مصرف‌کننده و شهرداری‌ها و راهداری‌های استان و شهرهای مختلف صادر می‌شود.
جباری می‌افزاید: مجوز برداشت، محدویت زمانی و مکانی دارد؛ طوری که برداشت رسوبات نمک در محدوده چهار ضلعی ۲۰ هکتاری و به مدت دو ماه انجام می‌شود و چنان چه کوچک‌ترین آسیبی به شرایط زیست‌محیطی منطقه وارد شود سازمان محیط زیست مجوز را باطل و با خاطیان برخورد قانونی می‌کند.
او با بیان این که هشت سال است که استحصال نمک از شرق و غرب دریاچه ارومیه انجام می‌شود، می‌گوید: دریاچه ارومیه بیش از شش میلیارد تن رسوبات نمکی دارد که از این مقدار سالانه فقط ۱.۵ میلیون تن به صورت خیلی محدود برداشت می‌شود.
جباری همچنین معتقد است استحصال نمک از دریاچه پیامدهای مثبتی هم برای آن دارد؛ چرا که هم‌اکنون میزان شوری دریاچه به حالت فوق اشباع درآمده‌است و هر چقدر این رسوبات از دریاچه کم شود در کاهش میزان نمک دریاچه می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد.
او در رابطه با ورود پساب کارخانه تصفیه نمک به دریاچه ارومیه هم می‌گوید: نمک دریاچه هیچ پسماندی ندارد و ضایعات فقط از معادن نمکی که خارج از دریاچه و در کوه و ارتفاعات استخراج می‌شود تولید می‌شوند.
واکنش جباری به ریخته‌شدن نمک از تریلی‌های حامل نمک در جاده‌ها و مزارع هم این گونه است: «برخی کامیون‌های حمل‌کننده رسوبات نمکی به دلیل رعایت‌نکردن ضوابط زیست‌محیطی و نکشیدن پوششی بر روی نمک‌های حمل‌شده مقدار کمی نمک در کنار جاده‌ها می‌ریزند که با آنها برخورد می‌شود.»
