رو سیاهی به زغالی‌ها نماند!۱۰-مرداد-۱۴۰۰
ایسنا/همدان این روزها حال و روزش خوب نیست. مکانی که می‌توانست هویت شهر را به تماشا بکشد حالا به محل تجمع معتادان تبدیل شده و روز به روز مخروبه‌تر می‌شود. این بنای ارزشمند که روزگاری شکوه خود را به رخ رهگذران می‌کشیده و محمل امن بسیاری از مسافران بوده سال‌هاست در انزوا به سر می‌برد و گوشه نشین شده است.
کاروانسرای زغالی‌ها که در میدان مفتح و در پای تپه مصلی قرار گرفته در تملک دانشگاه بوعلی‌سینا است و در سال ۸۲ به ثبت ملی رسیده اما بیشتر به مکانی شبیه است که فراموش شده و اثری که با وجود قرارگیری در مرکز شهر می‌تواند جزو بهترین گزینه‌ها برای رونق گردشگری باشد رو به نابودی است. به بهانه وضعیت نه چندان خوب کاروانسرای زغالی‌ها پای صحبت‌های متولیان نگهداری از این بنای تاریخی نشسته‌ایم.
رئیس دانشگاه بوعلی‌سینا در این باره به خبرنگار ایسنا می‌گوید: در دهه ۵۰ تصمیم گرفته شد دانشگاه بوعلی در تپه مصلی احداث شود که این نقشه بعدها تغییر پیدا می‌کند و ساختمان آن در جای فعلی دانشگاه بنا گذاشته می‌شود. در آن زمان سازمان زمین و مسکن تعدادی خانه و از جمله این کاروانسرا را تملک و تعدادی را به دانشگاه منتقل می‌کند.
دکتر یعقوب محمدی‌فر ادامه می‌دهد: کاروانسرا در سال ۵۶ توسط سازمان زمین و مسکن خریداری و در سال ۱۳۸۹ به نام دانشگاه بوعلی سند می‌خورد و تا قبل از این سال دانشگاه از تملک این بنا بی‌خبر بوده است.
وی با اشاره به اینکه کاوانسرا در سال ۸۲ با شماره ۵۶۹۴ ثبت ملی شده است، اظهار می‌کند: این بنا یک اثر تاریخی است و میراث فرهنگی باید طی سال‌های گذشته کارهایی برای آن انجام می‌داد که البته کارهای موقتی مانند برخی مرمت‌ها انجام شده است.
محمدی‌فر قدمت این بنا را اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی می‌داند و بیان می‌کند: حدود پنج سال پیش طرح بازسازی این کاروانسرا توسط یکی از اساتید دانشگاه بوعلی انجام و قرار شد به دنبال سرمایه‌گذار باشیم اما مشکلاتی به وجود آمد.
پرونده حقوقی معارض قانونی کاروانسرا باز است
این باستان شناس با بیان اینکه یک معارض قانونی در این محل وجود دارد و هنوز پرونده حقوقی‌اش باز است، مطرح می‌کند: شخصی که کارگاه نجاری در آنجا دارد ادعا می‌کند سرقفلی این مکان را دارد بنابراین صاحب اصلی کاروانسرا که دانشگاه بوعلی است نیز مشکلاتی دارد.
وی ادامه می‌دهد: اگر بخش خصوصی هم بخواهد مشارکت کند با مشکل مواجه می‌شود بنابراین این مشکل قانونی باید حل شود و اگر مدیریت استان روی این موضوع حساسیت دارد باید دستگاه‌های زیربط کمک کنند تا برطرف شود.
معارض حقوقی مانع جدی ورود بخش خصوصی به این بنا است
محمدی‌فر توضیح داد: در این دوران در کارگروه واگذاری املاک کارهایی انجام شد و چند جلسه با سازمان برنامه بودجه استان و استانداری تشکیل شد که طبق آن قرار بود کاروانسرا واگذار شود اما مسئله قانونی و معارض خصوصی که وجود داشت مانع از این اتفاق شد بنابراین مسئله معارض مانع جدی ورود بخش خصوصی درباره این بنا است.
این مدرس دانشگاه در ادامه بیان می‌کند: دانشگاه بوعلی پروژه‌های زیادی دارد که در شرایط اقتصادی فعلی نیمه کاره باقی مانده و اینکه بتواند یک پروژه جدا برای کاروانسرا تعریف کند امکان قانونی ندارد اما اعلام آمادگی می‌کند که حاضر است این بنا را به بخش خصوصی بسپارد.
وی با اشاه به اینکه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی‌ها مورد تأیید استان است و باید در وزارتخانه میراث فرهنگی نهایی شود، خاطرنشان می‌کند: دانشگاه از اینکه بنا را به صورت مشارکتی یا کامل واگذار کند استقبال می‌کند.
رئیس دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به اینکه در این راستا صحبت‌هایی هم با سرمایه‌گذاری شهرداری شد اما به نتیجه نرسید، می‌گوید: مشکلات و حواشی این بنا را می‌پذیریم و امیدواریم حساسیت‌های ایجاد شده درباره بنا در راستای حل مسئله باشد، علاوه بر این دانشگاه آماده هرگونه همکاری با دستگاه‌های مرتبط برای حل مشکل این مکان است و قبلا هم اعلام کرده است.
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی‌ها هم به خبرنگار ایسنا می‌گوید: حدود پنج سال قبل دانشگاه باید درباره این بنا تصمیم‌گیری می‌کرد بنابراین قرار شد طرحی را تهیه کرده و در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. در آن زمان ابتدا بحث فروش کاروانسرا مطرح و مقرر شد کاروانسرا به دانشگاه علمی، کاربردی واگذار شود و پس از مرمت از زمین‌ها یا پول به دانشگاه بوعلی‌سینا داده شود و در اصل معاوضه‌ای صورت گیرد اما دوباره مطرح شد امکان فروش بنا وجود ندارد.
حضور سرمایه گذار با مشکل مواجه است
دکتر صاحب محمدیان‌منصور اضافه می‌کند: پس از آن قرار شد دانشگاه با بخش خصوصی مشارکت کند اما مسائل حقوقی به وجود آمد و از طرف دیگر مباحث اقتصادی مطرح شد و حضور سرمایه‌گذار با مشکلات اقتصادی مواجه شد.
وی درباره طرح تهیه شده توضیح می‌دهد: طرح ابتدایی مجتمع گردشگری شامل بازارچه صنایع دستی، مجموعه اقامتی و سفره‌خانه بود که برای بخش خصوصی جذاب باشد بنابراین یک طرح مرمت و طرح کاربردی تهیه شد و مجوزهای اولیه آن در جلسات اولیه شورای فنی گرفته شد تا پس از آن بخش خصوصی واگذار شود.
به گفته محمدیان‌منصور قیمت کاروانسرا در آن زمان حدود سه میلیارد تومان بود که بر اثر تغییر قیمت سال‌های اخیر با قیمت‌های بالاتری مطرح شد و با این حساب دیگر بخش خصوصی وجود نداشت.
بنا به شخص متخصص واگذار شود
این مدرس دانشگاه بوعلی‌سینا در ادامه خاطرنشان می‌کند: دانشگاه یک نهاد آموزشی است و نمی‌تواند وقت و انرژی خود را پای مرمت و کارهای اقتصادی بگذارد و بهتر است که این بنا به کسی واگذار شود که در این زمینه تخصص دارد.
وی بیان می‌کند: سازمان برنامه و بودجه اظهار کرد با استفاده از بند قانونی، دو میلیارد تومان برای مرمت به دانشگاه می‌دهد و دانشگاه باید بنا را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد اما باز هم به دلیل هزینه بالا، بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری رغبت نشان نداد.
محمدیان‌منصور به مشکلات حقوقی بنا اشاره و اضافه می‌کند: این شخص حدود ۳۰ سال است که حق کسب و پیشه در این مکان دارد و باید راضی شود، از طرف دیگر این پیچیدگی‌ها باعث می‌شود بنا روز به روز مخروبه‌تر شده و معظلاتی مانند بحث معتادان و ایجاد فضای نا امن در وسط شهر مطرح شود.
بهترین کار فروختن بناست
به عقیده عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، بهترین پیشنهاد برای بناهای این چنینی فروختن آن است و از آنجا که ماکیت آن کاملا آزاد است هیچ مشکلی متوجه خریدار نیست و تنها فرقش با بناهای دیگر این است که به دلیل قرار گرفتن در فهرست آثار ملی تغییرات و تعمیرات باید زیر نظر میراث فرهنگی انجام شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر دستگاه‌های دولتی بناهای زیادی در اختیار دارند که نه می‌توانند کاری با آنها بکنند و نه می‌توانند آنها را بفروشند، یادآور می‌شود: این دستگاه‌ها انگیزه بهره‌برداری اقتصادی از این بناها ندارند چون توجیهی برای این کار ندارد بنابراین باید در اختیار فضاهایی مانند بازار و سفره‌خانه قرار بگیرند که توجیه اقتصادی داشته باشد.
به قوانین محکمی برای حفظ آثار تاریخی نیاز داریم
محمدیان منصور مطرح می‌کند: میراث فرهنگی بناهای تاریخی را ثبت ملی کرده و آنها را حفظ می‌کند اما این به تنهایی کافی نیست، در این رابطه به قوانین محکمی نیاز داریم که در راستای رونق بناهای این چنینی باشد. بنابراین صرف نگهداشت آنها کاری نمی‌کند چراکه رونق اقتصادی ندارند و روز به روز تخریب می‌شوند.گام بعد از ثبت باید ادارات و شهرداری ملزم به خرید اینها با قیمت‌های خوب باشند و بعد در اختیار بخش خصوصی بگذارند و بنابراین باید قوانینی بر اینها حاکم شود که توجیه اقتصادی و جذابیت سرمایه ذاری پیدا کنند و تا وقتی این اتفاق نیفتد با صرف ثبت هیچ کار مثبتی صورت نمی‌گیرد.
میراث فرهنگی با ثبت ملی، حق مالک را سلب می‌کند
وی با اشاره به اینکه اینگونه قوانین در تمام کشورها وجود دارد و کشور ما نیز باید بعد از سال‌ها تأخیر در این راستا گام بردارد، می‌گوید: بناهایی که دارای ارزش تاریخی هستند و جزو هویت ما محسوب می‌شوند باید نگهداری شوند. میراث فرهنگی این بناها را ثبت می‌کند اما با ادامه مسیر کاری ندارد بنابراین حق زیادی را از مالک سلب می‌کند.
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی‌ها مطرح می‌کند: طبق روش احقاق حقوق مالکان به جای حقی که از مالک گرفته شده چیز دیگری مانند مشوق‌های اقتصادی و یا امتیازات و حقوقی باید در اختیارش گذاشته شود که ملک ارزش سرمایه‌گذاری پیدا کند و مالک هم متضرر نشود.
محمدیان‌منصور اضافه می‌کند: اما وقتی به بناها کاربری می‌دهند که درآمدزا نیست مالک بنا را تخریب یا رها می‌کند. این مباحث به دلیل آشنایی کمتر یا نداشتن انگیزه مدیران کلان شهری در طرح‌های جامع ورود نکرده اما بهرحال با تأخیر از دنیا باید انجام گیرد وگرنه بافت تاریخی از بین خواهد رفت.
اعتباری که به بناها تعلق می‌گیرد کافی نیست
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز در ادامه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: تعداد بناها و آثار واجد ارزش تاریخی در استان بسیار زیاد است و متأسفانه اعتباری که به بناها تزریق می‌شود کافی نیست.
سیده‌مریم مختاری‌موسوی ادامه می‌دهد: در اداره میراث فرهنگی در ابتدای هر سال مالی اولویت مربوط به آثاری است که در مالکیت میراث است، پس از آن اولویت با اماکنی است که شرایط اضطراری و پرخطر دارند و در مرحله آخر اولویت با است آثاری که مالکیت غیر از میراث فرهنگی دارند.
وی تصریح می‌کند: در مورد بناهایی که مالکیت آنها با میراث فرهنگی نیست ابتدا جلسات و مذاکراتی را با مالکین داریم و از آنها می‌خواهیم در مرمت مشارکت کنند، این راستا تفاهم نامه مشارکت با مالکین بخش خصوصی تنظیم و پس از انعقاد به وزارتخانه ارسال شده و به نام آنها تخصیص اعتبار داده می‌شود.
مختاری‌موسوی با بیان اینکه این اعتبار چشمگیر نیست اما میراث می‌تواند کارهای اضطراری را با آن انجام دهد، بیان می‌کند: از دانشگاه بوعلی دعوت می‌کنیم در جلسات ما حضور پیدا کنند و این تفاهم نامه را منعقد کند تا میراث فرهنگی جدا از کسب اعتبارات استانی برای این بنا از این بند نیز استفاده کند.
قسمت زیادی ازکاروانسرای زغالی‌ها را از دست داده‌ایم
وی با اشاره به اینکه متأسفانه قسمت زیادی ازکاروانسرای زغالی‌ها را از دست داده‌ایم، یادآور می‌شود: این بنا با توجه به مستندات موجود نیاز به بازسازی دارد همچنین قسمت‌های قدیمی آن به مرمت نیاز دارد و دانشگاه باید مشارکت کرده و به صورت فصل به فصل و با برنامه‌ریزی کار کند.
به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان وقتی اثری وارد فهرست آثار ملی کشور می‌شود مشمول قوانینی است، از طرفی چنین آثاری ارزش ملی دارند و وقتی اثری ثبت اثر ملی می‌شود باید بحث کلان را ببینیم و اگر دچار آسیب شد ورود پیدا کنیم.
دست یاری به سوی دانشگاه بوعلی دراز می‌کنیم
مختاری‌موسوی با اشاره به اینکه دست یاری به سوی دانشگاه بوعلی دراز می‌کنیم که درباره کاروانسرای زغالی‌ها ورود پیدا کند، افزود: میراث فرهنگی همدان سال ۹۸ قرادادی برای مرمت بخش قدیمی و پاکسازی آوارهایی که در این بنا بوجود آمده بود با رقم ریالی ۱۰۰ میلیون تومان منعقد کرد و این اقدامات را انجام داد.
