وقتی کیبوردها، گلوی موسیقی نواحی کرمان را می‌گیرند

وقتی کیبوردها، گلوی موسیقی نواحی کرمان را می‌گیرند 11 دی – 95

یک پژوهشگر موسیقی نواحی گفت: چند سالی می‌شود که کیبوردها گلوی موسیقی نواحی را گرفته‌اند و در بعضی قسمت‌ها تا آستانه‌ی نابودی این میراث بزرگ فرهنگی پیش رفته‌اند.

فواد توحیدی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره وضعیت موسیقی نواحی کرمان، بیان کرد: قسمت‌هایی از موسیقی نواحی استان کرمان نیز مانند سایر نقاط کشور منسوخ شده است. پیش از این در بسیاری از مناطق کرمان از سازهای مختلف نواحی استفاده می‌کردند که بارزترین آنها سُرنا و دُهل بود، اما چند سالی می‌شود که کیبوردها گلوی موسیقی نواحی را گرفته‌اند و در بعضی قسمت‌ها تا آستانه‌ی نابودی این میراث بزرگ فرهنگی پیش رفته‌اند. البته این موضوع تنها شامل استان کرمان نمی‌شود و آفت تمام استانهای کشور شده است.

او با بیان اینکه فکر می‌کنم هنوز وضع کرمان از سایر نواحی بهتر است، گفت: در اکثر نواحی کرمان، موسیقی بومی طرفداران خودش را دارد. سازهای غالب موسیقی کرمان سُرنا، دُهل و جره هستند. البته کرمان با داشتن بیش از سی و پنج نوع ساز نواحی، متنوع ترین سازگاه کشور است. علاوه بر شادآواها در تعزیه‌ی برخی نواحی، از سازهای بومی مثل نی محلی، دُهل ،نقاره ، سنج‌های دست ساز ، نی‌لبک، شاخ نفیر و سفیدمهره استفاده می‌شود.

این پژوهشگر موسیقی افزود:‌ متاسفانه در موسیقی تعزیه‌ بیشتر قسمت‌ها، سازهای غربی جایگزین سازهای بومی شده است. البته این موضوع مختص کرمان نیست و ما در بسیاری از نقاط کشور شاهد آن هستیم. در بخش سوگ آواها نیز حدود ۷۰ نوع غریبی خوانی در استان کرمان اجرا می‌شود که «شرمه»، «کردی»(چوپانی)، «سرکوهی»، «بالاولاتی»، «دشتی»، «گودی»، «دهو» و «چهاربیتو» از مهمترین آنهاست و هنوز هم انجام می‌شود، بسیاری از غریبی‌ها با سازهایی مثل «زال» ( نی محلی) برگزار می‌شود. برخی نقاط کرمان نیز غریبی‌خوانی را با سازهایی مثل سُرنا، چنگ «قیچک محلی»، «یروتی»، «نی انبان»، «چنگ قطی» و یا «جفتو» اجرا می‌کنند.

توحیدی با بیان اینکه غریبی‌خوانی دستخوش تغییرات نشده است، ادامه داد: البته شاید شعرها تغییر کرده باشند اما پایه غریبی خوانی همچنان حفظ شده است. غریبی خوانی در ژانرهای دیگر هم کاربرد دارد برای مثال در موسیقی کار و حتی موسیقی عروسی هم استفاده می‌شود. در کل غریبی‌خوانی بستگی به حال اجرا کننده آن دارد و اگر مجری حالش دگرگون باشد برای آرامش روحی شروع به غریبی خوانی می‌کند.

او اضافه کرد: شعرهای غریبی خوانی در کرمان با عنوان چهار بیتو مطرح است که در واقع دو تا دوبیتی است. در مناطقی ۹ مصرعی می‌خوانند یعنی انتهای دو تا دو بیتی یک مصرع را اضافه می‌کنند. این شیوه در اکثر مناطق کرمان انجام می‌شود و هنگامی که اجرا کننده می‌خواهد تاکید بیشتری در مفهوم شعر داشته باشد، خودش یک مصرع را به آن اضافه می‌کند.

انواع سوتک در موزه سازهای سنتی کرمان

این پژوهشگر موسیقی با بیان اینکه در کرمان، سازی به نام سفید مهره داریم که در موسیقی مذهبی از آن استفاده می‌شود، اظهار کرد: این ساز صدفی شکل و بزرگ است و در جلوی آن یک سوراخ ایجاد می‌کنند، در واقع ساز اعلان است و معمولا جایی که می‌خواهند مراسم عزاداری را اعلام کنند تا مردم جمع شوند سفید مهره می زنند. هنوز هم در بسیاری از روستاها ازجمله «ده زیار»، «چترود»، «اندوهجرد»، «دران»، «گودیز»، «ده در»، «سیرچ» و «شهداد» اجرا می‌شود. البته مدتی است که نوازنده این ساز در شهداد فوت کرده است و دنبال یک نوازنده دیگر در این حوزه هستیم.

توحیدی همچنین درباره «سوتک» توضیح داد: استاد اسماعیلی یکی از مسن‌ترین هنرمندان نواحی و سازنده سوتک در شهداد بود که بیش از صد سال عمر کرد و علاوه بر ساخت سوتک، نوازنده‌ی بسیار قابلی بود که از دنیا رفت، البته در بسیاری از مناطق از جمله شهر کرمان، میمند، رفسنجان و سیرجان هم سوتک درست می‌کنند.

او با بیان اینکه تنوع سرناهای کرمان در کشور منحصر به فرد است، اعلام کرد: کرمان هفت نمونه سرنا دارد در حالی که در کل ایران روی هم رفته بیش از سه، چهار سرنا وجود ندارد و اکثر سرناهای مناطق شبیه هم هستند. سرنای گِلی به عنوان یکی از خاص‌ترین نمونه در جهان، در «سبلوییه» زرند نواخته می‌شود. سرنای «نرلاس» کرمان هم بی‌نظیر است چون به چند تکه تقسیم می‌شود. تنها علت جدا شدن این ساز کوچک کردن آن است. بالای شیپور سرنای فهرج کرمان زائده‌ای وجود دارد که جدا می‌شود و استاد محمد رضا درویشی پژوهشگر موسیقی نواحی معتقد است به دلیل جدا شدن همین زائده و شکسته نشدن حرکت صوت، دقیق‌ترین سرنای دنیا محسوب می‌شود.

این پژوهشگر بیان کرد: «شاخ نفیر» ، ساز دیگری است که در عبدل آباد و عرب آباد کرمان برای آنکه مردم جمع شوند و مراسم را شروع کنند نواخته می‌شود. این ساز از جنس شاخ بز نر (کل) است؛ زیرا از هر شاخی نمی‌توان استفاده کرد و اصطلاحا می‌گویند برخی از شاخ‌ها کَر هستند و صدا نمی‌دهند. شاخ‌هایی که در حال حاضر از آنها استفاد می‌کنند در امامزاده‌ها نگه داری می‌شوند و قدیمی هستند.
امسال نقاره نوازی شهداد که قدیمی‌ترین نقاره نوازی در ایران است، ثبت ملی شده است. در واقع نقاره نوازان در طلوع و غروب خورشید نقاره نوازی می‌کنندکه به آن نوبت نوازی می‌گویند و ریشه در آیین میترائیسم دارد.

او درباره ساز دیگری که در در اختیار آباد کرمان نواخته می‌شود، اظهار کرد: در مراسم‌های مذهبی این منطقه نیز از فلوت فلزی استفاده می‌کنند که ایجاد سوراخی در کنار این ساز، آن را شبیه نی لبک کرده است.

توحیدی درباره بهترین نوازنده‌های منطقه کرمان گفت: از یوسف سلیمی سالها به عنوان یکی از مطرح‌ترین خوانندگان موسیقی نواحی کشور، سهراب عیسی پور نیز به عنوان یکی از بهترین سرنا نوازان و شیر محمد احمدی به عنوان یکی از قوی‌ترین قیچک نوازان ایران یاد می‌شود. خوشبختانه هنوز نوازندگان و خوانندگان بسیار خوبی در موسیقی نواحی کرمان مطرح هستند که باید قدر آنها را دانست.

در ادامه می‌توانید غریبی‌خوانی «سیرجان» با سرنانوازی شادروان سهراب عیسی پور و صدای رضا نارویی و غریبی «مقام بالایی» با صدای استاد یوسف سلیمی و نوازندگی زال (نی محلی کرمان) استاد حسین جوهری را گوش دهید.

غریبی سیرجان

غریبی مقام بالایی