غافلگیر شدیم 12-بهمن-99
قرنطینه بزرگ‌ترین تغییر را در زندگی انسان اجتماعی عصر حاضر ایجاد کرد. او را خانه‌نشین کرد و امکان ارتباط فیزیکی، سفر، دیدار و ملاقات و به طور کلی زندگی عادی را از او سلب کرد. به قول هابرماس، کرونا باعث شد تا بفهمیم که چقدر نمی‌فهمیم. کرونا هشدار بود؛ هشداری برای مکانیسم حاکم بر جهان و بر کشورها.
به گزارش ایسنا، روزنامه همشهری نوشت: «غافلگیر شدیم. با شیوع ویروس همه مردم جهان غافلگیر شدند و شاید مردم بعضی کشورها مثل ایران، علاوه بر غافلگیری، نتوانستند مقابل هجوم ویروس کرونا بایستند. کرونا، جهان و مناسبات آن را زیر و رو کرد. اسفند سال گذشته، صدای پای بهار را می‌شنیدیم اما از طرفی نسیم، اخبار خوشایندی به گوش ما نمی‌رساند. برای تعطیلات نوروز، سفر و دید و بازدید در حال برنامه‌ریزی بودیم که از پنجم اسفند، قرنطینه اعلام شد. باورش سخت بود. تصمیم گرفتیم به جای سفر، به دورهمی فکر کنیم و برای عید، خرید کنیم، نظافت کنیم و ... که مغازه‌ها تعطیل و دورهمی‌ها ممنوع اعلام شد. در و پنجره‌ها برای نوروز پاکیزه شده بودند اما از پشت پنجره جز هراس چیزی پیدا نبود و نباید در را روی عزیزترین‌ها هم باز می‌کردیم. دست به انکار زدیم. می‌گفتیم همین فردای نزدیک، کرونا می‌رود. می‌گفتیم به عید نمی‌رسد و می‌رود و نرفت و ماند تا امروز و پله به پله به ما نزدیک‌تر شد. زندگی را دگرگون کرد؛ از دگرگونی ارتباطی تا اقتصادی و تا روابط اهل یک خانه.
حالا، پس از یک سال از آمدنش، برای آن که از تغییرات اجتماعی کرونا دقیق‌تر آگاه شویم، با افسر افشار نادری، جامعه‌شناس و مدرس و پژوهشگر حوزه فرهنگ گپی زده‌ایم که می‌خوانید. افسر افشار نادری معتقد است، باید نام این عصر را از «عصر ارتباطات» به «عصر کرونا» تغییر داد و توضیح می‌دهد: «ارتباطات باعث دگرگونی زندگی بشر شد اما کرونا زندگی بشر را به گونه‌ای دیگر و دوباره زیر و رو کرد. این ویروس روی همه ابعاد زندگی بشر، از کلان‌ترین تا خردترین آن، از اجتماعی‌ترین تا فردی‌ترین آن تأثیر گذاشت و ارتباطات اجتماعی و فردی را به گونه تازه‌ای بازتعریف کرد.»
او ادامه می‌دهد: «کرونا از سبک زندگی گرفته تا شیوه گفتمان و ایدئولوژی‌ها و تا مدیریت برای مهار بحران را تحت تأثیر قرار داد.»
مدیریت‌ها محک خورد
نخستین محک کرونا، بررسی میزان مهارت و توانایی کشورها برای مهار بحران بود. کشورها باید می‌توانستند جان و نان مردم را حفاظت کنند. به عقیده افشار نادری، دولت‌ها برای حفظ جان و زندگی مردم تلاش کردند اما ماجرا شوخی نبود. باید شرایط به گونه‌ای پیش می‌رفت که حداقل به مدت یک سال نیازهای مردم تامین می‌شد اما اغلب دولت‌ها با درجه ضعف و قوت مختلف در این زمینه ناتوان عمل کردند. این ویروس کوچک توانست ضعف‌های سیاسی، اجتماعی و مدیریتی که در جهان وجود داشت را نمایان کند.
او ادامه می‌دهد: «کرونا، مسئولیت اجتماعی را به دولت‌ها یادآوری کرد. این که باید بتوانند در شرایط بحران از آمادگی لازم برخوردار باشند. بسیاری از کشورهای پیشرفته درآمدهایی را برای روزهای خاص ذخیره کرده بودند که آنها را در اختیار مردم قرار دادند و در دوران قرنطینه توانستند به شکل مناسبی، برای مدتی، نیازهای اصلی و اولیه معاش هر خانواده را تامین کنند.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «کرونا لزوم ارتقای مسئولیت اجتماعی را به دولت و بنگاه‌های اقتصادی یادآور شد. دولت‌ها باید بتوانند در شرایط خاص از نظر معیشت به همه مردم به‌ویژه مردم کم‌توان به لحاظ اقتصادی کمک کنند.»
افشار نادری درباره مسئله آینده‌نگری اضافه می‌کند: «این نکته به مردم هم یادآوری شد که برای زندگی باید آینده‌نگری و ذخیره مالی داشته باشند. اگرچه شاید شرایط اقتصادی به گونه‌ای باشد که امکان این مسئله همیشه و به‌خوبی مهیا نباشد اما یادآوری کرد که به این ضرورت، باید توجه کنند.»
کرونا، طبقات را نشناخت
«کرونا، بیماری طبقاتی نبود؛ چون عاملی طبیعی بود. امور طبیعی، بر خلاف امور اجتماعی، طبقه‌های اجتماعی را نمی‌شناسد.» افشار نادری با این توضیح ادامه می‌دهد: «در دوره کرونا «شرایط اقتصادی دگرگون شد به شکلی که بخشی از مردم با گوشت و پوست خود موضوعی به اسم بی‌پولی را لمس کردند.»
بی‌تفاوتی‌ها از میان رفت
سال‌هاست که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ما، اعضای خانواده به شکلی که باید کنار هم نبودند اما کرونا این الگوی دوری و بی‌تفاوتی را شکست. این استاد دانشگاه درباره تغییر رفتار اعضای خانواده پس از شیوع کرونا می‌گوید: «جبر کرونا باعث شد تا اعضای خانواده کنار هم جمع شوند. بی‌تفاوتی اعضای خانواده از میان رفت و باعث شد گسل‌های ارتباطی را درمان کنند. گفتمان میان اعضای خانواده بیشتر شد و اعضای خانواده درک بهتری نسبت به هم پیدا کردند.»
تا پیش از شیوع کرونا، والدین از فرزندان و فرزندان از والدین توقع‌های خاصی داشتند اما کنار هم بودن باعث شد تا نگاه آنها به یکدیگر بازسازی شود. افشار نادری می‌گوید: «کرونا و کنار هم بودن اعضای خانواده باعث ایجاد انعطاف‌پذیری شناختی در خانواده‌ها شد.»
افشار نادری درباره تأثیر کلاس‌های آنلاین بر والدین و فرزندان هم توضیح‌هایی می‌دهد: «حالا والدین از نزدیک شاهد دشواری‌های آموزشی هستند. اگر تا دیروز فقط منتظر نمره ۲۰بودند، حالا درک درست‌تری از آموزش و تدریس پیدا کردند. این شرایط باعث شد تا والدین و فرزندان، هر دو درک بهتری نسبت به هم پیدا کنند.»
بهداشت و استدلال به میان آمد
در روزهای نخست، اغلب مردم در سراسر جهان و البته کشور ما، بیماری را انکار کرده و از رعایت نکته‌های بهداشتی سر باز می‌زدند اما کرونا و رفتارش با زندگی به سمتی پیش رفت که نگاه‌ها و رفتارها را تغییر داد. افشار نادری معتقد است: «رفتارهای هیجانی مثل انکار بیماری، استفاده نکردن از ماسک و ... جای خود را به رفتارهای استدلالی داد. مردم متوجه شدند که برای حفظ سلامت شخصی و زنده‌ماندن باید نکته‌هایی را رعایت کنند. به نظر می‌رسد در دوره پساکرونا، شاهد نهادینه‌شدن بعضی رفتارها در مردم خواهیم بود که از آن جمله می‌توان به رعایت بهداشت فردی و اجتماعی اشاره کرد. همچنین مردم رفتارهای اجتماعی را بر اساس هزینه و فایده تنظیم کرده و از انجام رفتارهای هیجان‌انگیز خودداری خواهند کرد.»
مرگ را باور کردیم
زندگی چنان با مرگ آمیخته شد که باور همه ما به مرگ تغییر کرد. به این معنا که اگر این مسئله را از خود و خانواده دور می‌دیدیم، حالا حس می‌کنیم در دو قدمی همه ماست. ترس از دست دادن عزیزان در جان همه ما رخنه کرد و نگاه ما به این ماجرای دردناک را نیز تغییر داد. به عقیده افشار نادری مردم جهان مرگ را پذیرفته و باور کردند. او اضافه می‌کند: «تا پیش از شیوع کرونا، مرگ با واکنش‌های شدید بازماندگان همراه بود اما حالا در بازماندگان بی‌تابی‌های کمتری دیده شده و انگار مرگ را به عنوان واقعیت پذیرفته‌اند. مرگ نزدیکان باعث شد تا نگاه به زندگی به طور کلی در مردم تغییر کند و از تلاش برای کسب درآمد به تلاش برای در کنار هم بودن تبدیل شود.»
افشار نادری ادامه می‌دهد: «توجه به ظواهر کم شده است. از میزان افرادی که بی‌دلیل پاساژگردی می‌کنند، کم شده است. اگرچه بخشی از این تغییرات به قرنطینه و کاهش توان مالی مردم بازمی‌گردد، اما دلیل دیگر آن، تغییر نگاه و ساختار تفکری مردم پس از شیوع کروناست.»
او اضافه می‌کند: «در ابتدای شیوع بیماری، شاهد رها شدن تعداد زیادی ماسک و دستکش و ... در سطح شهر بودیم اما به‌تدریج دریافتیم که این رفتارها سلامت همه ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آرام آرام رفتارها درحال تغییر است.»
مهربانی را دوباره تعریف کردیم
در هر اتفاقی، احساسات آدمی درگیر می‌شود. این درگیری بخشی مثبت و بخشی منفی است. برای مثال گر چه قرنطینه باعث جر و بحث‌های خانوادگی تا جدایی بعضی از زوج‌ها شد اما سبب شد احساسات مثبت را نیز دوباره مرور کنیم. به گفته افشار نادری، هراس از مرگ عزیزان باعث شد تا دوباره مهربانی را مرور کنیم. از سوی دیگر باعث شد تا نگاه ما به بعضی از مشاغل مانند کادر درمان تغییر کند. مطالعه کتاب، تمرین زندگی در کنار هم و گذراندن وقت با بچه‌ها باعث شد تا لحظه‌های جدیدی را در زندگی بیافرینیم.
باید مهارت‌های جدید بیاموزیم
کرونا زندگی را به مسیر دیگری هدایت کرده است؛ مسیر ناخوشایندی که باید برای رویارویی با آن مهارت‌های جدیدی را بیاموزیم. باید یاد بگیریم که با وجود آن چطور زندگی کنیم. افسر افشار نادری می‌گوید: «قرنطینه بزرگ‌ترین تغییر را در زندگی انسان اجتماعی عصر حاضر ایجاد کرد. او را خانه‌نشین کرد و امکان ارتباط فیزیکی، سفر، دیدار و ملاقات و به طور کلی زندگی عادی را از او سلب کرد. به قول هابرماس، کرونا باعث شد تا بفهمیم که چقدر نمی‌فهمیم. کرونا هشدار بود؛ هشداری برای مکانیسم حاکم بر جهان و بر کشورها. باعث شد تا سبک زندگی مردم تغییر کند تا بتوانند در برابر این ویروس بایستند. همان قدر که به دولت‌ها هشدار داد که مسئول جان مردم هستند؛ به تک‌تک افراد نیز یادآوری کرد که باید تمهیداتی را برای زندگی در شرایط بحرانی بیندیشند.»
افشار نادری اضافه می‌کند: «کرونا حتی دمکراسی را نیز به چالش کشاند. به این معنا که دولت‌ها حتی برای حفظ جان مردم مجبور شدند قانون را سفت و سخت اجرا کنند تا جان همه مردم حفظ شود و در مقابل عده‌ای که آزادی و شکستن قرنطینه را خواستار بودند، بایستند. این بیماری به بشر یادآوری کرد که علم تنها راه نجات بشر است و هر چه در این راه پیشرفت‌های بیشتری حاصل کند، زندگی سالم‌تری خواهد داشت.»
این استاد دانشگاه معتقد است، کرونا مردم را به درون خودشان هدایت کرد و می‌گوید: «ایده‌آل‌ها تغییر کرد و انسان عصر حاضر را به پرواز به درون خود و سیر کردن درون و آگاهی از توانایی‌ها و نقاط ضعف‌شان وادار کرد.»
