۲۰۲۰؛ مهمترین تحولات منطقه و جهان
تهران - ایرنا - سال ۲۰۲۰ و تجربه تلخ و گزاف جهان از شیوع بیماری ناشناخته و دردسرساز کرونا سبب شد تا رویدادهایی غم انگیزتر از دست و پنجه نرم کردن مهاجران در شرایط اردوگاه‌های وحشتناک و فاجعه بار در حافظه تاریخ ثبت شود.
به گزارش ایرنا، واژه «پناهجو» فارغ از آن که پیرامون چه موضوعی بیان شده و در چه زمان و شرایطی بکار می رود، زنجیره ای از سایر واژگان و عبارت‌ها همچون تبعیض، نقض حقوق بشر، اجبار، ترک خانه و کاشانه، امید به آینده ای بهتر، سوار بر قایق های مرگ و اردوگاه هایی بدون حتی حداقل امکانات نیاز زنده ماندن را تداعی می‌کند. سال ۲۰۲۰ و تجربه تلخ و گزاف جهان از شیوع بیماری ناشناخته، عجیب و دردسرساز همه‌گیر سبب شد تا رویدادهایی غم انگیزتر از دست و پنجه نرم کردن پناهجویان در شرایط اردوگاه‌های وحشتناک و فاجعه بار در حافظه تاریخ ثبت شود.
در سال ۲۰۲۰ اخبار بسیاری مرتبط با بحران مهاجرت از ظرفیت محدود پذیرش و قوانین سختگیرانه کشورهای اروپایی در بازگرداندن پناهجویان، سیل ورود مهاجران غیر قانونی، ثبت نشده و بدون مدارک شناسایی، تداوم اختلاف یونان و ترکیه بر سر پناهجویان و آتش‌سوزی در یک اردوگاه پر ازدحام مهاجران در جزیره لسبوس یونان تا ساخت دیوار مرزی آمریکا با مکزیک و شیوع ویروس کرونا در اردوگاه‌های پناهجویان، ابهامات از قرارگرفتن جامعه پناهجویان در اولویت دولت‌ها برای دریافت واکسن کرونا و در تازه ترین خبرها، آتش سوزی در اردوگاه پناهجویان در شهر مرزی بوسنی و بی خانمان شدن صدها پناهجوی آواره در این منطقه را شنیدیم.
در همین روزهای پایانی سال ۲۰۲۰ بود که تراژدی مرگ پناهجویانی که به خاطر بحران اقتصادی و در پی یافتن شغل، هر از چند گاهی در نقاط مختلف جهان تکرار می‌شود، این بار در آبهای تونس رخ داد و ۲۰ پناهجو در دریا جان باختند.
یک هفته پیش از پایان سال ۲۰۲۰، اجساد ۲۰ پناهجو از مردم ساکنان منطقه جنوب صحرا در قاره آفریقا توسط نیروی دریایی تونس در خارج از بندر صفاقس در ساحل شرقی این کشور از آب بیرون کشیده شد.
کرونا هم در ۲۰۲۰ نتوانست مانع سفرهای مخفیانه پناهجویان شود
در هم‌تنیدگی فقر، خشونت، جنگ و بلایای طبیعی با همه‌گیری کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، بی‌عدالتی و نابرابری‌ها را در سراسر جهان افرایش داد اما همزمان شمار کسانی که از بلایای طبیعی و آشوب و جنگ و خشونت به کشورهای امن گریختند کاهش یافته است. به گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان، درخواست پناهجویی در نیمه اول ۲۰۲۰ در مقایسه با همین دوره زمانی در سال ۲۰۱۹، به علت محدودیت‌های کووید-۱۹ از جمله بسته شدن مرزها، ۳۳ درصد کاهش یافت.
اداره آمار اتحادیه اروپا نیز در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرد که تعداد متقاضیان پناهندگی در کل اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ یک سوم کاهش داشته است. طبق این گزارش، از ماه ژانویه تا پایان ماه نوامبر سال میلادی جاری در آلمان ۹۳ هزار و ۷۱۰ نفر تقاضای پناهندگی‌شان را برای اولین بار ثبت کرده‌اند. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته (۲۰۱۹) از مجموع پناهجویان به اروپا، ۲۴.۳ درصد مربوط به آلمان بوده است؛ پس از آلمان هم اسپانیا با ۲۲.۸ درصد دارای بیشترین میزان ثبت تقاضاهای پناهندگی در اروپا بوده است.
با این حال با وجود بسته شدن مرزها و محدودیت‌های رفت و آمد، هنوز پناهجویانی هستند که با رویای یک زندگی امن‌تر فرار کرده و به سفرهای مخفیانه تن می‌دهند. به دلیل شرایط کرونایی خطرات و ناامنی این سفرها افزایش یافته و مردم را نیز به تن سپردن به موقعیت‌های خطرناک‌تری سوق می‌دهد که ممکن است حمایت و نجات بشردوستانه در دسترس نباشد. بر اساس اطلاعات حاصل از پروژه مفقودین مهاجرت سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵۰۰ نفر در جریان فرار به کشوری دیگر جان خود را از دست داده‌اند.
با وجود اینکه تعداد پناهجویان در اتحادیه اروپا، به دلیل شیوع ویروس کرونا کاهش یافته، اما طبق پیش بینی دفتر پشتیبانی پناهندگی اروپا، جمعیت پناهجویان در آینده می‌تواند افزایش یابد. تعطیلی‌های مربوط به ویروس کرونا موجب کاهش تعداد پناهجویانی شده که می‌توانستند قبلا به اروپا سفر کنند، اما اگر این بیماری موجب نابسامانی و ایجاد مشکلات در غرب آسیا و شمال آفریقا شود، می‌تواند موج عظیمی از پناهجویان را در آینده به سمت اروپا سرازیر کند.
همچنین هر چند کشورهای اتحادیه اروپا تلاش می‌کنند درهای خود را به روی پناهجویان بسته نگاه دارند، بحران افزایش موج مهاجرت به سوی این کشورها همچنان رو به افزایش است و شیوع بیماری کووید-۱۹ نیز بر شدت این بحران افزوده است. دامنه تهدید مهاجران غیر قانونی به اروپا از جمله اسپانیا در حالی از بحرانی اجتماعی به بحرانی بهداشتی تبدیل شده است که «براس تروخییو» مشاور بهداشت دولت محلی جزایر قناری از دولت مرکزی خواست با اتخاذ تدابیری از ورود سیل پناهجویان به این منطقه جلوگیری کرده و همچنین نام مهاجران مبتلا به کووید-۱۹ را از آمارهای رسمی کشور خارج کند.
وضعیت مهاجران در دوران کرونا
مهاجران، به ویژه در مشاغل کم درآمد در سال گذشته بیش از شهروندان دیگر جهان در پی شیوع کرونا آسیب‌پذیر بودند. اما همزمان مهاجران با اشتغال در بخش‌های حیاتی و خدماتی نقش مهمی در جلوگیری و درمان کرونا داشتند.
به گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) داده‌های سوم نوامبر نشان می‌دهند که برای نمونه در بین بیست کشور با بیشترین تعداد کووید-۱۹، دست کم در هشت کشور: ایالات متحده، فرانسه، اسپانیا، انگلستان، ایتالیا، آلمان، شیلی و بلژیک، بخش مهم خدمات بهداشتی و درمانی به کارگران متولد خارج از این کشورها در این حوزه بستگی دارد.
زنان مهاجر نیز همچون مردان در خطرند. در بیشتر کشورهایی که عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه هستند از میان هر ۱۰ زن، شش تا هشت زن، کارگران مهاجری هستند که در خارج از این کشورها متولد شده‌اند و در بخش فروش و خدمات اشتغال دارند. قرنطینه، معاش و شرایط زیستی این زنان مهاجر را نیز دشوارتر کرده است.
علاوه بر شرایط شغلی این قشر، وضعیت بهداشتی فاجعه بار و جمعیت انبوه پناهجویان در اردوگاه‌ها از مواردی است که از آغاز گسترش بیماری همه‌گیر نگرانی‌ها از ابتلای جمعیت مهاجرین را تشدید کرده است. شمار بسیاری از پناهجویان با استقرار در اردوگاه‌ها در کشورهای مختلف در فضایی محدود با حد فاصل اندک با یکدیگر و بدون هیچ امکان بهداشت، گذران زندگی کرده و تلاش امدادگران و اعمال مقررات سختگیرانه برای پیشگیری از شیوع کرونا بی نتیجه گذاشته اند.
سازمان‌های حقوق بشری و حامی حقوق پناهجویان بارها انتقاد کرده اند که وضعیت این اقامتگاه‌ها مناسب حال پناهجویان نیست و ساکنان این مراکز حریم خصوصی ندارند. خصوصاً خطر شیوع ویروس کرونا در میان این مهاجران که در مراکز متراکم زندگی می‌کنند بیشتر است.
به طور مثال در هلند در ماه مه ۲۰۲۰ (خرداد/ تیر) در کمپ اسنیک در استان فریسلند که بیش از ۵۰۰ پناهجو در آن ساکن بودند کرونا شایع شد. برای جلوگیری از گسترش هرچه بیشتر بیماری به بیرون، این کمپ به مدت ۷۲ ساعت قرنطینه و خروج پناهجویان از آن ممنوع شد. در طی سه روز از همه پناهجویان آزمایش کرونا گرفته شد و پس از آن ۶۰ پناهجوی مبتلا یا مشکوک به ابتلای به ویروس کرونا برای رفتن به قرنطینه به کمپ زاوت‌کمپ (Zoutkamp) در پایگاه نظامی ناسالو در ویلم‌لوده‌ویک (Willem Lodewijk) واقع در همان استان منتقل شدند و آنجا در شرایط ایزوله قرار گرفتند. بسیاری از آنها بیش از دو هفته در شرایط ایزوله و در اتاق‌های مجزا اسکان داده شده، اجازه خروج از آن را نداشته و در این پایگاه قرنطینه شدند.
آتش‌سوزی در بزرگترین اردوگاه پناهجویان اروپا
در مارس ۲۰۲۰ با آغاز شیوع کرونا در جهان، سخنگوی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان خبر داد که ساکنان اردوگاه‌های یونان در فضای زندگی بسیار کم و بدون بهداشت کافی در وضعیت خطرناکی زندگی می‌کردند. شرایط به‌ویژه در جزیره لسبوس وخیم بود. در آن زمان حدود ۲۰ هزار پناهجو و مهاجر در چادرها و مناطقی زندگی می‌کردند که به‌طور عادی فقط برای ۳۰۰۰ نفر جا دارند.
اوایل ماه سپتامبر (شهریور) وقوع آتش‌سوزی، اردوگاه پناهجویان «موریا» واقع در جزیره لسبوس یونان محل اقامت ۱۳ هزار نفر که بزرگترین اردوگاه پناهجویان در این کشور به شمار می‌رود را بطور کامل از بین برد. جزیره لسبوس یونان به جهنم پناهجویان شهرت دارد.
به نوشته یورونیوز، شهردار جزیره لسبوس در شرق دریای اژه هم از ماه‌ها قبل به دلیل پر بودن بیش از حد کمپ، از وضعیت غیر قابل کنترل به شدت ابراز نگرانی کرده و درباره خطرات و پیامدها هشدار داده بود.
در همین حال «مانوس لوگوتتیس» دبیرکل پذیرش متقاضیان پناهندگی وزارت مهاجرت یونان نیز در گفت و گو با خبرگزاری «آنا» درباره این آتش سوزی گفت «آنچه در موریا رخ داده یک فاجعه است».
بی. بی. سی نیز نوشت: این اردوگاه برای دو هزار پناهجو ساخته شده بود اما مقامات یونانی درنهایت نزدیک به ۱۳هزار پناهجو که ۷۰ درصد از پناهجویان آن افغان هستند را در آن جای دادند.
تشدید اختلاف یونان و ترکیه
یونان و ترکیه دو کشور همسایه‌ای هستند که از سال‌های بسیار دور اختلافات دیرینه‌ای باهم دارند. در حالی که ترکیه محدودیتی برای عبور پناهجویان از مرزهای کشورش جهت رفتن به اروپا در نظر نمی‌گیرد اما یونان از اعضای اتحادیه اروپا و به عنوان مسیر ورود سالانه هزاران پناهجو به قاره سبز در این زمینه دچار مشکل شده و مقام‌های این کشور به بهانه مبارزه با ویروس کرونا، از پذیرش پناهجویان خودداری کرده و آنها را به ترکیه باز می گردانند.
طبق اعلام سازمان نظارت بر خشونت مرزی، از اواخر ماه مارس (فروردین)، دست کم ۲۵۰ پناهجو مجبور به ترک یونان شده اند که در بین این افراد، پناهجویانی که مدارک خود را برای دریافت پناهندگی ارائه کردند، نیز دیده می شوند.
در ماه مارس (اسفند- فروردین) ۲۰۲۰، صدها پناهجو در مرز ترکیه و یونان نزدیک شهر ادیرنه سرگزردان شدند. سرانجام پس از یک ماه انتظار برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، دولت ترکیه به این پناهجویان اجازه داد تا به این کشور بازگردند. این پناهجویان که در معرض ویروس کرونا بودند پس از قرنطینه به شهرهای خود بازگردانده شدند. ترکیه برای پناهجویان یعنی سال‌ها انتظار بدون خدمات درمانی و بهداشتی در جامعه‌ای سنتی. در پی بحران کرونا رسیدگی به پرونده‌های پناهجویی نیز به دلیل قرنطینه به حالت تعلیق درآمدند و بسیار کند پیش رفتند.
از آنجا که مرزهای یونان، مرزهای اتحادیه اروپا محسوب می‌شود، در مسئله پناهجویان، ترکیه خواه ناخواه خود را در مقابل اتحادیه اروپا دیده و از آن به‌عنوان ابزاری برای فشار به اتحادیه اروپا در قبال عدم تحقق تعهدات اتحادیه استفاده می‌کند. این موضوع حتی پیش از شیوع کرونا نیز به صورت گسترده ای خود را نمایان کرده بود و مرزهای ترکیه و یونان برای هفته‌های متمادی مامن پناهجویان بود و با شیوع کرونا اکثریت این پناهجویان مجددا به ترکیه مراجعه کردند.
آتش سوزی اردوگاه پناهجویان در مرز بوسنی
بوسنی یکی از گذرگاه‌های بزرگ حرکت پناهجویان از خاورمیانه به سوی اروپای غربی به شمار می‌رود. وقوع یک آتش‌سوزی گسترده روز چهارشنبه (۲۳ دسامبر/ سوم دی) بیش از هزار پناهجوی ساکن کمپ لیپا در حاشیه شهر بیهاچ بوسنی و در نزدیکی مرز با کرواسی را آواره کرد.
اتحادیه اروپا پیشتر با هشدار به خطر مرگ از سرمای آوارگان بی‌سر پناه و باانتقاد از رویکرد دولت بوسنی و هرزگوین در برخورد با پناهجویان از این کشور خواسته بود تا این کشور امکان اسکان پناهجویان در ساختمان‌هایی با امکانات حداقلی رفاهی را فراهم کند.
اردوگاه لیپا در منطقه ای غیر قابل مهمان در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی بیهاچ واقع شده است. این اردوگاه در سپتامبر (شهریور) پس از بسته شدن اردوگاه بیرا در حومه همین شهر برپا شد. در نتیجه این اقدام، پناهندگان و مهاجران باید از اماکن عمومی این شهر ۶۰ هزار نفری در شمال غربی بوسنی ناپدید می شدند. با گذشت چند ماه مقامات هرگز به وعده خود در مورد اتصال لیپا به برق و آب وفا نکردند و سازمان های حقوق بشری از شرایط غیرانسانی اردوگاه انتقاد کردند.
آمریکا در سال ۲۰۲۰ علیه مهاجران لاتین تبار
دولت آمریکا که در سال‌های اخیر ساخت دیوار مرزی با مکزیک به عنوان اهرم بازدارنده از ورود مهاجران لاتین تبار به این کشور کلید زده است، در ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۰ تلاش‌هایش را برای تکمیل ساخت دیوار مرزی بین ایالات متحده و مکزیک دو چندان کرد تا این پروژه پیش از آغاز مراسم تحلیف جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا پایان یابد. به گزارش روزنامه نیویورک تایمز، ساخت این دیوار مرزی که تا نوامبر ۲۰۲۰ به ۴۰۰ مایل رسید، چند ماه مانده به مراسم تحلیف جو بایدن در ۲۰۲۱، شدت گرفت.
مهاجرت همواره موضوع تنش آفرینی در روابط ترامپ و دموکرات‌ها بوده و کاهش مهاجران قانونی و غیرقانونی شعار اصلی ترامپ در انتخابات بود. او تلاش های اجرایی زیادی را برای تغییر سیاست صدور روادید، اخراج مهاجران لاتین تبار و تغییر ساختار پناهندگی در آمریکا انجام داده است.
سیاست‌های ترامپ در قبال مهاجران لاتینی، روندی که در حال اصلاح چهره امریکا در میان جوامع امریکای لاتین بود را متوقف کرد و بار دیگر خاطرات تلخ تجربه حضور و مداخله امریکا در کشورهای امریکای لاتین را زنده کرد و موجب تقویت جریان‌های ضد امریکایی در این کشورها شد. احداث دیوار میان امریکا و مکزیک صرفا دیواری برای مکزیکی‌ها نبود بلکه به نماد سیاست خصمانه امریکا علیه امریکای لاتین تبدیل شد.
ترامپ در سال‌های اخیر با تاکید بر اینکه مکزیک باید بابت دیوار مرزی که او دارد بین دو کشور می‌سازد، پول پرداخت کند، آندرس مانوئل لوپز اوبرادور، همتای مکزیکی خود را تحت فشار قرار داد تا تدابیر امنیتی در مرزهای مکزیک را در مقابل مهاجران از سوی آمریکای مرکزی تشدید کند.
ناظران بر این باورند که در دوران بایدن، سیاست آمریکا در زمینه مهاجرتی احتمالا ملایم تر خواهد شد که چنین موضوعی می تواند خوشایند کشورهای آمریکای لاتین از جمله همسایه آن مکزیک باشد. چنین امری محتمل است، اما هنوز شفاف نیست که دولت آتی آمریکا چگونه این مواضع را تبدیل به سیاست های عملی خواهد کرد.
ابهامات از قرارگرفتن جامعه مهاجران در اولویت دولت‌ها برای دریافت واکسن کرونا
گذشته از رویدادهای غم‌انگیز مرتبط با سرنوشت پناهجویان در سال ۲۰۲۰، اکنون و همزمان با آغاز طرح واکسیناسیون کووید-۱۹ از جمله در برخی کشورهای اروپایی، این نگرانی تازه مطرح است که آیا انبوه پناهجویان غیر قانونی در این کشورها سهمی از واکسن کرونا خواهند داشت؟
تاکید بر شناسایی واکسن کووید-۱۹ به عنوان «کالای عمومی جهانی» که در یکسال اخیر بارها از «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل شنیده ایم و اعتقاد بر این اصل که غلبه بر ویروس کرونا به عنوان «همه‌گیری جهانی» نیازمند ریشه کن شدن این بیماری در سراسر این کره خاکی دارد، گواه این مطلب است که ایجاد ایمنی و افزایش سطح مقاومت در یکایک انسان‌ها به عنوان میزبان ویروس، فارغ از نژاد و ملیت به معنای مهار کامل این بیماری است. حال باید دید موضع دولتمردان نسبت به این مسئله چگونه خواهد بود.
«جروم آدامز» رئیس بخش بهداشت عمومی آمریکا اخیرا در مصاحبه با شبکه سی بی اس مدعی شد که محروم کردن مهاجران فاقد مدارک شناسایی از واکسن کرونا امری غیر اخلاقی است. وی همچنین اطمینان داد که ارائه اطلاعات این افراد برای دریافت دوزهای واکسن به مراکز درمانی به هیچ وجه متعاقبا برای اقدامات قانونی علیه آنها استفاده نخواهد شد.
به گزارش نشریه لاوانگواردیا، «والتر ریکیاردی» مشاور وزیر بهداشت ایتالیا نیز روز چهارشنبه (سوم دی ماه) در نشستی رسانه ای اعلام کرد واکسیناسیون کووید-۱۹ شامل همه افرادی که نسبت به آن تمایل داشته و در خاک این کشور زندگی می‌کنند، می‌شود. وی همچنین گفت، ۶۰۰ هزار مهاجر غیر قانونی که در ایتالیا به سر می‌برند نیز امکان بهره مندی از واکسن کرونا را خواهند داشت.
مسئله واکسیناسیون مهاجران ثبت نشده ونزوئلایی در کشور همسایه اش کلمبیا نیز به اختلاف تازه میان دو دولت تبدیل شده است. «ایوان دوکه» رئیس‌جمهوری کلمبیا به تازگی ضمن اعلام ممنوعیت واکسیناسیون ونزوئلایی‌هایی که بدون مدارک شناسایی در این این کشور به سر می‌برند گفت اولویت با شهروندان کلمبیایی است.
انتقادها از اظهارات رئیس دولت کلمبیا در روزهای اخیر تا جایی ادامه یافت که «دلسی رودریگس» معاون ریاست جمهوری ونزوئلا روز پنج شنبه (چهارم دی ماه) در واکنش به این سخنان نسنجیده، دوکه را «نژاد پرست و بیگانه ستیز» خواند.
«دیونه کروز» رئیس انجمن بهداشت عمومی کلمبیا نیز اعلام کرد: ما از جامعه بین الملل و سازمان ملل متحد می‌خواهیم که ضمن تضمین واکسیناسیون کلیه جمعیت مهاجران در جهان، دسترسی دو میلیون ونزوئلایی و پنج میلیون کلمبیایی مهاجر در خارج از کشور به واکسن کووید-۱۹ را فراهم کنند.
