سرطانزایی رودخانه ارس؛ ادعا یا واقعیت

 سرطانزایی رودخانه ارس؛ ادعا یا واقعیت  8آذر-96

اردبیل - ایرنا- ارس همیشه تاریخ در متن زندگی و حتی افسانه های مردم آذربایجان بویژه مغان بوده است، از افسانه تراژیک 'ساراِی عروس پاکدامن ' تا نامگذاری فرزندان پسربه نام 'آراز' ، از سیل و طغیان تا رگ حیاتی مغان ، از کشمکش ها بر سر حقابه استان های ساحلی تا آلودگی آب توسط پساب های صنعتی ارمنستان و اکنون که این رود خانه مرزی با موضوعی به نام سرطانزایی بر سر زبان ها افتاده است.

همین چند هفته گذشته بود که نماینده مردم پارس آباد و بیله سوار مغان از تریبون مجلس موضوع شیوع سرطان از طریق رود ارس به عنوان اصلی ترین منبع تامین آب شرب این شهرستان ها را پیش کشید و مدعی شد وجود فلزات سنگین آلوده عامل اصلی این معضل است.
شکور پورحسین در نطق میان دستور در مجلس شورای اسلامی گفت: میزان شیوع سرطان گوارشی در منطقه تا حدی است که باید گفت سونامی سرطان در منطقه به وقوع پیوسته است.
وی اضافه کرد: حجم بالای فلزات سنگین موجود در رودخانه ارس که ناشی از سرازیر شدن پسماند های صنعتی ارمنستان می باشد دلیل آلودگی آب ارس و شیوع سرطان در منطقه است.
با اینکه برخی از مسئولان زیست محیطی کشور و استان های ساحلی ارس نیز از آلودگی ارس توسط پساب های صنعتی ارمنستان خبر می دهند اما هنوز درباره ارتباط بین این آلودگی با موضوع شیوع سرطان در منطقه اظهار نظری از سوی کارشناسان صورت نگرفته است.
براساس اعلام کارشناسان، موضوع آلودگی ارس واقعیتی غیرقابل انکار است اما بیشترین آلودگی این رودخانه ناشی از منابع آلوده کننده ارمنستان در منطقه آذربایجان شرقی است.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان آذربایجان شرقی چندی پیش به ایرنا گفت که رودخانه ارس به دلیل ورود پساب های صنعتی از سمت ارمنستان بشدت با مشکلات زیست محیطی و بهداشتی مواجه شده و اگر برای جلوگیری از ادامه این روند تدبیر و تصمیم مناسب اتخاذ نشود، آینده ناخوشایند همچون آثار منفی خشک شدن دریاچه ارومیه در انتظار مردم استان های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل خواهد بود.
حمید قاسمی با بیان اینکه مشکل از سال 1385 شروع شده و تاکنون نیز ادامه دارد، منشاء آلودگی ارس را پساب های حاصل از فعالیت معدن مس در ارمنستان اعلام کرد و افزود: ادامه این روند علاوه بر آلودگی شدید آب رودخانه ارس، موجب تغییر اکوسیستم منطقه و آثار زیان بار به اراضی کشاورزی شده است.
وی ادامه داد: اکنون ماهی های رود ارس به دلیل ورود این آلایندگی های صنعتی سنگین در حال انقراض بوده و اگر آماری در این رابطه تهیه شود، متوجه کاهش شدید گونه های جانوری در بستر رودخانه خواهیم شد.
در این حال مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست نیز گفت که نتایج پایش فلزات سنگین و پارامترهای فیزیک و شیمیایی رودخانه ارس نشان می دهد که رسوبات منطقه دارای فلزات سنگین است اما در آب رودخانه آلودگی مشاهده نشده است.
شینا انصاری به ایرنا افزود: اکنون پایش های سازمان محیط زیست در 17 ایستگاه نمونه برداری رودخانه ارس شامل پنج ایستگاه آذربایجان غربی، هفت ایستگاه آذربایجان شرقی و پنج ایستگاه در اردبیل به طور فصلی انجام می شود و بر اساس بررسی های انجام شده وجود منابع آلاینده صنعتی در بالا دست مانند معادن مس، مولیبدن، سدهای باطله ( مکان هایی برای جمع آوری و نگهداری پساب ها و مواد باطله کارخانه های فرآوری مواد معدنی)، تخلیه باطله معدنی و پساب به رودخانه ارس، همچنین فعالیت های کشاورزی و بقایای سموم و کودهای شیمیایی و فاضلاب های خانگی و زهاب های کشاورزی از عوامل بالقوه تهدید کننده این رودخانه محسوب می شوند.

** ارس و سرطانزایی ادعا یا واقعیت
در این حال با توجه به اینکه استان اردبیل رتبه نخست سرطان گوارشی در ایران را به خود اختصاص داده، همین این امر منجر به گمانه زنی ها درباره منشاء شیوع این سرطان در استان از جمله در منطقه مغان شده است.
با توجه به اینکه آب آشامیدنی منطقه مغان شامل شهرستان های پارس آباد و بیله سوار از طریق رودخانه ارس تامین می شود منشاء اصلی آلودگی احتمالی آن و شیوع سرطان به سوی رودخانه ارس نشانه رفته و اظهارات نماینده این شهر را نیز باید از این دیدگاه مورد توجه قرار داد.
این درحالی است که کارشناسان می گویند که رابطه ای بین شیوع سرطان در منطقه مغان و آب ارس وجود ندارد و شیوع این بیماری در استان اردبیل به عوامل دیگری وابسته می باشد.
دکتر قدرت اخوان اکبری در رابطه با نگرانی های عنوان شده مبنی بر شیوع گسترده سرطان گوارش در پارس آباد گفت: سرطان معده در کل استان نسبت به کشور، نرخ بالایی از ابتلا را دارد ولی اینکه شیوع این سرطان در پارس آباد با سایر نقاط استان تفاوت دارد صحیح نیست زیرا بیشترین تعداد سرطان معده به نسبت جمعیت استان متعلق به شهر اردبیل است.
وی بیان کرد در سرطان گوارش استان اردبیل رتبه نخست کشوری را دارد و مهمترین عوامل موثر بر ابتلا به آن نیز در استان عفونت Helicobacter pylori، گاستریت آتروفیک، سیگار، مصرف زیاد نمک، سطح سلینیوم پایین، مصرف زیاد گوشت قرمز، مصرف کم میوه و سبزیجات است.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل نیز گفت که آب رودخانه ارس در منطقه پارس آباد مغان از نظر آلودگی و تاثیر منفی بر سلامت انسان شرایطی غیر عادی و غیر استاندارد ندارد.
محمد خداپرست در گفت و گو با ایرنا با اشاره به پایش و نمونه برداری رودخانه ارس در جهت شناسایی منابع آلاینده آن گفت: پارامترهای فیزیکی ،شیمیایی و میکروبی اندازه گیری شده شامل پارامترهای BOD 5 –COD- PH – هدایت الکتریکی، اکسیژن محلول، مواد جامد محلول در آب، کلیفرم گوارشی، مجموع کلیفرم های گوارشی و غیرگوارشی، سولفات، نیترات، کدورت و دما می باشد و به صورت ماهانه از هشت ایستگاه ثابت تعیین شده در رودخانه انجام می گیرد.
وی بیان کرد: نتیجه پایش و نمونه برداری پارامترهای اندازه گیری شده در ایستگاههای ذکر شده مطابق با استانداردهای جاری سازمان بوده و به لحاظ کیفی در وضعیت نستباً خوبی قرار دارد، همچنین کیفیت این رودخانه به لحاظ شاخص های میکروبی اغلب در حد استاندارد می باشد.
وی بیان کرد : پایش آنلاین رودخانه به تعداد پنج پارامتر فیزیک و شیمیایی به صورت روزانه توسط سیستم آنلاین موجود بر روی سد اصلاندوز نیز صورت می گیرد و نتایج آنالیز دستگاه مذکور هم حاکی از استاندارد بودن پارامترهای مرتبط است.
وی بیان کرد: اقداماتی در خصوص ارتقا و توسعه این سیستم جهت اندازه گیری های بیشتر و دقیق تر از سوی اداره کل انجام گردیده که در صورت تحقق از ظرفیت بالای سیستم پایش آنلاین در آنالیز پارامترهای بیشتر این رودخانه بهره گیری خواهد شد.
وی در خصوص پایش و اندازه گیری میزان فلزات سنگین در رودخانه ارس نیز گفت: نمونه برداری به صورت موردی توسط آزمایشگاههای معتمد انجام شده و در اغلب موارد گزارش های واصله و بررسی نتایج حاکی از استاندارد بودن میزان این فلزات در رودخانه مذکور می باشد.
به گفته خداپرست، همچنین نمونه برداری از پساب فاضلاب شهری ، شهرک صنعتی، واحدهای صنعتی ، واحدها و کارخانجات کشت و صنعت مغان که می توانند از منابع آلاینده رودخانه ارس محسوب شوند. به صورت خود اظهاری توسط آزمایشگاه های معتمد محیط زیست و همچنین از طریق نمونه برداری ازمایشگاه اداره کل بطور مستمر مورد پایش قرار گرفته که در صورت آلوده بودن اخطاریه های لازم زیست محیطی مبنی بر رفع آلایندگی برای واحدهای مذکور صادر شده است.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست اضافه کرد: با توجه به همجواری این رودخانه با زمین های کشاورزی که می تواند به صورت سحطی یا زهکش تحت تاثیر سموم کشاورزی قرار گرفته و آلوده شود به همین خاطر پیگیری لازم جهت خریداری دستگاه اندازه گیری انواع سموم بویژه سموم کشاورزی در منابع آبی در حال انجام است.
وی در عین حال گفت که در خصوص این رودخانه به دلیل اهمیت بین المللی و خارج از حوضه ای استان، جلسات مختلفی در سازمان تشکیل و مقرر شده که جهت ایجاد سیستم یکپارچه پایش در سه استان اردبیل ، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی اقداماتی انجام شود که در این خصوص اداره کل در حال پیگیری تحقق این امر است.
رودخانه ارس که در زبان ترکی آذربایجانی آراز خوانده می شود از کوه‌های بینگول منطقه آناتولی ترکیه سرچشمه می گیرد، در مرز ترکیه و ارمنستان به رود آرپا چای می پیوندد، سپس مرز مشترک نخجوان را به طول 11 کیلومتر تشکیل می دهد.
این رودخانه پس از گذر از مرز ایران و نخجوان، از مرز میان ایران و ارمنستان عبور می کند و دوباره مرز مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان را شکل داده و در منتهی ‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد) وارد جمهوری آذربایجان شده و به رودخانه کورا و در نهایت به دریای خزر می‌ ریزد.
این رود هزار و 72 کیلومتر طول دارد و از طولانی‌ترین رودهای ایران بوده و از کارون در استان خوزستان نیز طولانی‌تر است.
گزاش: یعقوب شاددل * انتشاردهنده: سیفعلی موسی زاده