گردشگران تهدیدی برای مراسم درویشانه «پیرشالیار»؟!

گردشگران تهدیدی برای مراسم درویشانه «پیرشالیار»؟! 10اردیبهشت-96

«هشت هزار نفر برای دیدن مراسم «کُومسای» پیرشالیار به هورامان آمدند و بدون این‌که چیزی ببینند ناراضی برگشتند»... این روایتی از مراسم اردیبهشت سال گذشته است. برخی بر این باورند که آیین پیرشالیار به مرور زمان و تحت فشار نیروهای انتظامی تغییر کرده و یا تعطیل شده، درحالیکه استاندار کردستان به صراحت، وجود چنین فشارها و ممانعت‌هایی را رد می‌کند.

به گزارش ایسنا، مراسم پیر شالیار ـ از موبدان عبدالقادر گیلانی ـ در روستای اورامان‌ تخت (هورامان) کردستان دو بار در سال برگزار می‌شود؛ کُومْسای در نیمه بهار و عروسی پیرشالیار ۴۵ روز بعد از آغاز زمستان. عروسی «پیر شالیار» با آیینی چون قربانی کردن گاو و گوسفند، پخت غذاهای مخصوص، دف‌نوازی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و برپایی مراسم شب‌نشینی به مدت سه روز ادامه می‌یابد.

مراسم کُومسای که در آخرین جمعه‌ی قبل از نیمه اردیبهشت‌ماه از اول صبح در مزار پیرشالیار در هورامان برگزار می‌شود، با فاتحه‌خوانی، دف نوازی و اجرای مراسم تلیله‌خوانی همراه است و در پایان هم مراسم شکستن سنگی که به باور مردم رشد می‌کند، اجرا می‌شود؛ آیینی که چند سالی است تحت تاثیر ازدحام گردشگران از رنگ و لعاب افتاده است.

نمایی از مراسم کومسای پیرشالیار

سال گذشته جمعیت زیادی بیرون شهر جدید هورامان معطل ماندند، گروهی هم که موفق شدند به شهر برسند، شاهد یک دف‌نوازی معمولی بودند که دراویش در آن حضور نداشتند. ظاهرا ریش‌سفیدان برای اجرای مراسم بهاره پیرشالیار در برابر گردشگران مقاومت نشان می‌دهند. هرچند که برخی مسافرانِ جا مانده، مسدود شدن راه‌های دسترسی به شهر پلکانی هورامان را در شبکه‌های اجتماعی به ممانعت‌های نیروی انتظامی ربط دادند! اما استاندار کردستان با رد چنین  برخوردهایی تاکید کرد: اجرای آیین‌های مذهبی فرقه‌های دینی در کردستان نه تنها هیچ محدودیت و ممنوعیتی ندارد، بلکه جاذبه‌ای برای گردشگران است و حتی خودمان امنیت را برای حضور گردشگران در این مراسم‌ها و مناسبت‌ها برقرار می‌کنیم.

با این حال مصطفی طاهری ـ مردم‌شناس و مدیر میراث فرهنگی و گردشگری سروآباد کردستان ـ درباره‌ی علت  کمرنگ شدن این آیین دروایش هورامان روایت دیگری دارد و معتقد است که این مراسم به واسطه ماهیت کارکردی که دارد، به طور کل و از ابتدا با اجرای خاصی همراه نبوده است و یادآور می‌شود: کمسای مراسمی بود که نیمه‌ی بهار به انگیزه‌ی تصمیم‌گیری برای گروه‌های ساکن هورامانات تخت برگزار می‌شد. در دوران زرتشت نیز مراسمی اجرا می‌شد که عقلای جامعه گردهم می‌آمدند و برای آبادی روستا پیش از کوچ تصمیم می‌گرفتند، کومسای یادمان و تداوم آن مراسم است.

او می‌گوید: «کمسای» هنوز تعطیل نشده و اجرا می‌شود، اما از آنجا که این آیین کارکردی است و گردشگر به امید حضور  در این مراسم درویشانه (تحت تاثیر تصاویر منتشر شده از دف‌نوازی و سماع به این منطقه می‌آید)، چون چیزی نمی‌بیند ناراضی برمی‌گردد.

وی اضافه می‌کند: سال پیش دست‌کم بالای ۸ هزار نفر برای دیدن کومسای آمدند، حتی از کشورهای ژاپن، فرانسه، اسپانیا، استرالیا و عراق هم حضور داشتند. جمعیت آنقدر زیاد بود که راه‌های منتهی به هورامان قفل و ترافیک شده بود، خیلی‌ها نتوانستند حتی وارد شهر شوند، با این حال آن‌هایی که خود را رسانده بودند بدون آنکه چیزی ببینند با نارضایتی منطقه را ترک کردند.

او که همانند دیگر مقامات استان به حضور پررنگ‌تر گردشگران در هورامانات و اجرای مراسم‌های آیینی آن ، اصرار دارد، می‌گوید: امسال مراسم کومسای ۱۵ اردیبهشت‌ برگزار می‌شود، ولی می‌توان پیش‌بینی کرد باز هم گردشگران زیادی بیایند و جز دف‌نوازی شاهد آیین دیگری نباشند.

مدیر میراث فرهنگی و گردشگری سروآباد که هورامانات تخت نیز در حوزه استحفاظی‌اش قرار دارد، پیشنهادی برای جلب رضایت گردشگران دارد و می‌گوید: تنها راه‌حلی که می‌توان مهمان را راضی کرد، برگزاری آیین نمادین و جانشین به همان سبک و سیاق است.

با وجود چنین تلاش‌هایی برای پایداری مراسم پیرشالیار، اما ظاهرا از جانب شخصیت‌های با نفوذِ هورامان مقاومت‌هایی وجود دارد، هرچند که مراسم عروسی پیر شالیار در زمستان به خاطر دسترسی سخت گردشگران به منطقه، به قوت خود پابرجا است و با حضور دراویش و ریش‌سفیدان منطقه بدون محدودیت برگزار می‌شود.

نمایی از مراسم عروسی پیرشالیار در زمستان

ماموستا ملاعلی مقدمی که یکی از مخالفان "حضور انبوه گردشگر" در مراسم‌های پیرشالیار است، سه سال پیش  وقتی برای سخنرانی به مراسم کومسای آمد، خطاب به گردشگرانی که در هر ساعت به جمعیت‌شان اضافه می‌شد، گفته بود: «اصلا چنین مراسمی نبوده و دیگر چیزی از مراسم «پیر شالیار» باقی نمانده است.»

او درباره‌ی رشد کردن سنگی که هر سال در جریان آیین «کومسا» شکسته می‌شود، توضیح داد که «مردم اعتقاد دارند سنگ سفیدی که در آرامگاه «پیر شالیار» وجود دارد و هر سال در مراسم «کومسا» شکسته می‌شود، رشد می‌کند، در حالی که این فقط یک افسانه است.»

ماموستا مقدمی همچنین خطاب به زرتشتی‌هایی که هر سال برای حضور در آیین «پیر شالیار» به اورامانات سفر می‌کنند، گفته بود: «سندها نشان می‌دهد که «پیر شالیار» مسلمان بوده و اصلا زرتشتی نبوده است که حالا زرتشتی‌ها به این انگیزه برای زیارت می‌آیند. »

اگرچه در دو سال گذشته این مراسم با مشارکت میراث فرهنگی و گردشگری، نیروی انتظامی و استانداری کردستان برگزار شده و گردشگران زیادی را هم به هورامان جذب کرده، اما اصل قضیه از این قرار است که حضور انبوه گردشگران و برخی ناهنجاری‌ها که اعتقادات و باورهای مردم هورامان را غیرمستقیم نشانه گرفته، مشارکت دراویش و ریش‌سفیدان را نیز در این مراسم کمرنگ کرده است. رفتار نابهنجار برخی مسافران که به نوعی باور و حتی امنیت روانی مردم این منطقه را تهدید کرده، بهانه‌ای برای این رفتار بازدارنده شده است.

با این حال، مقامات دولتی و اجرایی در استان برای جذب گردشگرانِ بیشتر و معرفی شهر پلکانی هورامان که پرونده آن در نوبت ثبت جهانی یونسکو است، تمایل زیادی دارند، در عین حالی که نگرانند مبادا هورامی‌ها نیز به درد مردمان ابیانه دچار شوند و به سطحی از انزجار برسند که سرانجام مانع حضور گردشگران در این آیین‌ها شوند.

گزارش از: سمیه حسنلو